ANNA ΦΙΛΙΝΗ:

ΖΩΓΡΑΦΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ

Μία φρίζα για την μόνη επανάσταση στην Ευρώπη

μετά την Γαλλική, που κατάφερε να νικήσει

Προηγήθηκε το 2012, η πρώτη της φρίζα με τίτλο ΤΑΞΙΔΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΜΑΤΑΡΟΑ, που εκτέθηκε στο Ίδρυμα Κακογιάννη και αναφερόταν στην σύγχρονη ιστορία ξεκινώντας από το 1945. Η Άννα Φιλίνη επεδίωξε τότε να ζωγραφίσει ένα έπος, αρχίζοντας με την «κιβωτό» του Μεγάλου Ανατολικού που αναμειγνύεται μέσα στο έργο με το ελπιδοφόρο ταξίδι, το 1945, των Ελλήνων, κυρίως αριστερών, διανοουμένων με το οπλιταγωγό πλοίο Ματαρόα προς το Παρίσι, ενώ στην Ελλάδα σε λίγο θα ξεσπάσει ο Εμφύλιος.

Άννα Φιλίνη, Φρίζα με τίτλο ΤΑΞΙΔΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΜΑΤΑΡΟΑ, λεπτομέρεια, 2012

Μας μεταφέρει δίπλα στον Σηκουάνα, στην Βενετία, στην Αθήνα προβάλλοντας τόπους και εκφραστικά σημαντικά πρόσωπα που σημαδεύουν τις δικές της εμπειρίες από την ποίηση, την λογοτεχνία, τα εικαστικά και τον χορό, καταλήγοντας στον ζωγράφο Λούσιαν Φρόιντ, γέρο και γυμνό, να συνεχίζει ακάθεκτος να ζωγραφίζει την αλήθεια. «Ο στοχασμός πάνω στην ιστορία μέσα σε περίοδο κρίσης σε βοηθά να δεις τα πράγματα σε ευρύτερη κλίμακα, αλλά και πιο βαθιά.» σημείωνε τότε η Φιλίνη.

Αυτή την φορά με αφορμή τα 200 χρόνια από το 1821, επανέρχεται με μια νέα φρίζα και πάλι στο Ίδρυμα Κακογιάννη, που αναφέρεται στο έπος της Ελληνικής Επανάστασης, που διαχέεται στον χρόνο και εμπεριέχει πρόσωπα και γεγονότα που η ίδια επέλεξε μετά από μια συστηματική ανάγνωση της ιστορίας, διαβάζοντας ξανά ποιήματα και κείμενα που την είχαν συνταράξει, αλλά και μέσα από επιλογές που συνδέονται με την δική της ιστορία, με τίτλο «Ζωγραφικό Αφιέρωμα για την Παλιγγενεσία». Της μόνης επανάστασης στην Ευρώπη μετά την Γαλλική, που κατάφερε να νικήσει, με την επιμονή αλλά και τις διχόνοιες, και την στήριξη του Φιλελληνισμού.

Μια ακόμη εικαστική ψηφίδα, στο πλαίσιο του επετειακού αυτού φετινού εορτασμού, που συνδιαλέγεται με τους πρωταγωνιστές, τα γεγονότα και τους τόπους της αγωνιστικής κινητοποίησης του 1821, παρεμβάλλοντας και εδώ δίπλα στους Έλληνες αγωνιστές και τα κεντρικά πρόσωπα του έπους, επιλεγμένες προσωπικότητες όπως τον Σιμόν Μπολιβάρ, τον Στρατηγό Σαράφη, τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο με φόντο μία συνεχή και ενιαία εικονογραφία τόπων που εκτείνονται από την Ύδρα, την Επίδαυρο, την Σφαγή της Χίου, την Πυρκαγιά στη Σμύρνη, έως τα Ψαρά και την Κέρκυρα.

Στις 12 ζωγραφικές εικόνες, σημειώνει η Φιλίνη στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, τοποθετώ μαζί με τα γνωστά στοιχεία από την μετέπειτα ιστορία προβάλλοντας έτσι διαφόρων ειδών αλληλουχίες από ιστορικά πρόσωπα και καταστάσεις ή αναδεικνύοντας ζητήματα που παλαιότερα δεν κρίνονταν αναγκαίο να παρουσιαστούν, που δεν ήταν ακόμη γνωστά ή που αποσιωπήθηκαν για διάφορες πολιτικές σκοπιμότητες. Τέτοια ζητήματα είναι οι εμφύλιοι πόλεμοι, οι έρωτες των αγωνιστών και ανθρώπινα πάθη, είναι όμως και λόγια των ποιητών και έργα των ζωγράφων που συντάραξαν τον κόσμο. Επιπλέον γίνεται σύνδεση και με νεότερα ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με την ιστορία του 1821: η προσφυγιά μετά το 1922 και η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, που συνεχίζεται.

Οι 12 εικόνες, 70Χ100 εκ. ανηρτημένες πάνω σε ένα βαθύ κόκκινο φόντο στο ισόγειο του ιδρύματος, φτιαγμένες με πολύ συναίσθημα, ζωγραφισμένες με λάδια σε μουσαμά, έχουν διαφορετικό θέμα η καθεμιά. Συνδέονται όμως αριστοτεχνικά, με φόντα που γειτνιάζουν και διαρκώς εξελίσσονται συγκροτώντας ένα ενιαίο έργο που καταλήγει στο τελικό δοξαστικό.  Ένα έργο αισιοδοξίας με τίτλο «Ύμνος εις την Ελευθερία» όπου σε δημόσια τελετή το 1830 τα παιδιά του ορφανοτροφείου της Αίγινας τραγουδούν τον Εθνικό Ύμνο, με την παρουσία του Καποδίστρια, του Σολωμού, του Μαντζάρου, της Μπουμπουλίνας αλλά και του προέδρου της Αϊτής Μπουαγιέ, που πρώτος αναγνώρισε την Ελληνική Επανάσταση το 1822, αποστέλλοντας ένα καράβι με καφέ για να πουληθεί και να αγοραστούν όπλα για τον αγώνα.

Η Άννα Φιλίνη μας αποκαλύπτει και πάλι μια προσωπική γραφή με έντονα χρώματα, και την χαρακτηριστική της εοκαστική γραφή με την οποία αποτυπώνει τις εκφράσεις των ηρώων της βγαλμένες από τις γνωστές μας ιστορικές προσωπογραφίες, αφήνοντας πιο ελεύθερα τα υπόλοιπα θέματα που φλερτάρουν με τον κυβισμό, το ναΐφ αλλά και την ευρωπαϊκή pop art.

Παραθέτω στην συνέχεια τα 12 έργα τις φρίζας που κατέγραψα φωτογραφικά,  με τις λεζάντες τους, όπως αναγράφονται κάτω από το κάθε ένα και περιγράφουν συνοπτικά το θέμα. Είχαμε την τύχη να μας ξεναγήσει προσωπικά Άννα Φιλίνη και να μας αποκαλύψει σημαντικές και σχεδόν άγνωστες ιστορικές πτυχές και συσχετισμούς, που τους βρήκα συναρπαστικούς, αλλά δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν σε αυτή την ανάρτηση. Υπάρχουν όμως στο δίγλωσσο λεύκωμα (εκδόσεις Ασίνη) που κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία,  με κείμενα της Άννας Φιλίνη και της Ευαγγελίας Διαμαντοπούλου (επίκουρης καθηγήτριας-ιστορικός τέχνης, Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, ΕΚΠΑ), που συνοδεύει την έκθεση που θα διαρκέσει μετά από την δεύτερη παράταση μέχρι τις 14 Δεκεμβρίου 2021. 

Εικόνα 1

Αυστριακοί και Τούρκοι οδηγούν στη φυλακή τον Ρήγα Φεραίο. Ο Αδαμάντιος Κοραής και η νέα Ελλάδα τον ανασταίνουν.

Στο βάθος η Ελευθερία του Ντελακρουά κρατά την σημεία της Γαλλικής Εγκατάστασης. Η Ποδιά

Εικόνα 2

Ο Πλούταρχος έγραψε για το «φάσμα Θησέως», που οι Αθηναίοι είδαν να πολεμά μαζί τους στο Μαραθώνα. Εδώ, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με τον Θησέα αντιπαλεύουν τον Μινώταυρο. Δίπλα τους η Αριάδνη κρατά τον μίτο.

Εικόνα 3

Ο Σίμων Μπολιβάρ, απελευθερωτής της Νότιας Αμερικής, συναντάται με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Μαζί τους πορεύεται ένοπλος φαντάρος από τον πόλεμο του 1940. Ο Ανδρούτσος φέρει τραύμα, αφού δολοφονήθηκε τον Μάιο του 1825, στη διάρκεια του 2ου εμφύλιου.

Εικόνα 4

Ο Αντώνιος Οικονόμου κηρύσσει την Επανάσταση στην Ύδρα. Όλοι κατεβαίνουν μαζί του στο λιμάνι. Όμως ο «καταραμένος» όφις της διχόνοιας

καραδοκεί. Δύο μήνες αργότερα, ντόπιοι πρόκριτοι συνέλαβαν τον Οικονόμου, που τελικά εκτελέστηκε στο Άργος.

Εικόνα 5

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είναι φυλακισμένος στην Ύδρα το 1825 σε μοναστήρι στη διάρκεια του 2ου εμφύλιου. Έχει χαράξει τη λέξη ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Κοντά του βρίσκεται η μοναχή, που αργότερα έγινε η μητέρα του μικρότερου γιού του.

Εικόνα 6

Η Α΄ Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο. Φαίνονται οι Μαυροκορδάτος, Κωλέτης. Δεν είχαν προσκληθεί οι στρατιωτικοί αρχηγοί, όμως παρακολουθούν: Δ. Υψηλάντης, Ανδρούτσος, Μάρκος Μπότσαρης, ο Κολοκοτρώνης έρχεται έφιππος, ακολουθεί ο Στέφανος Σαράφης. Μια Σουλιώτισσα.

Εικόνα 7

Σφαγή της Χίου 1822 (αναφορά στον Ντελακρουά).

Καταστροφή της Σμύρνης 1922.

Κύπρος 1974:κλαίουσα Κύπρια μάνα

Εικόνα 8

Ο Κανάρης επιστρέφει με την βάρκα του μετά την πυρπόληση της Τούρκικης Ναυαρχίδας. Δίπλα του ο ηρωικός πηδαλιούχος, αναφορά στον Νικηφόρο Λύτρα. Μαζί τους οι φιλέλληνες Γάλλοι ποιητές, ο Βίκτωρ Ουγκώ και ο Σατοβριάνδος.

Εικόνα 9

Ο Σολωμός στέκει ορθός μπρος στην κόκκινη θάλασσα από το αίμα των δολοφονημένων Ψαριανών. Στο βάθος, η Δόξα. Μια βάρκα με φυγάδες Ψαριανούς πάει στη Σύρο. Έχουν μαζί την εικόνα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, «Κοίμηση της Θεοτόκου» που βρίσκεται τώρα στην Ερμούπολη.

Εικόνα 10

Στο Μεσολόγγι, το ένδοξον «αλωνάκι»: Ο Μπάιρον, άρρωστος βαριά, επιμένει στον αγώνα. Δίπλα του η Ογκάστα. Στο κέντρο ο Κίτσος Τζαβέλας, ο Χρήστος Καψάλης, ο Μάγιερ, από το ποίημα «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» η νέα κι ο νεκρός αγνωιστής, η μάνα, ο άρρωστος γιος. Αριστερά, ο Χορμοβίτης λαγουμιτζής.

Εικόνα 11

Ο Καραϊσκάκης, λαβωμένος θανάσιμα, μάλλον από φίλια πυρά, κρατά το αιμάσσον τραύμα του κι επιμένει να δείχνει το στόχο προς την πολιορκημένη Αθήνα. Δίπλα, με φουστανέλα, η πιστή του Ζαφείρης-Μαριώ. Πίσω, ο Δ. Αινιάν, συμπολεμιστής και γραμματέας του.

Εικόνα 12

Ο Εθνικός Ύμνος απαγγέλλεται σε δημόσια τελετή το 1830, παρουσία του Ιωάννη Καποδίστρια. Η Ελευθερία στέκει στο κέντρο. Μαζί, ο Δ. Σολωμός, Ν. Μάντζαρος, από τους αγωνιστές η Μπουμπουλίνα. Παρών και ο πρόεδρος της Αϊτής Ζαν Πιέρ Μπουαγιέ. Τραγουδά η χορωδία του Ορφανοτροφείου της Αίγινας. (Η σύναξη είναι φανταστική).

Η Άννα Φιλίνη σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου και έκανε τα πρώτα μαθήματα σχεδίου με τη ζωγράφο Ελένη Ζογγολοπούλου, παρακολουθώντας επίσης στο Μιλάνο το ελεύθερο εργαστήριο γυμνού της Ακαδημίας της Μπρέρα. Έχει πραγματοποιήσει από το 1991 20 εκθέσεις ζωγραφικής στην Ελλάδα, στο Βερολίνο και στην Αλεξάνδρεια και το 2005 συμμετείχε στην διεθνή Μπιενάλε του Πεκίνου. Όσο περνούν τα χρόνια την απασχολούν όλο και περισσότερο η μνήμη, η Ιστορία και οι απολογισμοί συλλογικοί ή ατομικοί μέσα σ'αυτήν. Σημαντικό είναι και το συγγραφικό της έργο και βέβαια η ενεργή συμμετοχή της στο χώρο της Αριστεράς και στα κοινά αυτού του τόπου.