ΕΜΣΤ: ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ 

ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ 

και τον ρόλο του καλλιτεχνικού διευθυντή 

Μετά το επίσημο άνοιγμα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης την Δευτέρα 24 Φεβρουαρίου 2020, που πραγματοποιήθηκε με την συμβολή της νέας μεταβατικής καλλιτεχνικής διεύθυνσης των Δημήτρη Αντωνακάκη και Συραγώ Τσιάρα, δύο νέες περιοδικές εκθέσεις άνοιξαν πρόσφατα στο κοινό και έσπευσα να τις επισκεφτώ. Η πρώτη στην μεγάλη αίθουσα του ισογείου και η δεύτερη στον υπόγειο χώρο που απομένει ανάμεσα στο παράδοξο αμφιθέατρο και το ντεπό του Μουσείου. 

Άποψη από την είσοδο της έκθεσης «UBUNTU» στον ισόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 24 10 2020 

Η έκθεση της Συλλογής Χάρη Δαυίδ στο ισόγειο, που πολυσυζητήθηκε και προκάλεσε και το ενδιαφέρον του πρωθυπουργού, ήταν προφανώς μια πολιτική επιλογή. Μία επιλογή σύμφωνη με την ισχύουσα επίσημη άποψη ότι το Μουσείο μπορεί να ανοιχθεί και σε ένα κύκλο εκθέσεων με συλλογές και ελλήνων συλλεκτών διεθνούς εμβέλειας, σε συνάρτηση με τον σχεδιασμό μακροχρόνιου εκθεσιακού προγραμματισμού από τον μελλοντικό διευθυντή. 

Άποψη από το πρώτο δωμάτιο της έκθεσης «UBUNTU» στον ισόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 24 10 2020 

Περιπλανήθηκα και φωτογράφισα σε αυτή την έκθεση ότι μου κίνησε το ενδιαφέρον από τα έργα αντιπροσωπευτικών δημιουργών της σύγχρονης αφρικανικής τέχνης. Διαπίστωσα ότι υπήρχαν κάποια έργα που σχετίζονται με τις μνήμες μας, τις αναφορές μας και τις εμπειρίες μας από την διεθνή τέχνη, τα οποία είναι ελκυστικά και ενίοτε μας συγκινούν. 

Tschabalala SELF (1990, Χάρλεμ, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ), Φούστα, 2019. Ύφασμα, ζωγραφισμένος καμβάς και ακρυλικό σε καμβά 

Hank Willis THOMAS (1976, Plainfield, Νιου Τζέρσεϋ, USA), 

Μόνο ο Θεός Μπορεί να μας Νικήσει, 2017. Μεικτή τεχνική, αθλητικές φανέλες φανέλες και άλλα υλικά 

Υπήρχαν παράλληλα και έργα που έρχονται από τόπους της Αφρικής, που δεν σχετίζονται με τις μνήμες μας και έχουν μία ακαδημαϊκή λογική ενημέρωσης, για το πως λειτουργεί η τέχνη σε αυτές τις χώρες. Αναρωτιέμαι αν θα πρέπει να υπάρχει μία αξιολόγηση και επιλογή των έργων μιας συλλογής από την πλευρά του Μουσείου ή οι εκθέσεις των συλλεκτών μπορούν να έρχονται ατόφιες και να παρουσιάζονται σε ένα δημόσιο μουσείο με την ευθύνη και μόνο των επιμελητών του εκάστοτε συλλέκτη. 

Ifeoma ANYAEJI (1981, Berlin City, Nigeria), UmU Ada (Τα Παιδιά της Πρώτης Κόρης), 2016 Μεικτή τεχνική 

Μήπως τελικά αυτή η επιλογή είναι μέρος του έργου του μόνιμου καλλιτεχνικού διευθυντή του μουσείου, ενός ικανού ανθρώπου που είναι και κάτοχος της ιστορίας της Τέχνης και ενήμερος του τι συμβαίνει στον κόσμο; Μήπως ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής πρέπει να μπορεί, μέσα από μια προτεινόμενη συλλογή ενός συλλέκτη, να επιλέξει σε συνεργασία με τους επιμελητές του τα έργα που αρμόζουν για το Μουσείο του και έχουν να κάνουν με τα δεδομένα και τις ιδιαιτερότητες του μουσείου, της χώρας, του τόπου και με τον συγκεκριμένο χρόνο και φυσικά το κοινό στο οποίο απευθύνεται; Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι απαγορευτικό το να παρουσιάζεται μια έκθεση η οποία να σου ανοίγει μια άλλη πόρτα προς έναν άλλο πολιτισμό και έχει ένα ειδικό ενδιαφέρον. 

Μικρά έργα μπροστά σε μεγάλους τοίχους και αντιστρόφως. 

Άποψη από την έκθεση «Θεωρήματα 2» στον υπόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 

24 10 2020 

Η έκθεση «Θεωρήματα 2: Περί Ιστορίας» 

Από την άλλη τίθεται ένα θέμα με την απλοϊκότητα του στησίματος της έκθεσης «Θεωρήματα 2:Περί Ιστορίας». Η έκθεση της Ένωσης Ελλήνων Τεχνοκριτών AICA Hellas, όπου 25 επιμελητές, θεωρητικοί και κριτικοί της τέχνης, μέλη του Ελληνικού τμήματος της AICA, προτείνουν 56 καλλιτέχνες, με Oργανωτική Επιτροπή και Επιμέλεια της έκθεσης: τους Εμμανουήλ Μαυρομμάτη, Μπία Παπαδοπούλου, Άρτεμις Ποταμιάνου, Φαίη Τζανετουλάκου, Κώστα Χριστόπουλο και τα μέλη της AICA Χάρις Κανελλοπούλου, Νίκη Παπασπύρου.

Άποψη από την έκθεση «Θεωρήματα 2» στον υπόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 24 10 2020 

Στην έκθεση αυτή υπάρχει ένα άλλο έλλειμα ως προς την ποιότητα του στησίματος της έκθεσης, που εκτιμώ ότι είναι θέμα κυρίως και πάλι του καλλιτεχνικού διευθυντή που εγκρίνει και αποδέχεται μια τέτοια έκθεση και δεν είναι θέμα χρημάτων. Στην έκθεση αυτή τα έργα απλά τοποθετήθηκαν ή ακούμπησαν μπροστά στους τοίχους κάπως αδέξια. Μικρά έργα μπροστά σε μεγάλους τοίχους και αντιστρόφως.

Άποψη από την έκθεση «Θεωρήματα 2» στον υπόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 24 10 2020 

Δεν υπήρχε εδώ μια αρχιτεκτονική προσέγγιση που θα μπορούσε να προσδώσει μια ατμόσφαιρα και σε συνεργασία με τους επιμελητές να συγκροτήσει κάποιες ενότητες, που θα συνέβαλλαν σε συσχετίσεις έργων και στην ανάδειξη κάποιων άλλων, σε σχέση με το θέμα της έκθεσης. Εδώ φαίνεται ότι υπάρχει μια απλή παράθεση έργων που επέλεξαν οι επιμελητές που συγκρότησαν αυτή την έκθεση σε ένα πολύ ουδέτερο περιβάλλον. 

Η πρώτη έκθεση στον χώρο των περιοδικών εκθέσεων 

Άποψη από την έκθεση «ΕΜΣΤ ανοιχτό»,στον υπόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων, 24 02 2020 

Βέβαια έχουμε να κάνουμε με έναν πολύ δύσκολο χώρο, που φάνηκε να βελτιώθηκε κάπως με τις επεμβάσεις που πραγματοποίησαν με το μαύρο χρώμα στις «ατάκτως ερριμένες» φαραωνικές κεντρικές κολώνες με αφορμή την εναρκτήρια έκθεση με την ιστορία του ΕΜΣΤ και με τίτλο «ΕΜΣΤ ανοιχτό», που επιμελήθηκαν εκτός από τους προσωρινούς καλλιτεχνικούς διευθυντές και ειδικοί συνεργάτες με αρχιτεκτονικές και γραφιστικές δεξιότητες. 

Άποψη από την έκθεση «ΕΜΣΤ ανοιχτό»,στον υπόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων, 24 02 2020 

Σημαντικό ρόλο στην συνολική εκείνη εικόνα έπαιξε το πολύ καλό και αρχιτεκτονημένο στήσιμο της έκθεσης με μια επιμελημένη και προσεκτικά μελετημένη γραμμική γραφιστική διάταξη του υλικού περιμετρικά. 

Τώρα όμως το αδέξιο και αμήχανο στήσιμο της έκθεσης «Θεωρήματα 2» αποδυνάμωσε τον εκθεσιακό χώρο του υπογείου ακόμη περισσότερο. 

Η έκθεση UBUNTU 

Άποψη από την έκθεση «UBUNTU» στον ισόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 24 10 2020 

Η έκθεση με έργα αντιπροσωπευτικών δημιουργών της σύγχρονης αφρικανικής τέχνης, αφρικανών καλλιτεχνών και καλλιτεχνών της αφρικανικής διασποράς, επιλεγμένα από τη Συλλογή Χάρη Δαυίδ, με τίτλο « UBUNTU - Πέντε δωμάτια από τη Συλλογή Χάρη Δαυίδ» είχε ένα πραγματικά σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα στήσιμο.

Άποψη από την έκθεση «UBUNTU» στον ισόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 24 10 2020 

Πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο Kallos Turin με έδρα το Λονδίνο και τους αρχιτέκτονες Stephania Kallos και Abby Turin. Διαμορφώθηκαν επιμέρους διαφορετικοί χώροι, τα «πέντε δωμάτια», για να εξυπηρετήσουν την παρουσίαση των πέντε ενοτήτων έργων που το καθένα είχε έναν διαφορετικό επιμελητή: τους Osei Bonsu (Επιμελητή της Συλλογής Αφρικανικής Τέχνης της Tate Modern), Rashid Johnson (Eικαστικό), Elvira Dyangani Ose (Λέκτορα του Goldsmiths College, Πανεπιστημίου του Λονδίνου, Διευθύντριας του Τhe Showroom), EmilyTsingou (Art Advisor), και Burkhard Varnholt (Συλλέκτη σύγχρονης τέχνης, Ιδρυτή του Kindl Zentrum für Ζeitgenössische Kunst στο Βερολίνο). 

Άποψη από την έκθεση «UBUNTU» στον ισόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 24 10 2020 

Ο κάθε επιμελητής έχει αναλάβει ένα «δωμάτιο», δημιουργώντας διαφορετικές συνομιλίες και προσεγγίσεις και λειτούργησε μέσα σε έναν ενιαίο αρχιτεκτονικό χειρισμό με ενδιαφέρουσες χρωματικές και μορφολογικές διαφοροποιήσεις και προσεγμένους φωτισμούς. Αναμφίβολα τα έργα αναδεικνύονται με τον καλύτερο τρόπο στους επιμέρους χώρους που βοηθούν στο να μπορέσει ο θεατής να συγκεντρωθεί καλύτερα μπροστά σε κάθε έργο. Υπηρετείται με τον καλύτερο τρόπο αυτό το σπάνιο αίσθημα της δυνατότητας προσήλωσης του επισκέπτη στο έργο, κάτι πολύ ουσιαστικό για ένα μουσείο. 

Άποψη από την έκθεση «UBUNTU» στον ισόγειο χώρο περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, 24 10 2020 

Η έκθεση αυτή «ανεβάζει τον πήχη» όχι μόνο για το ΕΜΣΤ αλλά και για άλλα Μουσεία και μας επαναφέρει στις εποχές προ κρίσης που υπήρχε η δυνατότητα τέτοιας ποιότητας εκθέσεων, κάτι που ξεπεράστηκε την τελευταία δεκαετία και οδήγησε σε απλουστευμένες αρχιτεκτονικά και μουσειολογικά εκθέσεις, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. 

Έκθεση της Μόνιμης Συλλογής του ΕΜΣΤ 

Σήμερα το θέμα ποιοτικής προβολής ανοίγει και πάλι και αφορά την Έκθεση της Μόνιμης Συλλογής του ΕΜΣΤ που πάσχει ανάλογα, λόγω της μεγάλης πυκνότητας στην παρουσίαση των έργων και κάποιων προβληματικών χώρων στους οποίους εντάσσονται. Ελπίζω στο μέλλον να αποκατασταθούν αδεξιότητες με την αναμενόμενη ανανέωση και με άλλα έργα της Συλλογής του Μουσείου. 

Το εμβληματικό έργο του Βλάση Κανιάρη εγκλωβισμένο ανάμεσα στις κολώνες και σε άλλα έργα στην μόνιμη έκθεση του ΕΜΣΤ 

Ο ρόλος του καλλιτεχνικού διευθυντή 

Αναμφίβολα μπαίνει σε ένα βαθμό και το θέμα των χρημάτων. Η αδυναμία του κράτους να στηρίξει οικονομικά τα μουσεία και τις εκθέσεις οδηγεί στην αναπόφευκτη υποστήριξη των όποιων χορηγών και την διείσδυση των συλλεκτών, κάτι που προκαλεί ερωτηματικά όταν είναι γνωστό ότι σε κάποιο βαθμό επεμβαίνουν και επιβάλουν τις δικές τους κατευθύνσεις και επιλογές. 

Δεν είναι όμως μόνο θέμα χρημάτων. Είναι και θέμα θεσμικού πλαισίου που καθορίζει την λειτουργεία του μουσείου και το πλαίσιο των δυνατοτήτων του εκάστοτε διευθυντή. Το καίριο ερώτημα είναι κατά πόσο το θεσμικό πλαίσιο ανταποκρίνεται στα νέα διεθνή δεδομένα και κατά πόσον είναι δυνατόν να αναβαθμιστεί έτσι ώστε να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο το ανθρώπινο δυναμικό. 

Παράλληλα, η επιλογή ενός ικανού και αποφασιστικού καλλιτεχνικού διευθυντή με όραμα, εκτός των άλλων μπορεί να ισορροπήσει τις αντίρροπες τάσεις και να οδηγήσει σε εκθέσεις που να καλύπτουν όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας στον διεθνή χώρο και την δική μας ταυτότητα. Το ΕΜΣΤ είναι ένα ξεχωριστό και διαφορετικό μουσείο από όλα τα άλλα και χρειάζεται και μία ειδική μεταχείριση και μια ελευθερία προς μια συνεχή δυναμική και μια υπέρβαση που είναι συνυφασμένη με την σύγχρονη Τέχνη. Τολμώ να αναφερθώ στις υπερβάσεις του αείμνηστου Δημήτρη Κωνστάντιου που αναβαθμίζοντας ως διευθυντής ένα άκρως συντηρητικό Βυζαντινό Μουσείο, τόλμησε κατά παράβαση του επίσης συντηρητικού πλαισίου του Υπουργείου Πολιτισμού με προσωπικό ρίσκο και έφερε στο Μουσείο εκθέσεις του Dali (2007) και του Andy Warhol (2009) που η επισκεψιμότητά τους έφτασε στα 100.000 άτομα. Ένα φωτεινό παράδειγμα! 

Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, 2009, WARHOL/ICON: Η Δημιουργία της Εικόνας.

 Προσωπογραφίες σύγχρονων διασημοτήτων από όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής πορείας του Andy Warhol  σε διάλογο με σπάνιες θρησκευτικές εικόνες από τις Bυζαντινές και Mεταβυζαντινές συλλογές του Mουσείου

Με την επιμέλεια του διακεκριμένου μελετητή του Warhol, Paul Moorhouse, .

Υ.Γ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι αρμοδιότητες των Δημήτρη Αντωνακάκη και Συραγώς Τσιάρα ήταν περιορισμένες και επιλέχθηκαν για διάστημα 6 μηνών, με αποκλειστικό στόχο να στηθεί η έκθεση της μόνιμης συλλογής σύμφωνα με την μουσειολογική μελέτη της Κατερίνας Κοσκινά που είχε εγκριθεί και να ανοίξει το μουσείο. 

Δυστυχώς έχουν περάσει σχεδόν δύο χρόνια και δεν έχει ακόμη επιλεγεί ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση