ΜΑ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣ! 

του Δημήτρη Φιλιππίδη 

Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του Richard Woditsch 

«Τhe Public Private House – 

Modern Athens and Its Polykatoikia» 

Οι ομιλητές στην παρουσίαση του βιβλίου στο Iνστιτούτο Goethe: Richard Woditsch, Άλκηστις Π. Ρόδη, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Michalis Langenfass, Πάνος Δραγώνας, Θωμάς Μαλούτας, 

Ένα σίγουρο σημάδι πως ένα θέμα είναι όχι απλά της μόδας αλλά σε διαρκή ζήτηση είναι να πέφτεις επάνω του συνέχεια. Δεν γνωρίζω αν κανείς είχε ποτέ την αντοχή να μαζέψει όλα όσα γράφτηκαν για την πολυκατοικία στην Ελλάδα μεταπολεμικά, ιδίως από τη στιγμή που διαπιστώθηκε πως η Ελλάδα ήταν στην πραγματικότητα μια χτισμένη πολυκατοικία και οτιδήποτε άλλο περίσσευε στη χώρα αφορούσε τη βιομηχανία του τουρισμού. 

Αφορμή για αυτό το σημείωμα ήταν η παρουσίαση του βιβλίου The Public Private House – Modern Athens and its Polykatoikia (Park Books, Ζυρίχη 2018), που επιμελήθηκε ο αρχιτέκτονας Richard Woditsch, καθηγητής Θεωρίας Αρχιτεκτονικής στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Νυρεμβέργης, στο Γερμανικό Ινστιτούτο Γκαίτε στις 22 Σεπτεμβρίου, μετά από μεγάλη καθυστέρηση, σε μια πολύ ρευστή περίοδο και ύστερα από την επιβολή νέων απαγορευτικών οδηγιών για συναθροίσεις τρεις μέρες πριν. 

Η επέλαση του κορωνοϊού είχε ήδη ματαιώσει την πρώτη απόπειρα δημόσιας παρουσίασης του βιβλίου, ενώ η τωρινή στερούσε την εκδήλωση από την ενεργό παρουσία κοινού στο ακροατήριο. Ήταν έτσι ορατός ο κίνδυνος να συνεχίσει ένα τέτοιο βιβλίο να μένει άγνωστο στην Ελλάδα, αν και είχαν δημοσιευτεί μερικά άρθρα στον τύπο. 

Αυτό θα ήταν μεγάλο κρίμα γιατί το βιβλίο καθαυτό αλλά και το θέμα του αξίζουν κάθε προσοχή, ιδίως σ’ ένα τόπο σαν τον δικό μας, όπου οι προκαταλήψεις και οι ιδεοληψίες αργούν να πεθάνουν, αν το καταφέρουν τελικά κάποτε. Ας αναφέρω ενδεικτικά έναν μόνο όρο, την περίφημη αντιπαροχή, πάνω στον οποίο έχουν σφαχτεί πολλά παλικάρια διαχρονικά, δαιμονοποιώντας τον τρόπο παραγωγής της κατοικίας μεταπολεμικά ως έγκλημα, που οργάνωσε από κοινού το εκμεταλλευτικό κεφάλαιο σε σύμπραξη με τους ασυνείδητους πολιτικούς ενάντια στη σύγχρονη κοινωνία. 

Η μπάλα είχε πάρει κυρίως την πολυκατοικία, ως κύριο ένοχο για τα πάθη της αβίωτης, αφιλόξενης, απωθητικής ελληνικής πόλης, ασφυκτικά αιχμάλωτης μέσα στα οικοδομικά τετράγωνα, ενώ όλοι οι άλλοι εφάρμοζαν πιστά τους κανόνες της πολεοδομίας του μοντερνισμού, με ελεύθερους, ηλιόλουστους όγκους μέσα στο πράσινο. Τόσο απλά. 

Η εξέλιξη της πολυκατοικίας  από το 1919-1985

Και τώρα έρχονταν οι ξένοι, όπως συχνά συμβαίνει, να μας προτείνουν ένα διαφορετικό, πιο νηφάλιο τρόπο εξήγησης του «φαινομένου πολυκατοικία». Μπορεί όλα να ξεκίνησαν από τον Kenneth Frampton, που το 1985 μιλούσε με θερμούς τόνους για τις πολυκατοικίες μιας μεσογειακής Αθήνας. Ταυτόχρονα ή λίγο αργότερα οι Γ. Σημαιοφορίδης και Γ. Τζιρτζιλάκης, αμφότεροι φορείς μιας νέας τότε οπτικής, με πλούσια αρθρογραφία, με οργάνωση εκθέσεων και από τις σελίδες του ρηξικέλευθου περιοδικού Τεύχος, επέμεναν πως η σύγχρονη χτισμένη πόλη διέθετε αρετές που ούτε τις είχαν ονειρευτεί οι παλαιομοδίτες δογματικοί. Ό,τι κι αν συνέβη, σε λίγο άρχισαν όλοι να βλέπουν με ανανεωμένο ενδιαφέρον εκείνο που πριν καταριούνταν. Η πολυκατοικία είχε γίνει θέμα της μόδας, ακριβώς όπως παλιότερα συνέβη με τα αυθαίρετα. 

Θα περνούσε έτσι μια αμφίρροπη εικοσαετία, καθώς το ηρωοποιημένο Μοντέρνο εξακολουθούσε να εξασκεί γοητεία στα πλήθη, ακόμα και κάτω από τις επιθέσεις ενός αναιδούς Μεταμοντερνισμού. Όσοι καταπιάνονταν με τις πολυκατοικίες, επεδείκνυαν ένα πνεύμα ανοχής και συγκατάβασης απέναντι σε κάτι που πρόδωσε τα μεγάλα οράματα. Εκεί περίπου, το 2009, ένας νεαρός βερολινέζος αρχιτέκτονας, ο Richard Woditsch, θα υποστήριζε μια διατριβή στο Technische Universität του Βερολίνου με θέμα «Δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι στην πολυκατοικία στην Αθήνα», έχοντας προηγούμενα, το 2008, έρθει στην Ελλάδα για να μελετήσει από κοντά το αντικείμενό του. 

Εδώ γνωρίζεται με θεωρητικούς και επαγγελματίες, δημοσιεύει άρθρα, παρατηρεί και καταγράφει εξονυχιστικά με σχέδια, αξονομετρικά, φωτογραφίες και χάρτες το αντικείμενο του πόθου του. Στόχος του, σύμφωνα με το σύντομο βιογραφικό στο τωρινό βιβλίο του, ήταν «να εντοπίσει την προσαρμοστικότητα των σύνθετων χωρικών δομών μέσα στον αστικό ιστό της Αθήνας, με βάση θεωρητικές θέσεις της οικολογίας και της αειφορίας». 

Ενδεικτικό μονογραφικό παράδειγμα: Πολυκατοικία στις οδούς Πατησίων 37 και Στουρνάρη 57, Γενική άποψη 

Ενδεικτικό μονογραφικό παράδειγμα: Πολυκατοικία στις οδούς Πατησίων 37 και Στουρνάρη 57, Περίγραμμα όγκου, λοιπά στοιχεία. 

Ενδεικτικό μονογραφικό παράδειγμα: Πολυκατοικία στις οδούς Πατησίων 37 και Στουρνάρη 57, Τομή- Όψεις 

Ενδεικτικό μονογραφικό παράδειγμα: Πολυκατοικία στις οδούς Πατησίων 37 και Στουρνάρη 57, Κατόψεις

Ενδεικτικό μονογραφικό παράδειγμα: Πολυκατοικία στις οδούς Πατησίων 37 και Στουρνάρη 57, Γενικό αξονομετρικό 

Αντιπροσωπευτικό υλικό από τη διατριβή του έχει ενσωματωθεί στο βιβλίο του, δίνοντας έτσι ένα στίγμα των προθέσεών του. Αλλά συνάμα, αποδεικνύοντας την θαυμαστή πολλαπλότητα των προσεγγίσεών του. Γιατί ξαφνικά από τη μια στιγμή στην άλλη αποδεσμευόταν η πολυκατοικία από το στίγμα της κατώτερης μαζικής αρχιτεκτονικής, με όλα τα σχετικά απαξιωτικά σχόλια για τα μορφολογικά της τερτίπια, και αποκαλυπτόταν ο πραγματικός της χαρακτήρας, ενός απλού στην επινόησή του κελύφους, ικανού όμως να στεγάσει την τεράστια ποικιλία και μίξη λειτουργιών της σύγχρονης αστικής ζωής.

Ενδεικτικό μονογραφικό παράδειγμα: Πολυκατοικία στην οδό Κάνιγγος Αθήνα. Φωτό όψης- Γενικό αξονομετρικό 

Ο Woditsch δεν πτοήθηκε από τις εδώ, κρυφές ή φανερές, προκαταλήψεις κι ανέλαβε έναν κάπως ιεραποστολικό ρόλο, να διαλύσει τους διάχυτους μύθους, καλυμμένος πίσω από τους νεωτερικούς όρους της (αστικής) οικολογίας και αειφορίας. 

Richard Woditsch.

Θυμάμαι να τον έχω τότε συναντήσει και μου έκανε εντύπωση πόσο παθιασμένος υποστηρικτής ήταν αυτού του τόσο δυσφημισμένου πρότυπου κατοικίας, της πολυκατοικίας. Ακόμα η λέξη «πολυκατοικία» απευθυνόταν στο ελληνικό ακροατήριο, όμως σε λίγο, με τη βοήθεια κι άλλων μελετητών από το εξωτερικό, όπως από το πανεπιστήμιο ETH της Ζυρίχης, ο όρος θα απογειωνόταν και θ’ άρχιζε η διεθνής του καθιέρωση ως εναλλακτική «απάντηση» στα γνωστά αδιέξοδα της κατοικίας στη σύγχρονη πόλη.

Ενδεικτικό μονογραφικό παράδειγμα: Πολυκατοικία στην Λεωφ. Αλεξάνδρας 31. Αθήνα. Φωτό όψης- Γενικό αξονομετρικό 

Το βιβλίο που ο Woditsch θα επιμελούταν δέκα χρόνια μετά τη διατριβή του, με άφθονη φρέσκια εικονογράφηση κάθε είδους—πολεοδομικούς χάρτες, 12 μονογραφικά παραδείγματα, εξαίρετες τυπολογικές αναλύσεις και σημαντικά άρθρα επτά συγγραφέων[1]—φανερά αντανακλά αυτό τον τόσο νεανικό, καλειδοσκοπικό ενθουσιασμό. Θα άξιζε να κυκλοφορήσει σε ελληνική μετάφραση. 

Δημήτρης Φιλιππίδης 

25 09 2020 

________________________________

[1] Richard Woditsch, Mark Kammenbauer, Πάνου Δραγώνα, Θωμά Μαλούτα, Άλκηστης Ρόδη, Παναγιώτη Τουρνικιώτη και του Δημήτρη Φιλιππίδη

Το φωτογραφικό υλικό παραχωρήθηκε από τον συγγραφέα του βιβλίου και επιλέχτηκε από το βίντεο που αναρτήθηκε από το Ινστιτούτο Goethe, που μπορείτε να το παρακολουθήσετε μαγνητοσκοπημένο εδώ.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση