1.

ΧΑΣΑΜΕ ΤΗΝ ΣΟΥΖΑΝΑ ΜΑΣ

Η εξόδιος ακολουθία θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 07 07 2020 στις 16:30, στο κοιμητήριο του Παλαιού Φαλήρου.

Μετρώντας τις χαράξεις του δαπέδου στην διάσημη εκκλησία  του αρχιτέκτονα Jorn Utzon στο προάστειο Bagsvaerd, έξω από την Κοπεγχάγη, 1987

«Μητέρα κι αδερφή
δώσ’ μου μια ελπίδα, δώσ’ μου μιαν ευχή»

Αυτοί οι στοίχοι του Μάνου Χατζηδάκι από την Εποχή της Μελισσάνθης, έρχονται και επανέρχονται εντός μου, όλες αυτές τις ημέρες που ετοιμαζόμαστε να αποχωριστούμε την Σουζάνα. Αυτές τις δύσκολες στιγμές, που η απώλειά της συνοδεύεται και με την διαρκή απώλεια αρχών και αξιών για την αρχιτεκτονική και τον πολιτισμό. Αξίες που από κοινού με τον Δημήτρη και την Λούσυ, τόσα χρόνια πιστέψαμε και προσπαθούμε να κρατήσουμε ακόμη πιασμένοι χέρι-χέρι.

Με την Σουζάνα είμαστε μια οικογένεια, επί δεκαετίες ολόκληρες. Με την Λούσυ που ήταν μαζί τους στο ιστορικό πλέον Εργαστήριο 66 πάνω από είκοσι χρόνια, τους νοιαζόμαστε σαν να ήταν οι γονείς μας, σεβόμενοι το ήθος και την εμπειρία τους, εισπράττοντας και ανάλογα συναισθήματα. Ταυτόχρονα είμαστε κάτι παραπάνω από φίλοι. Η Σουζάνα, σαν έμπειρη μητέρα μας άνοιξε δρόμους, μας συμβούλευσε διακριτικά και με τρυφερότητα, μας γοήτευσε με τις ποιητικές της αναφορές. Άλλοτε σαν αδελφή, θαρρείς πως είχαμε τις ίδιες ρίζες, στάθηκε δίπλα μας στις προσωπικές μας στιγμές, ξενυχτώντας στα σχεδιαστήρια σαν ισότιμος συνεργάτης, απολαμβάνοντας τα ταξίδια μας που πάντα είχαν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, διασκεδάζοντας και δουλεύοντας ταυτόχρονα στις καλοκαιρινές μας διακοπές, συμμετέχοντας δυναμικά στις ατέρμονες γόνιμες συζητήσεις.

Πρώτη στα συνέδρια και τις ημερίδες, σε επιτροπές, σε δημοσιεύσεις και διαλέξεις, συμμετέχοντας με υπευθυνότητα, συχνά εξουθενωμένη μαζί με τον Δημήτρη.
Τα σκίτσα της ήταν μοναδικά έργα τέχνης, που συγκροτούσαν μια συνεχή διαδικασία σύνθεσης, με αναρίθμητες εναλλακτικές και οδηγούσαν στην γνωστή σε όλους μας μοναδική ελληνική αρχιτεκτονική.
Η αγάπη της για τον Le Corbusier, τον J. Derrida, τον Ιtalo Calvino, τον G. Bachelard, τον Paul Valery και οι συνεχείς αναφορές της στο τοπίο, τον τύπο και τον τόπο, το κατώφλι, την αμφισημία, την τυπολογία, την επεξεργασία της κίνησης και την σχέση εσωτερικού-εξωτερικού χώρου, συγκροτούν μια διαρκή και αέναη διδασκαλία με «λογισμό και όνειρο».

Πενθώ σήμερα, Σουζάνα μας, «δώσ’ μου μια ελπίδα», γιατί φοβάμαι ότι ελπίδες πιά δεν υπάρχουν, καθώς βλέπω να θυσιάζονται οι αξίες μας του χθες, στο αμφίβολο σήμερα.

Γιώργος Τριανταφύλλου 

Από την Εφημερίδα Καθημερινή 07 07 2020

2.

ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΝΥΧΤΕΡΙΝΟ

«ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΡΙΠΑΤΟ»

ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Η διαφαινόμενη προοπτική 

του μονίμου 

Κάτι με έσπρωξε και βρέθηκα και πάλι ξημερώματα Σαββάτου, δύο ώρες μετά τα μεσάνυχτα στην οδό Πανεπιστημίου και στο Σύνταγμα με την φωτογραφική μηχανή ανά χείρας, να καταγράψω και εγώ by night, όλα όσα επικριτικά σχολιάζω και δημοσιεύω τις τελευταίες ημέρες. Ίσως και από κάποια περίεργη διαίσθηση που έχω ήδη διατυπώσει, περί της πιθανής μονιμότητας των έργων και παράλληλα από περιέργεια να ξαναδώ πιο ψύχραιμα τα τεκταινόμενα. Έχει νομίζω ενδιαφέρον να δούμε όσα κατέγραψα αυτή την νύχτα στην πόλη μας.

 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Κώστας Μπακογιάννης έχει πραγματικά αναστατώσει και ενεργοποιήσει τους Αθηναίους, που σπεύδουν στο κέντρο της πόλης να χαζέψουν, να φωτογραφήσουν τις αιφνίδιες επεμβάσεις του, που εξελίσσονται με πρωτοφανείς ρυθμούς για τα ελληνικά δεδομένα και ξεπερνούν κάθε φαντασία.

 

Τα κινητά καταγράφουν αμέτρητες φωτογραφίες ειδικά μάλιστα όταν ξεκίνησε η μεγάλη έκπληξη με τους φοίνικες. Το διαδίκτυο γεμίζει καθημερινά με φωτογραφικό υλικό και αρνητικά σχόλια, που ξεπερνούν κάθε προηγούμενο. Το ίδιο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τηλεόραση και εφημερίδες ακόμη και κάποια, φιλικά προς τον Μπακογιάννη, δίνουν έμφαση σε αρνητικές και επικριτικές τοποθετήσεις.

Αν όμως περπατήσεις στην Αθήνα και ρωτήσεις τους Αθηναίους έχω την αίσθηση ότι σιγά – σιγά, με το πες-πες άρχισαν μου φαίνεται ήδη να συμφιλιώνονται με την νέα πραγματικότητα, με το νέο αυτό απαράμιλλο «Urban Landscape Design». 

Θες η δύναμη της συνήθειας, θες ο βομβαρδισμός και τελικά η δυναμική των αμέτρητων εικόνων που δημοσιεύονται, στις οποίες κυριαρχεί το παράδοξο και το αναπάντεχο, έχω την αίσθηση ότι γίνεται σταδιακά ένα είδος πλύσης εγκεφάλου. Αυτό μάλιστα που επισημαίνω είναι ότι δεν υπάρχει καμία αντίδραση ουσιαστικής υποστήριξης από την δημοτική αρχή σε όλα όσα γράφονται, όποτε δεν δημιουργείται ένα κλίμα ντέρμπυ ή ενός debate για να προκαλέσει το ενδιαφέρον και τον προβληματισμό και τελικά ένα γόνιμο διάλογο. 

Έχουμε μετατραπεί σε αποδέκτες μιας μονόπλευρης αρνητικής κριτικής και συχνά μιας επιθετικότητας, που νομίζω ότι μέσα στον χρόνο θα την βαρεθούμε, θα την ξεχάσουμε και θα παραμείνουμε με εγγεγραμμένη εντός μας της εικονογραφίας της νέας αυτής πραγματικότητας, της νέας αυτής αισθητικής του μακιγιάζ, που συγκροτεί ένα νέο άγνωστο περιβάλλον και σταδιακά μπορεί να γίνει και φιλικό. 

Κινδυνεύουμε μάλιστα όσοι αντιδρούμε, να χαρακτηριστούμε στο τέλος και αντιδραστικοί ή συντηρητικοί απέναντι στην νέα αυτή «πρωτοποριακή» αισθητική προσέγγιση, που δεν παραπέμπει στις καθιερωμένες εικόνες των μέχρι τώρα πεζοδρομήσεων (Βλέπε, παλκόστρωτο Ακρόπολης του Δημήτρη Πικιώνη ή την πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αεροπαγίτου του ομάδας Δημήτρη Διαμαντόπουλου). 

Μήπως τελικά συντελείται μια ανατροπή; Μήπως έρχεται ένα νέο κύμα τολμηρών αισθητικών προσεγγίσεων και τελικά μαζί με τα γκράφιτι θα αναδείξουν και πάλι την Αθήνα στον διεθνή χώρο, σε έναν μοναδικό τόπο προορισμού με τον δικό της παράδοξο αστικό σχεδιασμό. Αναρωτιέμαι… 

Είναι πλέον θέμα ήθους που φαίνεται να χάνεται ή μάλλον να διαφοροποιείται στο όνομα νέων πολιτικών επιλογών, που χαρακτηρίζουν ως νέους Παρθενώνες τις νέες επεμβάσεις στην Αθήνα. 

Από την άλλη διαπιστώνεται ένα αδιέξοδο ανάμεσα στην επιλογή αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και των αυθαίρετων επεμβάσεων στον δημόσιο χώρο χωρίς αρχιτεκτονική μελέτη. 

Ζούμε σε μια εποχή που απουσιάζουν προσωπικότητες όπως ο Πικιώνης, ο Κωνσταντινίδης, ο Ζενέτος, ο Κανδύλης, ο Δοξιάδης, που χάραξαν δρόμους και αξίες και ενέπνευσαν και κάποιους πολιτικούς που τους εμπιστευτήκαν. Και εμείς όσο περνούν τα χρόνια επιβεβαιώνεται ότι δεν αγαπάμε την ιστορία μας και τον τόπο μας.

 

Προσωπικά είπα και ελάλησα ήδη και σε πρόσφατο άρθρο στην Καθημερινή με τίτλο " Το προκλητικό και μάλλον μόνιμο μακιγιάζ" (βλέπε εδώ) στο οποίο κατέληγα: 

"Οδηγούμαστε φαίνεται σε μια μόνιμη ευτελή επέμβαση στην πόλη, που αμφιβάλλω αν πέρα από τον περιορισμό των αυτοκινήτων θα αγαπηθεί και θα ζωντανέψει από του Αθηναίους, πεζούς και ποδηλάτες. Η πόλη με το νέο προκλητικό μακιγιάζ που δέχεται, τραυματίζεται ανεπανόρθωτα και προκαλεί το αρχιτεκτονικό δημοκρατικό μας συναίσθημα. Ελπίζω να διαψευστώ.'' 

Μάλλον τελικά φαίνεται ότι δεν θα διαψευστώ. 

Περιμένω όμως και από τους συναδέλφους Πανεπιστημιακούς μας, από τους αρχιτέκτονες ακαδημαϊκούς μας, όχι βέβαια από το ΤΕΕ και ίσως από τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων που οφείλει να επανέλθει, να προσθέσουν την άποψή τους ανεξάρτητα αν συμφωνούν ή διαφωνούν. Έτσι, για να προκύψει ένας διάλογος και να πάνε τα πράγματα παρακάτω. 

Μια αυτοσχέδια «αρχιτεκτονική» χωρίς αρχιτέκτονες, πολεοδόμους και ειδικούς στον Αστικό σχεδιασμό, κάπως εκ των εν όντων, μας επιβάλλεται και τώρα, χωρίς τις στοιχειώδης προδιάγραφες, κάτι που ισχύει βέβαια και για την Ομόνοια, που η ανάλογη αυτοσχέδια λύση, παρά τις έντονες αντιδράσεις και καταγγελίες, έγινε τελικά αποδεκτή με ενθουσιασμό από του Αθηναίους. Και όλα ξεχάστηκαν και όλοι προστρέχουν να φωτογραφηθούν μπροστά στο νέο πλουμιστό συντριβάνι. 

Μήπως βιώνουμε κάτι ανάλογο με τον Μεγάλο Περίπατο και σε λίγο καιρό όλοι θα προστρέχουν να τον απολαύσουν και να φωτογραφηθούν;  Δείτε ξανά τις νέες αυτές νυκτερινές  εικόνες ψύχραιμα. Κάτι αλήθεια συμβαίνει εδώ… Και μην φανταστείτε ότι είμαι πληρωμένος από τον Μπακογιάννη.  Σκέψεις κάνω…

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση 

____________________________________________________

Με στόχο το άνοιγμα ενός διαλόγου ξεκινώ με τα πρώτα σχόλια που έλαβα αμέσως μετά αυτή την ανάρτηση:

1. Από τον Νίκο  Βατόπουλο

Αγαπητέ Γιώργο,

Θερμά συγχαρητήρια για τις σκέψεις που προκλήθηκαν μετά τον νυχτερινό περίπατο.
Συμφωνώ σε μεγάλο βαθμό.
Και γενικά έχω την αρχή και την πεποίθηση, ότι όσα εκφράζονται με μιμητικό αρνητισμό από την πλειοψηφία θα καταλήξουν - αναπόδραστα και μοιραία - στην ενθουσιώδη αποδοχή τους.
Οι παρεμβάσεις αυτές τουλάχιστον έφεραν τον δημόσιο χώρο στη δημόσια σφαίρα. Τον κατέστησαν ορατό και πραγματικό.
Προσωπικά, επιλέγω την ψυχική απόσταση και τηρώ στάση αναμονής. Στην περίπτωση της Ομονοίας, είμαι υπέρ.
Ο δογματικός αρνητισμός που εκφράζεται κατά των παρεμβάσεων υποδηλώνει συνήθως μονολιθικότητα χαρακτήρα. Τα πράγματα έχουν πολλές όψεις. Και παρά τα όσα - πολλά στραβά - έγιναν, είναι όλα θεωρητικά αναστρέψιμα. Παρά την πιθανότητα να γίνουν μόνιμα, όπως υπονοείς.

Σε κάθε περίπτωση, συγχαρητήρια για την σύνθετη και ώριμη τοποθέτησή σου.

Με εκτίμηση,
Νίκος

2. Από τον Πάνο Κοκκινιά

Αχ Γιώργο, 

καλά τα λες εσύ, όπως πάντα. 

Και η προσπάθεια να πάρεις μια απόσταση και να το ξαναδείς, σοφή κι αυτή.
Αλλά όση καλή θέληση κι αν επιστρατεύσει κανείς, είναι τόσα τα αρνητικά που δεν αφήνουν περιθώρια.
Και επειδή ουδέν μονιμότερο του προσωρινού πολύ φοβάμαι ότι και σ’ αυτό έχεις δίκιο, το πράγμα δείχνει ότι θα μείνει.
Και ήρθε από εκεί που δεν το περίμενες, από αυτόν τον κατά τα άλλα συμπαθητικό τύπο, .
Πονάνε τα μάτια μου. Αλλά παρακαλώ πολύ συνέχισε να τα λες. Ποτέ δεν ξέρεις, μπορεί και να ακουστείς τελικά.

Σ’ ευχαριστώ,
Πάνος Κοκκινιάς

3. Από την νέα συνάδελφο Θεοδώρα Μόσχου

Κ. Τριανταφύλλου καλησπέρα σας,

Διαβάζω σχεδόν κάθε σας άρθρο και σκέψη ειδικά το τελευταίο διάστημα! Είμαι από τους ανθρώπους που δεν κατηγόρησαν την Ομόνοια όταν φανερώθηκε εν τέλει στο κοινό η τελική της μορφή, ούτε κατηγόρησα τον κ.Μπακογιάννη όταν ξεκίνησε με το πρώτο κομμάτι της πεζοδρόμησης στη Βασιλ. Όλγας!

Αν και δεν είμαι από την Αθήνα, δεν ψηφίζω εδώ άρα δεν έχω κανένα συμφέρον, τουλάχιστον πολιτικό, την αγαπώ ιδιαιτέρως και μένω στο κέντρο της εδώ και έναν χρόνο! Στην αρχή λοιπόν προσπαθούσα κι εγώ να είμαι όσο πιο θετική και αισιόδοξη γινόταν..

Όμως τώρα, ως νέος αρχιτέκτονας, κοιτώντας όλο αυτό το «μακιγιάζ» που έχει συμβεί και το αποτέλεσμα το οποίο δεν μπορεί να φτάσει σε καμία περίπτωση τους αξιόλογους δημόσιους (παραδείγματα από το εξωτερικό) χώρους που μελετάμε στις αρχιτεκτονικές σχολές μας, αναρωτιέμαι συνεχώς ποιο είναι το μάλλον μας εδώ;

Πως μπορουμε όλοι εμείς οι νέοι αρχιτεκτονες να προσφέρουμε στη δημόσια ζώνη και καθημερινότητα όλα όσα διδαχτήκαμε και που πραγματικά έχουμε μέσα μας μεράκι;

Δυστυχώς η συνήθεια είναι κάτι ιδιαίτερα κακό, και όντως όσο δε γίνεται διάλογος και δεν υπάρχει κάποια σοβαρή αντίδραση ή αντιπρόταση, κάποια κίνηση από κάποιον φορέα ή ακόμα και από αξιόλογους καθηγητές όπως είπατε.. πολύ φοβάμαι ότι τα πράγματα δε θα αλλάξουν! Και πολύ γρήγορα θα αποδεχτούμε σε άλλο ένα βασανιστήριο (για να μην πω βιασμό) αυτής της ταλαίπωρης πόλης!

Σας στέλνω με όλο το θάρρος και με ιδιαίτερη εκτίμηση προς το πρόσωπό σας! Απλά αναρωτιέμαι.. πόσο ακόμα θα μας «διώχνει» το σύστημα αυτης της χώρας και θα μας κάνει να ξεχνάμε όλα όσα πραγματικά αγαπάμε ...

Και περισσότερο ακόμα τώρα που οι σπουδαίες εκείνες προσωπικότητες-πρότυπα που αναφερθήκατε στο τελευταίο σας άρθρο, χάνονται και δυστυχώς μαζί τους και η αληθινή αρχιτεκτονική (θεωρητική αλλά και πρακτική) που είχε κάποτε παραχθεί στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ..

Ευχαριστώ πολύ για το χρόνο σας να διαβάσετε τις σκέψεις μου αλλά η απογοήτευση είναι μεγάλη από εμάς τους νέους

και η απάντησή μου:

Αγαπητή Θεοδώρα,

σε ευχαριστώ πολύ που θέλησες να μοιραστείς τις σκέψεις σου μαζί μου. Χαίρομαι που συμμετέχεις σε αυτόν το προβληματισμό και πραγματικά με συγκίνησε το κείμενό σου που συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο το αδιέξοδο και την απογοήτευση της γενιάς σας. Θα δημοσιεύσω αμέσως το κείμενό σου και θα σε παρακαλέσω να προκαλέσεις και άλλους νέους συναδέλφους σου να «ξεσηκωθούν» να αντιδράσουν σε αυτή την ισοπέδωση, με θάρρος όπως και εσύ και με κάθε τρόπο. 

Είμαι ανοιχτός να δημοσιεύσω οποιοδήποτε σχόλιο προς αυτή την κατεύθυνση και ελπίζω να ξεκινήσετε το δυνατόν γρηγορότερο. Πρέπει να το παλέψετε, γιατί γνωρίζω ότι ανάμεσα σας υπάρχουν ταλαντούχα παιδιά που δεν είναι δυνατόν να βρίσκονται στο περιθώριο. Σε ευχαριστώ και πάλι. 

Γιώργος

Από τον Δημήτρη Κονταργύρη

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΥΡΩ ΑΠΌ ΤΟΝ «ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΡΙΠΑΤΟ» (ΙΙ)

Αγαπητέ Γιώργο,

Σε συγχαίρω και σ ’ευχαριστώ γιατί με το κείμενό σου της 6/7/20 νομίζω πως διαμόρφωσες το σωστό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να προχωρήσει ένας γόνιμος διάλογος γύρω από τον «Μεγάλο Περίπατο» (Μ.Π.)

Θα μπω λοιπόν κατευθείαν στο θέμα και θα εκθέσω παρακάτω το πώς αντιλαμβάνομαι το σκεπτικό του Δήμου, σχετικά με τις ενέργειες που λαμβάνουν χώρα στη φάση αυτή της δοκιμαστικής εφαρμογής του Μ.Π.

Πιστεύω λοιπόν ότι, στη φάση αυτή, ο Δήμος ενδιαφέρεται, σχεδόν αποκλειστικά, να εντοπίσει τις κυκλοφοριακές επιπτώσεις από την εφαρμογή του Μ.Π., και μόνον αυτές.

Είναι όμως προφανές ότι όλες οι απαιτούμενες γι αυτό δοκιμές θα μπορούσαν κάλλιστα να γίνουν με τη χρήση και μόνο πλαστικών κώνων, οι οποίοι θα καθόριζαν, στο οδόστρωμα, τα όρια μεταξύ των ζωνών κυκλοφορίας τροχοφόρων και των ζωνών του Μ.Π.

Διερωτάται λοιπόν κανείς γιατί ο Δήμος επιστράτευσε, σ’αυτή τη δοκιμαστική φάση, όλα αυτά τα εργαλεία του αστικού εξοπλισμού (χρώματα, ζαρντινιέρες, καθίσματα, φοίνικες κλπ) για τα οποία άλλωστε δέχεται και την εντονότερη κριτική.

Πιστεύω ότι απάντηση βρίσκεται στη μεγάλη διάρκεια του χρόνου αναμονής από σήμερα μέχρι την έναρξη των πρώτων εργασιών για την οριστική διαμόρφωση των ζωνών του Μ.Π. η οποία δεν φαίνεται να είναι βραχύτερη από 10-15 μήνες.

Γιατί σ’αυτό τον χρόνο αναμονής περιλαμβάνονται τα εξής: έλεγχος κυκλοφοριακών επιπτώσεων, δημόσια διαβούλευση πάνω στα συμπεράσματα των δοκιμών, διεξαγωγή αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την τελική διαμόρφωση των ζωνών του Μ.Π.,η εκπόνηση της μελέτης εφαρμογής και τέλος δημοπράτηση του έργου.

Πρέπει λοιπόν στο πολύμηνο αυτό διάστημα αναμονής, οι περιοχές του Μ.Π. να αποκτήσουν μια στοιχειωδώς ελκυστικότερη εικόνα, από αυτήν ενός σκέτου οδοστρώματος (περιβαλλόμενου από πλαστικούς κώνους), έτσι ώστε να προσελκύονται -συν τω χρόνω – όλο και πιο πολλοί περιπατητές και ποδηλάτες στις περιοχές αυτές.

Γι αυτόν λοιπόν τον λόγο νομίζω ότι τοποθετούνται στις ζώνες του Μ.Π. όλα αυτά τα πρόχειρα, προσωρινά και κινητά στοιχεία αστικού εξοπλισμού, χωρίς καμμιά πρόθεση επιβολής αισθητικών και λειτουργικών προτύπων, αφού όλα αυτά θα μεταφερθούν, όπως είπε ο Δήμαρχος, σε κάποια άλλα σημεία του Μ.Π.

Εάν λοιπόν αυτό είναι το σκεπτικό του Δήμου για τα τεκταινόμενα στον Μ.Π., τότε νομίζω ότι η κριτική που του ασκείται για τις πρόσφατες δραστηριότητες του, μάλλον είναι άνευ αντικειμένου.

Άρα εν τέλει το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην αμφιλεγόμενη ποιότητα του προσωρινού αστικού εξοπλισμού αλλά στην κρίσιμη επιλογή των περιοχών που θα φιλοξενήσουν τον Μ.Π. Παράδειγμα: Η οδός Πανεπιστημίου ή η οδός Σταδίου θα φιλοξενήσει την κορυφαία διαδρομή του Μ.Π. μεταξύ του Συντάγματος και της Ομόνοιας;

Δημήτρης Κονταργύρης
Αθήνα 8 7 2020