ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΥΡΓΟ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΚΑΙ ΤΙΣ ΛΕΥΚΕΣ ΟΡΙΖΟΝΤΙΕΣ ΠΡΟΕΞΟΧΕΣ

 

Σχεδόν πενήντα χρόνια κρατάει η περιπετειώδης ιστορία του Πύργου του Πειραιά, που ξεκίνησε την περίοδο 1972-1974 κατά την περίοδο της δικτατορίας των Συνταγματαρχών και επί δημαρχίας του διορισμένου και αμφιλεγόμενου ως προς το συνολικό του έργο του Δημάρχου Πειραιώς Αριστείδη Σκυλίτση. Πρόκειται για ένα 22όροφο κτίριο, ύψους 84 μ. εμβαδού 30.000 τ.μ. που ενώ δημιουργήθηκε σαν αντίπαλο δέος του Πύργου των Αθηνών, με αρχιτεκτονική μελέτη που είχε ανατεθεί στους αρχιτέκτονες Ι. Βικέλα, Γ. Μολφέση και Α. Λοϊζο και την στατική μελέτη πραγματοποίησε ο καθηγητής Αρίσταρχος Οικονόμου, κατέληξε ένα θλιβερό υπόμνημα παρακμής, ένα ζωντανό μνημείο ακύρωσης, όπως επισημαίνει ο Αριστείδης Αντονάς.

Από το αρχείο Αριστείδη Αντονά

Λέγεται ότι για να οικοδομηθεί ο Πύργος του Πειραιά, κατεδαφίστηκε ένα σήμα κατατεθέν της πειραϊκής γειτονιάς, το παλιό Ρολόι του Πειραιά, κατά καιρούς έχει κυκλοφορήσει η φήμη ότι το κτήριο έχει προβλήματα στατικότητας, κάτι που οι ειδικοί σωρηδόν διαψεύδουν. 

Με πρωτοβουλία της ιστοσελίδας «greekarchitects.gr» και της εταιρεία DuPont διοργανώθηκε το 2010 ένας διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός με θέμα «Πύργος Πειραιά 2010: Αλλάζοντας την (πρόσ)ΟΨΗ», ο οποίος προσέλκυσε συμμετοχές από Ελλάδα και εξωτερικό και κατέληξε στη βράβευση πολλών και θεαματικών προτάσεων, που όμως παρέμειναν απραγματοποίητες.

Ο αριθμός των συμμετοχών ξεπέρασε τότε κάθε προσδοκία δεδομένου ότι στάλθηκαν 380 προτάσεις από 44 χώρες. Η κριτική επιτροπή αποτελείτο από τους: Anne-Line Citerne, Costa Kondyli, Πάνο Δραγώνα, Timothy Johnson, Νίκο Καλογήρου, Ζήση Κοτιώνη, Τάση Παπαϊωάννου, Αλέξανδρο Τομπάζη, Αλέξανδρο Τριποδάκη, Antony Wood.

To 1ο Βραβείο δόθηκε: στην ομάδα Matthias Hollwich & Marc Kushner – με τη συμμετοχή του γραφείου "Windscraper":

Matthias Hollwich & Marc Kushner – με τη συμμετοχή «Windscraper» -1ο Βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με θέμα «Πύργος Πειραιά 2010: Αλλάζοντας την (πρόσ)ΟΨΗ»,

Έχω την αίσθηση ότι ο διαγωνισμός αυτός είχε ένα «πειραματικό χαρακτήρα», αν κρίνω από βραβεία που δόθηκαν, που δεν εφαρμόστηκαν και τελικά δεν συγκράτησα στην μνήμη μου σαν μια ισχυρή πρόταση.

Αριστείδης Αντονάς, Κατερίνα Κουτσογιάννη, συμμετοχή στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με θέμα «Πύργος Πειραιά 2010: Αλλάζοντας την (πρόσ)ΟΨΗ»,

Έντονη όμως είναι η μνήμη, εδώ και μια δεκαετία, η ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερη συμμετοχή στον διαγωνισμό αυτό, του Αριστείδη Αντονά με τη συνεργασία της Κατερίνας Κουτσογιάννη που ήταν μέσα στα 69 έργα που επιλέχθηκαν για τη δεύτερη φάση και δεν διακρίθηκαν.

Αριστείδης Αντονάς, Κατερίνα Κουτσογιάννη, συμμετοχή στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με θέμα «Πύργος Πειραιά 2010: Αλλάζοντας την (πρόσ)ΟΨΗ»,

Μια πρόταση που δημοσιεύτηκε σε διεθνείς ιστότοπους, ξεχώρισε για την εικαστική της διάσταση και άφησε νομίζω ένα ισχυρό αποτύπωμα.

Αριστείδης Αντονάς, Κατερίνα Κουτσογιάννη, συμμετοχή στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με θέμα «Πύργος Πειραιά 2010: Αλλάζοντας την (πρόσ)ΟΨΗ»,

Στο κείμενό τους αναφέρονται στον μοναδικό πύργο της περιοχής που «κοιμάται» σε ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Μεσογείου, που αποτελεί σύμβολο δύναμης και εξουσίας και παράλληλα είναι ένα ζωντανό μνημείο ακύρωσης. Η πρότασή τους αποτελεί θεραπεία ενός σύγχρονου ερειπίου και είναι ένα σχέδιο που βασίζεται στην επαναχρησιμοποίηση της υπάρχουσας δομής με υπάρχοντα απόβλητα. 

Αριστείδης Αντονάς, Κατερίνα Κουτσογιάννη, συμμετοχή στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με θέμα «Πύργος Πειραιά 2010: Αλλάζοντας την (πρόσ)ΟΨΗ», Λεπτομέρεια 

Τέτοια υλικά (όπως έχει γράψει τότε ο Rem Koolhaas) δίνουν την πιο ενδιαφέρουσα δυναμική στη σύγχρονη κατάσταση της αρχιτεκτονικής. Παράλληλα το κεντρικό μέτωπο του Πύργου είναι επενδεδυμένο με διαφανείς γυάλινες δομές τύπου DuPont ™ Corian με στόχο να αναδειχθεί η παλιά κατασκευή στην πιο αγνή, λειτουργική μορφή της.

Ο πρόσφατος 

αρχιτεκτονικός διαγωνισμός

Γενική άποψη, από την πρόταση του γραφείου PILA των Ηλία Παπαγεωργίου και Χριστίνας Παπαλεξανδρή, σε συνεργασία με την εταιρεία Eckersley O’ Callaghan που ειδικεύεται στο façade engineering.

Ελπίζω η τελευταία πρωτοβουλία της κοινοπραξίας της Dimand-EBRD και της Prodea Investments ΑΕΕΑΠ, μιας επένδυσης πάνω από 50.000.000 € να ευοδωθεί και το έργο να προχωρήσει. Στόχος να μετατραπεί σε ένα σύγχρονο κτίριο γραφείων και εμπορικών χρήσεων.

Από την πρόταση του γραφείου PILA των Ηλία Παπαγεωργίου και Χριστίνας Παπαλεξανδρή, σε συνεργασία με την εταιρεία Eckersley O’ Callaghan που ειδικεύεται στο façade engineering.

Στον πρόσφατο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που προκήρυξε η κοινοπραξία, με αντικείμενο μόνο την επεξεργασία των όψεων, συμμετείχαν 7 αρχιτεκτονικά γραφεία που οι μελέτες τους έχουν ήδη δημοσιευθεί. Ενώ Lead Architect του Έργου είναι η εταιρεία BETAPLAN που θα αναλάβει κατ΄ ανάθεση (?) όλα τα εσωτερικά, τα οικοδομικά, τις διαδικασίες αδειοδότησης κλπ. Μια επιλογή που βάζει ερωτήματα για την αξιοπιστία και επάρκεια των αρχιτεκτονικών γραφείων που προεπιλέγονται για έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Ήταν όντως ανεπαρκή; Και είναι δόκιμη η όποια διαφοροποίηση των εσωτερικών χώρων, σε σχέση με την αρχιτεκτονική των όψεων;

Από την πρόταση του γραφείου PILA των Ηλία Παπαγεωργίου και Χριστίνας Παπαλεξανδρή, σε συνεργασία με την εταιρεία Eckersley O’ Callaghan που ειδικεύεται στο façade engineering.

Από την πρόταση του γραφείου PILA των Ηλία Παπαγεωργίου και Χριστίνας Παπαλεξανδρή, σε συνεργασία με την εταιρεία Eckersley O’ Callaghan που ειδικεύεται στο façade engineering.

Το πρώτο βραβείο δόθηκε στο Αρχιτεκτονικό Γραφείο PILA που διευθύνεται από τους αρχιτέκτονες Ηλία Παπαγεωργίου που συχνά έχει προβληθεί σε αυτό το blog και την Χριστίνα Παπαλεξανδρή, σε συνεργασία με την εταιρεία Eckersley O’ Callaghan που ειδικεύεται στο façade engineering. Στην  ομάδα μελέτης συμμετείχαν επίσης οι: Ιακωβίνα Κοντιζά, Κωνσταντίνος Βουτουφιανάκης Πετρόπουλος, Μαρίνα Αβούρη, Ελένη Νικολάου

Η προτεινόμενη όψη αποτελείται από ένα σύστημα σκίασης κατακόρυφων και οριζόντιων περσίδων, το οποίο τυλίγει τον όγκο του Πύργου. Κάθε κατακόρυφη περσίδα μετατοπίζεται οριζόντια από τον ένα όροφο στον άλλο, δημιουργώντας ένα μοτίβο σπείρας που τυλίγεται γύρω από το κτίριο. Το μοτίβο φαίνεται να ολισθαίνει απαλά από τη μία πρόσοψη στην άλλη, δίνοντας την εντύπωση ενός τεράστιου πέπλου που ντύνει τον Πύργο και δημιουργώντας παράλληλα μια δυναμική οπτική εμπειρία που μεταμορφώνεται συνεχώς, ανάλογα με τις γωνίες θέασης από τον παρατηρητή. Η περιστροφή των περσίδων έχει σχεδιαστεί για να βελτιστοποιεί την απόδοση σκίασης του κτιρίου ώστε να μειώνουν την ηλιακή έκθεση των όψεων κατά 50%, με αποτέλεσμα την εκτιμώμενη μείωση κατά 20% των συνολικών ενεργειακών απαιτήσεων.

Η πρόταση του γραφείου RS Sparch - Ρένα Σακελλαρίδου

Από την πρώτη σύντομη παρουσίαση και των υπολοίπων συμμετοχών ξεχώρισα επίσης και την πρόταση του γραφείου RS Sparch - Ρένα Σακελλαρίδου, κρίνοντας την ισοδύναμη με το πρώτο βραβείο. Όταν όμως είδα δημοσιευμένη την πλήρη παρουσίαση αυτής της μελέτης, προβληματίστηκα. 

Η πρόταση του γραφείου RS Sparch - Ρένα Σακελλαρίδου

Μου κίνησε το ενδιαφέρον και βρήκα πιο ποιητική την πρόταση της Σακελλαρίδου που επιδιώκει στο πλαίσιο ενός συνολικού μετασχηματισμού να σπάσει αυτό το μονότονο μονολιθικό σχήμα του Πύργου, αυτόν τον βαρετό όγκο όπως η ίδια επισημαίνει, που δεσπόζει μπροστά στην παραλία του Πειραιά και να δοθεί στο κτίριο ένας «αέρας». 

Η πρόταση του γραφείου RS Sparch - Ρένα Σακελλαρίδου

Μια πρόταση που αυτόματα με παραπέμπει σε ιστία που πάλλονται στην αύρα της θάλασσας, και προκαλεί με την πρώτη το ενδιαφέρον. Μια αρχιτεκτονική χειρονομία και εντυπωσιάζει σε σχέση με τον ορθολογισμό της πρότασης των PILA, που επιλέγει να εντάξει στην όψη ένα διακριτικό πλέγμα σκίασης χαραγμένο σε κάναβο με μια συνεχή μικρή μετατόπιση, διατηρώντας βέβαια την αρχική εικόνα του κτιρίου. 

Από την πρόταση του γραφείου PILA των Ηλία Παπαγεωργίου και Χριστίνας Παπαλεξανδρή, σε συνεργασία με την εταιρεία Eckersley O’ Callaghan που ειδικεύεται στο façade engineering.

Μια επιλογή που δείχνει πιο οικονομική, ίσως πιο συντηρητική και ίσως καλύπτει ευκολότερα τα συνήθη κριτήρια των κριτών ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και βέβαια του εκάστοτε επενδυτή.

Για τις  νέες λευκές οριζόντιες αρχιτεκτονικές προεξοχές 

Λεπτομέρεια όψης από την πρόταση του γραφείου RS Sparch - Ρένα Σακελλαρίδου

Έρχεται όμως στο νου μου και μια άλλη σκέψη, ένας αυθόρμητος προβληματισμός που θα ήθελα να μοιραστώ με τους αναγνώστες, σχετικά με την μελέτη Σακελλαρίδου. 

Κάποιες επιφυλάξεις για τα νέα οριζόντια αρχιτεκτονικά στοιχεία που προστίθενται, εξέχουν έντονα από τον υπάρχοντα εμφανή στατικό φορέα του υπάρχοντος κτιρίου και στην ουσία τον αποκρύπτουν. 

Πρόκειται για κάτι ανάλογο με την πρόσφατη ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική χειρονομία που πραγματοποιήθηκε και στο δίδυμο κτίριο του Αλέξανδρου Τομπάζη στην Λεωφόρο Κηφισιάς, όπως αναπλάστηκε πρόσφατα για την εταιρεία Beat από τους αρχιτέκτονες Νατάσσα Λιανού και Ερμή Χαλβατζή. 

Λεπτομέρεια όψης από το κτίριο της BEAT του γραφείου Lianou Chalvatzis Architects

Λεπτομέρεια όψης από την πρόταση του γραφείου RS Sparch - Ρένα Σακελλαρίδου

Εντελώς ανάλογα και οι χειρισμοί αυτοί της Σακελλαρίδου, στον Πύργο του Πειραιά, οι λευκές, οριζόντιες προεξοχές / πρόβολοι που διαφοροποιούνται ανά τέσσερεις ορόφους, με ελαφρές μετατοπίσεις και αντιστροφές γύρω από άξονες, μου δίνουν την εντύπωση μιας επίπλαστης προστιθέμενης μορφολογίας, με νέα υλικά και ασαφή δομή και σύνδεση με τον στατικό φορέα, πάνω σε κτίρια που υπηρετούν την καθαρότητα της όποιας νεωτερικότητας. 

Μια σκέψη που διατυπώνω αυθορμήτως, χωρίς να μπορώ να την τεκμηριώσω θεωρητικά και την θέτω προς συζήτηση. Ίσως να αποτελεί μια συντηρητική προσέγγιση που ενυπάρχει εντός μου. Αλλά υπάρχει και δεν μπορώ εύκολα να την αποδιώξω. 

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

Την συζήτηση άνοιξε ο Κώστας Μανωλίδης:

Γιώργο, η ενστικτώδης επιφύλαξη σου στις λευκές ταινίες που τυλίγουν τα κτίρια έχει σίγουρα βάση. Μοιάζουν να αποδίδουν με ζόρι στους πρισματικούς όγκους μια ρευστότητα και τη σαγήνη του πλαστικού βιομηχανικού αντικειμένου.

Κ.Μ. 

13. 07. 2020

Από την Ρένα Σακελλαρίδου έλαβα το ακόλουθο κείμενο: 

Με αφορμή το σχόλιο 

για τις λευκές 

οριζόντιες προεξοχές … 

Και βεβαίως ευχαριστώ πολύ για τα όσα επαινετικά αναφέρονται στο άρθρο. Οφείλω όμως να μην σταθώ σε αυτά. Εστιάζω επομένως στο σχόλιο για τις λευκές προεξοχές, που εκφράζει, πιστεύω, ερωτηματικά για τον βαθμό ελευθερίας που επιτρέπεται στον μελετητή όταν ακουμπά ένα έργο σαν τον Πύργο του Πειραιά. 

Αναρωτιέμαι όμως γιατί ένα κτίριο που είναι σε κώμα για πενήντα χρόνια δεν μπορεί να επανέλθει στην ζωή μέσα από μία έντονη αλλαγή του χαρακτήρα του? Γιατί ένας σκελετός που υπάρχει απλώς για να στηρίζει, χωρίς φιλοδοξίες να σημάνει τίποτε πέρα από αυτό, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως σημαίνον αρχιτεκτονικό στοιχείο? Η πρόθεσή μας ήταν αυτή ακριβώς: να σπάσουμε τον συμπαγή, ακατέργαστοι όγκο και να του δώσουμε αέρα. Ελπίζω να το πετύχαμε. 

Σε ρεαλιστικές συνθήκες, τρεις θα μπορούσαν να είναι τυπολογικά οι εκδοχές: ένα νέο curtain wall, ένα ένδυμα – πέπλο ή μία ανατροπή της ογκοπλασίας από μάζα σε επίπεδα, καθώς προσθαφαιρέσεις μάζας αποκλείονται. Από το 2017 πειραματιζόμαστε με την κοίλη γεωμετρία και τον χειρισμό των επιπέδων αντί για τον όγκο / μάζα. Εργαστήριο / φυτώριο για μας οι διαγωνισμοί.

Prague Congress Hall KCP με το Slope (2017) 

Μπορέσαμε να δουλέψουμε σε αυτή την κατεύθυνση σε διαγωνισμούς όπως για το Prague Congress Hall KCP με το Slope (2017), το Chromosome για τον Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου CING (2018),

Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου CING (2018) 

την Γη της Περσεφόνης για τα γραφεία ΠΕΔΑ στην Ελευσίνα ή στο Κτίριο Γραφείων που υλοποιείται στην Φραγκοκκλησιάς. 

Για μας, τα επίπεδα έλυσαν δια μιας τρία θέματα: την βιοκλιματική απαίτηση για σκίαση, την επιθυμία για μεγιστοποίηση της θέας και βέβαια, το σημαντικότερο, να δώσουν μορφή, δυναμικό χαρακτήρα και ρυθμό στον Πύργο με τον δικό μας τρόπο. Οι περιστροφές και οι εντάσεις στις γωνίες, ή η επανάληψη του μοτίβου ανά τακτά διαστήματα αυτή την πρόθεση έχουν, να δώσουν ρυθμό καθώς ακολουθούν τον ήλιο. Ρυθμό με συγκεκριμένους κανόνες και σαφή, ίσως μη ανιχνεύσιμο με την πρώτη ματιά,. 

Όμως παίρνω αφορμή από την αναφορά στον διαγωνισμό ιδεών για να προεκτείνω την συζήτηση σε κάτι παράλληλο που αναδύεται: στην σχέση ιδεατού/φαντασιακού, όπως αυτό εκφράζεται μέσα από ένα διαγωνισμό ιδεών, και συγκεκριμένου/εφικτού ενός διαγωνισμού developer. Καλούμαστε, πιστεύω, να εστιάσουμε στο πως να γεφυρώσουμε την απόσταση ανάμεσα στους δύο κόσμους. Γιατί όσο ατενίζουμε τον ουρανό και αγνοούμε την γη, τόσο η απόσταση αυτή θα μεγαλώνει. Και από την άλλη, η υποχρέωση του εφικτού και πραγματοποιήσιμου ας μην ακυρώνει την επιθυμία. Μπορούμε να πατάμε γερά στην γη και να ατενίζουμε ψηλά? Κατά βάθος αυτό είναι το πραγματικό ερώτημα, με όλες του τις προεκτάσεις. 

Φιλικά 

Ρένα Σακελλαρίδου 

13.07.2020 

________________________________________

Και η δική μου απάντηση: 

Δεν μπορώ να διαφωνήσω με όσα αναφέρονται, ούτε με τον απαιτούμενο βαθμό ελευθερίας που πρέπει να επιτρέπεται στον μελετητή, ούτε με τους στόχους που τίθενται και τα αρχιτεκτονικά πλεονεκτήματα που εξασφαλίζουν, οι όποιες επεκτάσεις στην περίμετρο του κτιρίου. Για όλα αυτά βέβαια δεν υπάρχει θέμα για τα νέα κτίρια, που οι αρχιτεκτονικές προεξοχές αποτελούν συνέχεια του στατικού φορέα, όπως άλλωστε προφανώς συμβαίνει στα δύο κτίρια που αναφέρεται και παραθέτει η αγαπητή Ρένα Σακελλαρίδου. 

Οι επιφυλάξεις μου έχουν να κάνουν με την οικοδομική, την κατασκευαστική λεπτομέρεια και κυρίως με τον τρόπο άρθρωσης του παλιού με το νέο. Κυρίως για αυτό που συνήθως κρύβεται πίσω από την τελική επικάλυψη, αλλά το «βρώμικο μυαλό μου» το ψάχνει, το αναζητά και όταν το ξετρυπώνει κατά την κατασκευή, συνήθως είναι κάτι πρόχειρο, ή μια προστιθέμενη αυτοσχέδια και μη σχεδιασμένη μεταλλική κατασκευή, που κρύβεται συνήθως πίσω από τις λινάτσες και τις σκαλωσιές και τελικά επικαλύπτεται με μάρμαρα ή άλλα υλικά. 

Ενίοτε μάλιστα πραγματοποιείται και σε καινούργια κτίρια, όταν οι καμπύλες φόρμες είναι δύσκολο και δαπανηρό να πραγματοποιηθούν από οπλισμένο σκυρόδεμα σαν συνέχεια του στατικού φορέα. Έχω προσωπική πείρα για το πόσα σχέδια χρειάζονται, συνήθως και πατρόν 1:1, καθώς και επί τόπου παρουσία και αγωνία για τις χαράξεις και την κατασκευή τέτοιων ξυλοτύπων. 

Για αυτή την οικοδομική λεπτομέρεια φαίνεται ότι ανησυχώ, για αυτό το «είναι» πίσω από το «φαίνεσθαι». 

Γ.Τ. 

13. 07. 2020