ΤΗΛΕ-ΣΥΝΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ 

ΤΗΣ ΠΑΡΕΑΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ 

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ 

ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ: 

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ Ε.Ο.Τ. 

ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ

 

Οι τηλε-συνάξεις των αρχιτεκτόνων συνεχίζονται με αμείωτο ενδιαφέρον τόσο των συνδαιτυμόνων όσο και των αναγνωστών των προηγούμενων αναρτήσεων (06 & 21 03 2020). Μετά την Σαντορίνη το επόμενο θέμα που συζητήθηκε αφορά το πρόγραμμα του ΕΟΤ για τους παραδοσιακούς οικισμούς που ξεκίνησε βασικά μετά την Μεταπολίτευση με τον Διευθυντή των Τεχνικών Υπηρεσιών τον αρχιτέκτονα Χαράλαμπο Σφαέλλο είχε ξεκινήσει από το 1965 η απόκτηση διατηρητέων κτιρίων από τον ΕΟΤ, με στόχο την συντήρηση και διατήρηση και την μετατροπή τους σε Ξενώνες. Στην πρώτη αυτή περίοδο εντάχθηκε στον Ε.Ο.Τ. και ο Βασίλης Γιαννάκης κεντρικός ομιλητής της συζήτησής μας που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 01 04 2020, στην οποία συμμετείχαν και οι Βασίλης-Λίλος Γρηγοριάδης, Μάκης Κωστίκας, Δημήτρης Διαμαντόπουλος, Μάνος Περράκης, Γιώργος Μαδεμοχωρίτης. Συμμετείχε και η Ελισσάβετ Παπαζώη πολιτικός μηχανικός που εντάχθηκε για μεγάλο διάστημα στο πρόγραμμα. 

«Το πρόγραµµα του ΕΟΤ για την αξιοποίηση των Παραδοσιακών Οικισµών, ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1975 µε στόχο να συντηρηθούν, να αναστηλωθούν και να διατηρηθούν κτίρια και σύνολα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και να διαμορφωθούν σε ξενώνες ή κτίρια κοινής χρήσης, όπως µουσεία, εστιατόρια, κοινοτικά γραφεία, υφαντήρια κλπ[1]»Το πρόγραμμα αυτό έχει αναγνωριστεί διεθνώς µε βραβεία και διακρίσεις: Βραβείο της Europa Nostra το 1980 για τις αναστηλώσεις στην Οία της Σαντορίνης και το 1989 για το Πάπιγκο της Ηπείρου, βραβείο της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Σόφιας για την Οία το 1986, βραβείο "Χρυσό Μήλο" του ∆ιεθνούς Συνδέσµου ∆ηµοσιογράφων Τουρισµού για την αξιοποίηση των οικισµών του Πηλίου. 

Στην συνέχεια παρουσιάζονται απομαγνητοφωνημένα αποσπάσματα της συζήτησης που κατέγραψα. Εμπεριέχονται σημαντικές πληροφορίες και κριτική του προγράμματος. Για το πώς ξεκίνησε και πώς κατέληξε, πώς λειτούργησαν οι μελετητές αρχιτέκτονες και ποια ήταν η σχέση τους με το Άρη Κωνσταντινίδη καθώς και αναφορές από την Ελισσάβετ Παπαζώη για τους ευρηματικούς τρόπους δόμησης των παλαιών κτιρίων και πώς κατακτήθηκαν σταδιακά νέοι τρόποι για την στατική αποκατάστασή τους. 

Για την εικονογράφηση της ανάρτησης πέρα το προσωπικό μου αρχείο, αντλήθηκε υλικό από την έκδοση του Ε.Ο.Τ. του 1991 που επιμελήθηκε το Τμήμα Παραδοσιακών Οικισμών με τίτλο «Διατήρηση και Ανάπτυξη Παραδοσιακών Οικισμών - Το πρόγραμμα του Ε.Ο.Τ. (1975-1992)», που ευγενικά μου παραχώρησε ο Δημήτρης Φιλιππίδης. 

Η έκδοση του Ε.Ο.Τ. 1991 

ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ: 

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ Ε.Ο.Τ. 

ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ 

Βασίλης Γιαννάκης 

Βασίλης Γιαννάκης: […] Το 1966 ενώ δούλευα στην Διεύθυνση Πολεοδομικών Μελετών Ε2 του Υπουργείου Οικισμού μαζί με τον Προκόπη τον Βασιλειάδη, λαβαίνω ένα τηλεφώνημα, από τον Γιώργο Ζιώγα, και βρέθηκα στον Ε.Ο.Τ. Στην προκειμένη περίπτωση, είχε γίνει μία αναμόρφωση στον Ε.Ο.Τ. από τον Χαράλαμπο Σφαέλλο  Διευθυντή των Τεχνικών Υπηρεσιών του και τον Κλέονα Κραντονέλλη, τον θεσπέσιο αυτόν άνθρωπο και ωραίο αρχιτέκτονα, Τμηματάρχη αρχιτεκτονικών μελετών, επί κυβερνήσεως Ένωσης Κέντρου. 

Δημήτρης Διαμαντόπουλος: Ήταν η εποχή της πολιτιστικής άνοιξης της Ελλάδας. 

Χαράλαμπος Σφαέλλος 1914-2004 

Β.Γ. Τότε λοιπόν ο Σφαέλλος είχε την ιδέα και το έκανε, να χωρίσει την Ελλάδα σε διάφορους τομείς και να βάλει επικεφαλής έναν αρχιτέκτονα μαζί με μία ομάδα μηχανικών – αρχιτεκτόνων, πολιτικών μηχανικών και μηχανολόγων. Στο πλαίσιο αυτό τοποθετήθηκα τομεάρχης στο Νομό Μαγνησίας, και στο Νομό Ευβοίας. Και έτσι λοιπόν, πρωτο-έβαλα πόδι στο Πήλιο. 

Σφαέλλος Χαρ., Ξενία Τσαγκαράδας 

Η πρώτη δουλειά που έκανα εκεί ήταν η ανακαίνιση του Ξενία της Τσαγκαράδας, που ήταν και έργο του Σφαέλλου, και μαζί του το ανακαινίσαμε εξ ολοκλήρου. Εξ’ αιτίας αυτού του γεγονότος ήλθαμε σε επαφή  με ραφτάδες, διάφορα συνεργεία και με προμηθευτές του Πηλίου. Στο πλαίσιο αυτό μου αναθέσαν το 1969, αν θυμάμαι, να διαρρυθμίσω τρία αρχοντικά τα οποία είχε αγοράσει ο Ε.Ο.Τ. στη Μακρινίτσα του Πηλίου. 

Τμήμα Παραδοσιακών Οικισμών με τίτλο «Διατήρηση και Ανάπτυξη Παραδοσιακών Οικισμών, Το πρόγραμμα του Ε.Ο.Τ. (1975-1992), 1991, 

Αρχοντικό Μουσλή, Μακρυνίτσα Πηλίου 

Του Μουσλή, του Σισιλιάνου και του Ξηραδάκη. Όπως ξέρετε, όλοι αυτοί στη Μακρινίτσα, όπως και στη Σιάτιστα και στην Καστοριά, είχανε σχέση με την κεντρική Ευρώπη, Ουγγαρία, Ρουμανία και Βιέννη στην Αυστρία, και το επώνυμο του Μουσλή ήταν Δημητριάδης όπως είδα στα συμβόλαια. Το Δημητριάδης λοιπόν στη Αυστρία μετατράπηκε σε Μουσλή, που σημαίνει «τα δημητριακά», το οποίο και του έμεινε και ως όνομα.

ο.π., Αρχοντικό Σισιλιάνου, Μακρυνίτσα Πηλίου, σελ 104 

Ολοκληρώθηκε λοιπόν το αρχοντικό του Μουσλή ως πρώτο και ακολούθησε μετά του Σισιλιάνου που ήταν κληρονομιά του μουσικοσυνθέτη Γιώργου Σισιλιάνου. Ολοκληρώθηκε και ο ξενώνας του Ξηραδάκη και άρχισαν να λειτουργούν και οι τρείς ξενώνες μαζί. 

ο.π., Αρχοντικό Ξηραδάκη, Μακρυνίτσα Πηλίου, σελ 102 

Σιγά σιγά άρχισε να δημιουργείται η φήμη για το πόσο ωραίοι είναι αυτοί οι ξενώνες, με αποτέλεσμα να καθιερώνεται η ιδέα ότι καλό θα ήταν αυτά τα παλιά αρχοντικά που μπορούν να μετατραπούν ως ξενώνες να τα διατηρήσουμε. 

Το 1969 – 70 έφυγα και πήγα στην Αμερική όπου ασχολήθηκα με την σχέση Ήχου και Αρχιτεκτονικής και επέστρεψα το ΄71. Με την πτώση της χούντας και την μεταπολίτευση τοποθετήθηκε Γενικός Γραμματέας του Ε.Ο.Τ. ο Τζανής Τζανετάκης. Εγώ δεν συμμετείχα από την αρχή στη συγκρότηση της ομάδας των παραδοσιακών οικισμών. Μετά από 2-3 μήνες ο Τζανετάκης μου ζήτησε να συμμετάσχω στην ομάδα έχοντας την εμπειρία των οικισμών στο Πήλιο, όπου και εντάχθηκα τότε με επικεφαλής τον Άρη Κωνσταντινίδη, ο οποίος είχε επιστρέψει μετά την παραίτησή του κατά τη διάρκεια της χούντας. Η συμμετοχή τότε των αρχιτεκτόνων μηχανικών σε κάθε ένα από αυτούς τους ξενώνες, έφτανε μέχρι το τί κουταλάκι και τι ποτήρι θα διάλεγαν για να εξοπλίσουν τους ξενώνες. 

ο.π., Αρχοντικό Ξηραδάκη, Μακρυνίτσα Πηλίου σελ. 103 

Πηγαίναμε τότε στα υφαντήρια, πηγαίναμε στα μαγαζιά, για να επιλέξουμε, πηγαίναμε παντού όπου χρειαζότανε. Ίσως γνωρίζετε ότι η Βούλα Μποζινέκη στην Οία, που ήτανε υπεύθυνη των παραδοσιακών οικισμών, είχε κάνει τότε και ένα εργαστήριο υφαντικής και χειροτεχνίας που λειτουργούσε στο πλαίσιο του Ε.Ο.Τ. Ξεκινώντας αυτό το πρόγραμμα το 1974 προσέλαβαν 4-5 νέους αρχιτέκτονες και επέλεξαν αντίστοιχα και 5-6 οικισμούς. 

Είχαν τότε επιλεγεί η Βάθεια στη Μάνη (Πελοπόννησος), η Βυζίτσα (Πήλιο), τα Μεστά (Χίος), η Οία (Σαντορίνη), το Πάπιγκο (Ήπειρος) και το Φισκάρδο (Κεφαλλονιά) και σε άλλες περιοχές, ορισμένα μεμονωμένα αρχοντικά: Αρεόπολη, Αρναία, Καρυσχάδες, Μακρυνίτσα, Μηλιές, Μονεµβασιά, Ψαρά, Κρανάη του Γυθείου, στη ∆ηµητσάνα, στην Κύθνο, στις Πινακάτες. 

ο.π.,Ξενώνας Λαγού, Πάπιγκο Ηπείρου, σελ 186 

ο.π., Ξενώνας Αρχιμανδρίτη, Πάπιγκο Ηπείρου, σελ 183 

ο.π.,Ξενώνας Ευαγγελινάκη, Μηλιές Πηλίου, σελ 122 

Έτσι άρχισαν να γίνονται οι αποτυπώσεις και στη συνέχεια οι μελέτες, που δεν θα μπορούσα να πω αποκατάστασης γιατί προς τιμήν όλων μας, και εγώ το πιστεύω αυτό, ο τρόπος που τα πλησιάζαμε δεν ήταν ιστορικός, ήταν αρχιτεκτονικός, ήταν συνθετικός, σαν ένα καινούργιο κτίριο που είχε κάποιες δεσμεύσεις που ερχόντουσαν από παλιά. Έτσι νομίζω, οι περισσότεροι μας, αντιμετωπίζαμε τη διαρρύθμιση των κτιρίων σε ξενώνες. Εγώ δεν άπλωνα τα πόδια μου πιο πέρα από αυτό που μου επιτρεπόταν αλλά σε ορισμένα σημεία έβλεπα ότι δεν πήγαινε καλά το πρόγραμμα. Είναι το ίδιο όπως έγινε και με τα Ξενία. Θεώρησα σε κάποια στιγμή, ότι όλα αυτά όπως και τα Ξενία έγιναν θυσία στους σκοπούς και τις προσπάθειες της τουριστικής ανάπτυξης. Μικρά ξενοδοχεία που σίγουρα δεν είχαν κάποια προοπτική να ζήσουν και να επιζήσουν για πολλά χρόνια. Επιπλέον, υπήρχαν και εγγενείς δυσκολίες. Στη Βάθεια επί παραδείγματι, στην Οία πολύ περισσότερο. Υπήρχαν ήδη ιδιοκτησίες, που διέπονταν στις διατάξεις του νόμου περί οριζοντίου ιδιοκτησίας. Άλλος είχε το ισόγειο, άλλος είχε τον όροφο, άλλοτε μικρότερο άλλο μεγαλύτερο, ή του ενός το σπίτι έμπαινε μέσα στο άλλο. 

ο.π., Αναστηλωμένα κτίρια που αποτυπώνονται στο τοπογραφικό, Βάθεια Μάνης, σελ. 25

Στη Μάνη, που οι άνθρωποι είναι και σκληροτράχηλοι, συναντήσαμε τρομερές δυσκολίες ιδιοκτησιακού χαρακτήρα και συνεννόησης με τους ανθρώπους. Ένας άλλος από τους τρόπους παραχώρησης ήταν ότι αυτά τα παίρναμε για 15 χρόνια, θα τα επισκευάζαμε όσο γινόταν ταχύτερα, και μετά τα 15 χρόνια θα τους τα επιστρέφαμε. Όσο πιο γρήγορα τα επισκευάζαμε και τα λειτουργούσαμε ως ξενώνες, είχαμε την «αφέλεια» να νομίζουμε ότι αυτά θα καθιερωνόντουσαν σαν ξενώνες και θα συνέχιζαν να λειτουργούν. Στις περισσότερες από τις περιπτώσεις, αυτό δεν έγινε. Τους τα φτιάξαμε και μετά από 15 χρόνια αυτοί τα πήραν και τα κάνανε τα εξοχικά τους. Θα μπορούσα να πω ότι το 60 ή το 65% έγιναν έτσι. Ένα μικρό ποσοστό 30-35% εξακολουθούν να λειτουργούν ως ξενώνες. 

ο.π.,Συγκρότημα Δρακουλαράκου- Γιαννακάκου- Εξαρχάκου, Βάθεια Μάνης, σελ. 32 

Στη Βάθεια ιδιαίτερα λόγω όλων αυτών των δυσκολιών, είχε σχεδόν παρέλθει η δεκαπενταετία και αυτά δεν είχαν καν προφτάσει να λειτουργήσουν ως ξενώνες.


Θέλω  να σημειώσω ότι όλα τα μέλη της Ομάδας (αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, μηχανολόγοι-ηλεκτρολόγοι, υπομηχανικοί και εργοδηγοί) εργάστηκαν με ενθουσιασμό και προσήλωση, παρήγαγαν δε έργο υψηλής αρχιτεκτονικής και ποιότητας.

Υπήρχαν βέβαια κάποια αρνητικά τα οποία θα ήθελα να τα τονίσω. Δεν στέκομαι στα θετικά, γιατί τα θετικά έχουν χιλιο ειπωθεί. Ένα από τα αρνητικά στοιχεία είναι, όπως συνέβαινε και με τα Ξενία, είναι το εξής: στον Ε.Ο.Τ. υπήρχε μία περιβόητη Διεύθυνση Εκμεταλλεύσεως. Σε αυτή τη διεύθυνση ουδέποτε εγώ είδα κάποιον να είναι επικεφαλής ή να είναι υπάλληλος, ο οποίος είχε σπουδάσει ειδικά τουριστικές σπουδές. Δεν υπήρχαν άνθρωποι ειδικά εξειδικευμένοι. Βέβαια στον Ε.Ο.Τ. με τον χρόνο αποκτήθηκε μία εμπειρία, αλλά στην αρχή δεν ήτανε έτσι. Αυτοί λοιπόν όλοι είχαν την νοοτροπία ότι το καθένα απ’ αυτά πρέπει να επιστρέφει κέρδος. Δέστε τί έγινε με τον Λουμπαρδιάρη. Γιατί είναι έτσι το τουριστικό περίπτερο του Λουμπαρδιάρη; Γιατί ακριβώς το νοικιάζανε – ο τελευταίος ενοικιαστής ήταν κάποια κυρία τάδε που είχε τη Μεγάλη Βρετανία – και όταν διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχε κέρδος, η κυρία το εγκατέλειψε και έφυγε. Αυτά είναι έργα που πρέπει να επιδοτούνται εσαεί από το κράτος διαφορετικά δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Δεν μπορεί να υπάρχει κέρδος από αυτά. Το ίδιο συνέβαινε και με τα Ξενία, γιατί ένα ξενοδοχείο της τάξεως των 50-60 ή 100 κλινών πώς μπορεί να ζήσει όταν γίνονται δίπλα του κάποια μεγαθήρια που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της χούντας. Εκτός αν είναι οικογενειακή επιχείρηση και δεν έχει έξοδα. Έτσι, άρχισαν όλα αυτά να μη λειτουργούν σωστά, να καταρρέουν και να γκρινιάζουν. 

ο.π., Αρχοντικό Μουσλή, Μακρυνίτσα Πηλίου, σελ. 102 

Χαρακτηριστικό μιας τέτοιας περίπτωσης είναι η εξής: όταν τελείωνε ο τρίτος ξενώνας στη Μακρινίτσα, ήταν οι παραμονές του Πάσχα και εγώ πάλευα δουλεύοντας μέχρι τις 10 το βράδυ και ξενυχτώντας για να φροντίσουμε να βρούμε τα υλικά, να πάμε στις μοδίστρες που τα ράβανε, στα εργαστήρια των ξυλουργών. Προσπαθούσα λοιπόν να ετοιμάσω τον ξενώνα για να λειτουργήσει πριν από το Πάσχα, έχοντας καταφέρει ακόμη να βάλουμε και πετρέλαιο για να λειτουργήσει η κεντρική θέρμανση. Έρχεται το Πάσχα και πού να λειτουργήσει. Δεν είχαν διοριστεί υπάλληλοι από τον Ε.Ο.Τ., κανένας. Και έτσι δεν λειτούργησε. Οπότε, με έπιασε και μένα η τσαντίλα και ήταν παρακινδυνευμένο αυτό που έκανα, αλλά είχα παρέα καμμιά δεκαριά ανθρώπους και τους κάλεσα να περάσουμε το Πάσχα μαζί δωρεάν. Έτσι κάναμε εκεί ένα Πάσχα τρικούβερτο. 

ο.π., Πύργος αδελφών Γιαννακάκου, Βάθεια Μανης, σελ 44 

Αντίστοιχα στη Μάνη, αυτές οι κατασκευές γινόντουσαν με ένα είδος μεικτών αυτεπιστασιών. Δηλαδή παίρναμε μικρούς υπεργολάβους, κτιστάδες, τουβλάδες, σοβατζίδες, και με όλους αυτούς έκανε κάποιος αυτεπιστασία. Ο νόμος εκτελέσεως των έργων του Ε.Ο.Τ. επέτρεπε τέτοιες διαδικασίες. Γι’αυτό και ότι έγιναν, έγιναν καλά. Μετά που τα πράγματα έγιναν του δημοσίου, δυσκόλεψαν. Στη Βάθεια ήταν ένας πρόεδρος της κοινότητας του οποίου ο γιός ήταν ο σοφέρ του Παπαδόγγονα. Τον Υπουργό και Βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας. Νόμιζε ότι αυτό του έδινε το δικαίωμα να διαφεντεύει και την κατασκευή από την οποία προσδοκούσε να βγάζει και κάποια χρηματάκια ο ίδιος. Αυτός κατάλαβε ότι δεν πήγαινε αυτή η ιστορία, και τι έκανε; πήγαινε και μόλυνε το νερό που έπιναν οι τεχνίτες και τους έπιανε δυσεντερία και δεν μπορούσαν να δουλέψουν. 

ο.π., Ξενώνες Αυγουστίδη 308 309 - Γκιάλα και Λυμπουσάκη 304, Μεστά Χίου , σελ 116 

Στα Μεστά δεν είχαμε πάρει όλα τα σπίτια του οικισμού. Έβλεπες λοιπόν πλάι σε ένα κτήριο που είχε διατηρηθεί και διαρρυθμιστεί σε ξενώνα να υπάρχει κάποιο άλλο κτήριο που, όπως το συνηθίζανε, στο ισόγειο να έχει το στάβλο και στο ανώγειο την κατοικία, με όποιες συνέπειες μπορούσε να έχει αυτό για την παραμονή των επισκεπτών. Σημειώνεται ότι οι ντόπιοι πάσχουν από τραχώματα εξαιτίας της κοπριάς και των στάβλων.

Μετά από 2-3 χρόνια ο Άρης Κωνσταντινίδης αποχώρησε από τη θέση του ως επικεφαλής και ο Τζανετάκης ανέθεσε σε μένα τη θέση αυτή. Οπότε ήμουν αναγκασμένος να πάω σε όλα αυτά, γι αυτό και τα γνωρίζω, ενώ τον πρώτο χρόνο ήμουν αφοσιωμένος στην περιοχή του Πηλίου. Όταν ανέλαβα εγώ, το πρόγραμμα είχε αρχίσει να μεγαλώνει γιατί ερχόντουσαν από την επαρχία χιλιάδες αιτήσεις για να παραχωρήσουν τα σπίτια τους. Στο πλαίσιο αυτό παίρναμε πολλά σπίτια αλλά δεν μπορούσαμε να τα αντιμετωπίσουμε. Παράλληλα, έγινε μια σταδιακή επαύξηση του προσωπικού. Στην αρχή δούλευαν 5-6 και πήραμε και καμμιά δεκαριά ακόμη. Πρέπει να είμασταν καμιά 15αριά σε τελική φάση. Σε αυτή τη δεύτερη φάση είχα ένα προβληματισμό διότι μας κατηγορούσαν ότι δεν τα φτιάχναμε σύμφωνα με τις αρχές του restauro, της υποτιθέμενης ορθής αποκατάστασης των κτιρίων. Και είπαμε ας κάνουμε μία δοκιμή. Να πάρουμε μισούς αρχιτέκτονες που έχουν συνθετικές δυνατότητες και μπορούν να αποδώσουν συνθετικά και να πάρουμε μερικούς οι οποίοι έχουν κάνει μεταπτυχιακά στο restauro. Σας πληροφορώ ότι στην πορεία οι αρχιτέκτονες συνθέτες αποδώσαν πολύ καλλίτερα. Όλα τα μέλη της Ομάδας, και στην πρώτη και στη δεύτερη φάση του Προγράμματος, παρήγαγαν άριστης ποιότητας έργο, που έχει αναγνωριστεί όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι το 1983 η Europa Nostra απένειμε " Διάκριση για την προστασία και την ανάδειξη του παραδοσιακού οικισμού ΟΙΑΣ " (αρχιτέκτονες: Νίκος Αγριαντώνης, Βούλα Μποζινέκη ).

ο.π., Ξενώνας Ευαγγελινάκη, Μηλιές Πηλίου, σελ 123 

Μέσα στην ομάδα υπήρχαν και 3 πολιτικοί μηχανικοί. Η πρώτη και καλλίτερη ήταν η κα Ελισάβετ Παπαζώη  δεύτερος ήταν ο Παύλος ο Κρεμέζης.  Συμμετείχαν όμως όταν υπήρχε ανάγκη και μηχανικοί από την Τεχνική Υπηρεσία του ΕΟΤ.
Στην πρώτη ομάδα ήταν – μπορεί να ξεχάσω κάποιον -: η Βούλα Μποζινέκη, η Μάρω Καβάγια, ο Αντύπας από την Κεφαλονιά,; η Μαρία Ξύδα, ο Δημήτρης Καββαδίας, η Μαρίνα Μαρκάτου, ο Κωστής Παρασκευάς, ο Νίκος Αγριαντώνης, ο Κωστής Παπαντωνίου, ο Αλέξης Χατζηδάκις. Κάποια στιγμή στις αρχές της δεκαετίας του ΄80 παραιτήθηκα και έφυγα από τον Ε.Ο.Τ. 

Εγώ στη ζωή μου το 1959 μέσα στην αρχιτεκτονική μου αθωότητα έκανα την πρώτη μου δουλειά σε κτίριο διατηρητέο.

Γιαννάκης Βασίλης, Αποκατάσταση Κτίριου του Αττικόν, Καταστήματα Αγαλιώτη- Γρηγοριάδη, 1959 

Ήταν το κτίριο του Αττικόν που είναι καμένο τώρα, το οποίο τότε το διασκευάσαμε και το κάναμε μαγαζιά του Αγαλιώτη – Γρηγοριάδη . Αυτό εσωτερικά ήταν μαγαζιά σύγχρονα, και εξωτερικά είναι αυτό που είναι τώρα και το είχαμε επισκευάσει και μάλιστα εκείνη την εποχή είχε γραφτεί ένα θετικό σχόλιο στο Έθνος. Αυτό ήταν το πρώτο μου έργο. Το δεύτερό μου έργο ήταν οι ξενώνες στη Μακρινίτσα. Το 1975 στα Αρχιτεκτονικά Θέματα Νούμερο 9, που σας δειχνω, αυτό είναι το σύμβολο του Συμβουλίου της Ευρώπης για το έτος Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς. Στο τεύχος αυτό είχα δημοσιεύσει το Μουσλή. Είχε και άλλα έργα μου. Έρχεται λοιπόν εκ των υστέρων και αυτό είναι για το οποίο σεμνύνομαι, το περιβόητο περιοδικό Baunen und Wohnen. Κάνει μία κριτική για το τεύχος αυτό των Αρχιτεκτονικών Θεμάτων, και αναδημοσιεύει όλη την παρουσίαση του Μουσλή, με τα σχέδια και με ένα κείμενο όπου σημειώνεται ότι η ποιότητα του συγκεκριμένου έργου είναι υποδειγματική και συγκεκριμένα γραφει "θα ήθελα να περιοριστώ και να δείξω μόνο μια διασκευή, της οποίας η ποιότητα ακόμη και σε γενικότερα πλαίσια είναι υποδειγματική"( B+W, No 10, Oct. 1975)

ο.π., Αρχοντικό Κόντου, Βυζίτσα Πηλίου, σελ. 57 

Λίλος Γρηγοριάδης: Κατ’ αρχήν θα ευχαριστήσω το Βασίλη γιατί έδωσε σε βάθος όλη τη συμμετοχή του στον Ε.Ο.Τ. Θέλω να σας θυμίσω ότι το 1960 που κλείσαμε τη Σαντορίνη, μέχρι τότε υπήρχαν 1-2 τουρίστες. Πρέπει να σας πω, ότι ο τουρισμός στον τόπο μας ξεκίνησε από τη δεκαετία του 60 και κράτησε τουλάχιστον 30 χρόνια και μέσα σε αυτήν την περίοδο υπήρχαν συνάδελφοι μέσα στον Ε.Ο.Τ. που έδωσαν το κατ’ αρχήν στίγμα. Πρώτα απ’ όλα να σας θυμίσω ότι ο Γ.Γ. του Ε.Ο.Τ. ήταν το 62 ο Νίκος Φωκάς, με τον οποίο προχώρησε ο Ε.Ο.Τ. στη σύσταση της Τεχνικής Υπηρεσίας και στελεχώθηκε αρχικά με τον Σφαέλλο, με τον Άρη Κωνσταντινίδη μετά. Σας θυμίζω ότι οι αρχιτεκτονικές λύσεις του Άρη στα Ξενία ήταν λύσεις απλούστατες. Λύσεις που ανταποκρινόταν σε έναν ξένο πολύ απλά και δεν είχαν τις απαιτήσεις, που σήμερα αν θέλετε ο τουρισμός απαιτεί. Πρέπει να πω ότι σε αυτήν την τριακονταετία ξεκίνησαν και διατυπώθηκαν οι προδιαγραφές για τα ξενοδοχεία την δεκαετία του 70. Αυτές οι προδιαγραφές, οι οποίες ήταν πολύτιμες για τους μελετητές αλλά και για τους ελέγχοντες, βοήθησαν σε αρχιτεκτονικές λύσεις ήταν ένα καινούργιο αντικείμενο για όλους εμάς, αλλά και γι αυτούς που μας ελέγχανε. Οι συνεργασίες με τις υπηρεσίες του Ε.Ο.Τ. ήταν πολύ εποικοδομητικές γιατί οι συνάδελφοι του Ε.Ο.Τ. μαθαίνανε και εκείνοι όπως μαθαίναμε και μεις για την λειτουργία του ξενοδοχείου. 

ο.π., Σπίτι στο Γουλά, Οία Σαντορίνης, σελ 138 

ο.π., Τυπικο υπόσκαφο σπίτι, Οία Σαντορίνης, σελ 165 

ο.π., Σπίτι Αλεφραγκή, Οία Σαντορίνης, σελ 148 

ο.π., Οία Σαντορίνης, 365 Υπόσκαφο σπίτι στο εσωτερικό του οικισμού, 366 Μετασεισμικά σπίτια, 367 Υπόσκαφα σπίτια στην πλευρά της καλντέρας, 368 Αναστηλωμένο σπίτι στην γειτονιά της Αγίας Αικατερίνης, σελ 135 

Έχω υπόψη μου τους ξενώνες που αποκατέστησε ο Ε.Ο.Τ. στην Οία της Σαντορίνης, με επικεφαλής την Βούλα Μποζινέκη, η οποία επίσης αποκατέστησε ένα πολύ ωραίο συγκρότημα. Πέρα απ’ αυτό θέλω να πω ότι ο Τζανής Τζανετάκης ως γενικός γραμματέας προσπάθησε να προχωρήσει όσο ήταν δυνατόν περισσότερο το θέμα του τουρισμού, και αυτό μάλιστα αποδείχτηκε στο ότι έδωσε μία εξουσία στο Βασίλη Γιαννάκη για να προχωρήσει αυτή η υπόθεση. 

Βούλα Μποζινέκη - Διδώνη, Πόρος 22 10 2005 

Β.Γ.: Αν με ρωτούσατε ποιο απ’τα έργα που έχω κάνει στον Ε.Ο.Τ. είναι τα καλλίτερα, δεν θα σας έλεγα ότι είναι οι παραδοσιακοί οικισμοί. Δηλαδή, στους παραδοσιακούς οικισμούς κατά κάποιο τρόπο, έτσι όπως το θέλησε η ροή των πραγμάτων, δεν ήταν κάτι που θα με κάλυπτε αρχιτεκτονικά σαν έργο ζωής. Στον Ε.Ο.Τ. έχω κάνει ένα έργο: «Τη διαμόρφωση εξωτερικού χώρου στο Σπήλαιο Κουτούκι στην Παιανία», στην ανατολική πλευρά του Υμηττού, το 1969. 

Βασίλης Γιαννάκης, Σπήλαιο Κουτούκι Παιανίας, 1976, Η Πλατεία 

Όταν το επισκεφτήκαμε με τον Μίμη Φατούρο, γύρισε και μου είπε: «Βασίλη αν ήσουν στο εξωτερικό αρχιτέκτονας με αυτό και μόνο το έργο θα είχες βγει σε όλα τα περιοδικά». 

Αρχιτεκτονικά Θέματα Νο 10 /1976 σελ. 180). 

Γιώργος Τριανταφύλλου: Για μίλησέ μας τώρα Βασίλη για τον Άρη Κωνσταντινίδη στον Ε.Ο.Τ και το τρόπο συνεργασίας με την ομάδα των μελετητών. 

Β.Γ. : Τον Άρη Κωνσταντινίδη τον θαύμαζα και τον θαυμάζω για την δουλειά που έχει κάνει. Και μάλιστα όταν ήμουν νεαρός αρχιτέκτων το 1959 μου είχε αναθέσει και έκανα έναν τουριστικό ξενώνα στο χωριό που είχε γεννηθεί ο Γεώργιος Παπανδρέου στο Καλέντζι, ως ιδιώτης αρχιτέκτονας. Είχα πολύ καλή σχέση μαζί του και μάλιστα του είχε αρέσει πάρα πολύ η λύση γιατί ήταν στο πνεύμα το δικό του ο ξενώνας αυτός, ο οποίος επρόκειτο να δημοπρατηθεί στις αρχές του 1961-62, αλλά τότε άρχισε ο γερο-Παπανδρέου τον ανένδοτο αγώνα οπότε ο Καραμανλής θύμωσε και είπε «ότι δεν πρόκειται να του κάνω ούτε κοτέτσι», και έτσι δεν έγινε ο ξενώνας. Όταν όμως ήλθε η Ένωση Κέντρου ο ξενώνας έγινε με σχέδια του Φίλιππα Βώκου. 

Με τον Άρη Κωνσταντινίδη τα πηγαίναμε πολύ καλά. Εντάχθηκα και εγώ στην ομάδα των παραδοσιακών οικισμών και με πρόταση που έγινε από τον Άρη Κωνσταντινίδη γιατί η σχέση μας ήταν πάρα πολύ καλή. Όταν όμως έφυγε και τον αντικατέστησα, τότε δεν του άρεσε και λιγάκι δυσαρεστήθηκε. Παραιτήθηκε και έφυγε. 

Γ.Τ.: Ο Κωνσταντινίδης τί ακριβώς έκανε στους παραδοσιακούς οικισμούς; 

Β.Γ.: Δούλευε πάνω στους παραδοσιακούς οικισμούς. Διόρθωνε δηλαδή όλους εμάς τους άλλους αλλά νομίζω ότι και αυτός θα είχε το ίδιο αίσθημα. Αν του λέγαμε πες μας ένα καλό σου έργο, δεν θα έλεγε για κάποιον ξενώνα που έκανε. Τα Ξενία είχανε σταματήσει πολύ πιο πριν. Πριν από τη Δικτατορία. 

Γ.Τ.: Άρα ο Κωνσταντινίδης επανέρχεται με τη μεταπολίτευση στον Ε.Ο.Τ. προφανώς για να πάρει και κάποια σύνταξη, γιατί τον είχανε διώξει, τον φέρνει ο Τζανετάκης και αναλαμβάνει το τμήμα Παραδοσιακών Οικισμών, στο οποίο εντάχθηκες και συ Βασίλη. 

Άρης Κωνσταντινίδης 

Β.Γ.: Ο Κωνταντινίδης ήτανε δύσκολος άνθρωπος, δεν υπάρχει αμφιβολία. Εγώ ήμουν λίγο μεγαλύτερος από τους άλλους, με μεγαλύτερη δηλαδή εμπειρία και τίποτα παραπάνω, και παράλληλα είχα γραφείο και με τον Φατούρο, και όλα αυτά επηρέαζαν. Έτσι, εμένα δεν μου πολύ-κόλλαγε, για να το πω έτσι λαϊκά. Η σχέση όμως του Κωνσταντινίδη με τους υπόλοιπους ήταν σχέση καθηγητή του Πολυτεχνείου του 1917 με σπουδαστή του Πολυτεχνείου του 1917. Δηλαδή ότι έλεγε ήταν θέσφατο. Δεν υπήρχε περίπτωση να του πεις είναι έτσι και δεν είναι αλλιώς. Ήταν αυταρχικός. Ιδιαίτερα για τη Σαντορίνη είναι ζήτημα αν ο Κωνσταντινίδης πήγε μια ή δύο φορές, όταν επιλέξανε τα σπίτια που θα πάρουν. Δεν ασχολούταν επί της ουσίας και σε βάθος. Υποψιάζομαι ότι κάποια στιγμή είδαν ότι το πρόγραμμα δεν προχωρούσε μαζί του και τον άλλαξαν. 

ο.π., Ξενώνας Αρχιμανδρίτη, Πάπιγκο Ηπέιρου, σελ. 183 

Ήθελα ακόμη να συμπληρώσω ότι όπως την άλλη φορά ο Λίλος είπε ότι αισθάνεται τύψεις σχετικά με το έργο που έκαναν στη Σαντορίνη για να φροντίσουν για το μετέπειτα, για το τι θα ακολουθούσε στο μέλλον, έτσι και εγώ, στο μέτρο που συμμετείχα σε όλη αυτή την κατάσταση, εξακολουθώ να έχω τύψεις και να αισθάνομαι λίγο ένοχος γι΄ αυτό το πρόγραμμα των παραδοσιακών οικισμών. Γιατί μετά έγινε ένα μπουμ. Όπως σας είπα άρχισαν να έρχονται σωρεία αιτήσεων και να ζητάνε χρήματα, να ζητάνε να τους εντάξουμε στο πρόγραμμα και εμείς μοιράζαμε και κάναμε επιχορηγήσεις. Όλο αυτό βοήθησε για να καταντήσουν και να βγουν μετά διατάγματα και προδιαγραφές, για να καταντήσει το Πήλιο ένα κιτς από την κορυφή μέχρι τη θάλασσα, με ένα επίσημο διάταγμα και βασιζόμενο στις παραδοσιακές μορφές. Αισθάνομαι άσχημα γιατί δεν το ελέγξαμε αυτό. 

Γ.Τ.: Δε νομίζω ότι εκείνη την περίοδο θα μπορούσες και συ Βασίλη να προβλέψεις και να σκεφτείς τί θα ακολουθούσε. Θάθελα μάλιστα να καταθέσω ότι έχω περάσει πάρα πολύ ωραία τόσο στα Ξενία όσο και στους παραδοσιακούς οικισμούς του Ε.Ο.Τ. και συγκεκριμένα στα Μεστά σέ ένα ξενώνα που μείναμε με τη Λούσυ για ένα μεγάλο διάστημα το καλοκαίρι του ΄84. Ήταν πράγματι ωραία η αρχιτεκτονική επέμβαση και η αποκατάσταση αυτού του ξενώνα. 

Χίος, Μεστά, Ξενώνας Ε.Ο.Τ. Μουστρίδη, Γ+Λ Τριανταφύλλου, Αύγουστος 1984 

Χίος, Μεστά, Ξενώνας Ε.Ο.Τ. Μουστρίδη, Λ. Τριανταφύλλου, Αύγουστος 1984 

Χίος, Μεστά< Ξενώνας Ε.Ο.Τ. Μουστρίδη, Ισόγειο, Αύγουστος 1984 

Χίος, Μεστά< Ξενώνας Ε.Ο.Τ. Μουστρίδη, Υπνοδωμάτιο, Αύγουστος 1984 

Χίος, Μεστά< Ξενώνας Ε.Ο.Τ. Μουστρίδη, Ισόγειο, Αύγουστος 1984 

Β.Γ.: Εμείς οι αρχιτέκτονες είμαστε λίγο αγνοί, παρθένοι και ιδεολόγοι. Είχα ακούσει τον Κωνσταντίνο Δοξιάδη σε ένα συνέδριο στο Ναύπλιο και σε μια εισήγησή του είχε τονίσει ότι: «προσέξτε εδώ πέρα πρέπει να δώσουμε μεγάλη σημασία στους πολιτικούς. Πρέπει να τους μετεκπαιδεύσουμε τους πολιτικούς για να κάνουμε σωστή δουλειά». Και κάπου θυμάμαι και τον μακαρίτη τον Δεσποτόπουλο που έλεγε μνημονεύοντας ότι είναι του Αριστοτέλη ο αφορισμός ότι : «Πολεοδομία είναι κτισμένη πολιτική». 

Θέλω να πω ότι εμείς όλοι, προσπαθούσαμε να κάνουμε ένα ωραίο περιβάλλον, και δεν βλέπαμε πιο πέρα τι γίνεται. Άλλωστε εγώ πολεοδομία δεν έχω σπουδάσει. Αλλά άλλοι που έχουν κάνει πολεοδομία θα έπρεπε να τα έχουν σκεφτεί και να μην αναλωνόμαστε στις γενικές συνελεύσεις του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων με θέματα επί της διαδικασίας. Θα έπρεπε να έχουμε μπει στην ουσία των πραγμάτων. Να έχουμε πιέσει πολιτικούς. Αυτοί ήταν που θα έδιναν το τελευταίο χέρι. 

Παράλληλα, έλεγχω ακόμη τον εαυτό μου: Ήταν μήπως όλη αυτή η κατεύθυνση προς την διατήρηση των παραδοσιακών και ιστορικών οικισμών, να περιοριστεί και να γίνει ανάποδα. Να διατηρήσουμε τμήματα παλιά των πόλεων, και τα υπόλοιπα όλα να τα θεωρήσουμε κατεδαφιστέα, ενώ τώρα τα μπασταρδέψαμε όλα. 

Δημήτρης Διαμαντόπουλος.: Δεν συμφωνώ μαζί σου.[…] 

Ελισάβετ Παπαζώη 

Ελισάβετ Παπαζώη: Στο πρόγραµµα του ΕΟΤ για την αξιοποίηση των Παραδοσιακών Οικισµών είμασταν 2 πολιτικοί μηχανικοί, ο προϊστάμενός μου και εγώ. Εγώ κλασσικός πολιτικός μηχανικός του Μετσοβείου, δεν ήξερα τίποτα από παραδοσιακούς οικισμούς και από παραδοσιακή δόμηση. Μέσα στον Ε.Ο.Τ. ανακάλυψα ένα μεγάλο επίτευγμα των νεοελλήνων. Πέρα από την ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική ανακάλυψα τους τρόπους δόμησης, που ήταν μια εξαιρετική εμπειρία, διότι ήταν πάντοτε από τοπικά υλικά, με μία σοφία που ξεπερνούσε την έννοια του εμπειρισμού.

Μέχρι τότε αντιμετωπίζαμε τα παραδοσιακά τμήματα με τη λογική που είχαμε μάθει στο πολυτεχνείο. Δηλαδή έκανες μία μελέτη σαν να είχες ένα στατικό αντικείμενο μιας σύγχρονης κατασκευής. Ήταν γελοίο βεβαίως και εκτός πραγματικότητας. Γιατί αυτό που χρειαζόσουν ήταν να καταλάβεις πώς δούλευε αυτό το πράγμα, και να το αποκαταστήσεις με το δικό του τρόπο. Για μένα ήταν μία τρομακτική εμπειρία αυτή, μέσα από την οποία εξετίμησα εξαιρετικά τους νεοέλληνες της εποχής εκείνης που κατασκευαζόντουσαν αυτά τα κτίρια, γιατί πραγματικά είχανε βρει σε επίπεδο δόμησης, εξαιρετικό τρόπο για να το αντιμετωπίσουν. 

Θα σας πω μερικά παραδείγματα που αποκαλύπτουν την σοφία της παραδοσιακής δόμησης. 

ο.π., Σπίτι Δαρζέντα, Οία Σαντορίνης, σελ 146 

Αρχικά στη Σαντορίνη. Οι κατασκευές των Φράγκων ήταν βασικά με πέτρα και ένα είδος θηραϊκής γης. Αυτοί λοιπόν έκαναν θόλους που στην κορυφή τους είχαν μεγάλο πάχος, θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζουν την στατική επάρκεια. Οι τεχνίτες εκεί φτιάχνανε θόλους σαν τους σημερινούς θόλους. Δηλαδή στην κορυφή είναι πάρα πολύ λεπτοί, σαν να έχουμε κελύφη, που φτιάχθηκαν όμως με τη θηραϊκή γη και ακολούθησαν και μορφές με ενίσχυση στη βάση του θόλου. Έτσι κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πώς εμπειρικά φτάσανε να δώσουν τέτοιες μορφές οι οποίες από πλευράς στατικής επάρκειας ήταν εξαιρετικές και αντίθετες με την κοινή λογική. 

ο.π., Αρχοντικό Καραγιαννόπουλου, Βυζίτσα Πηλίου, σελ. 60 

Αντίστοιχα στο Πήλιο, διακόπτανε τους τοίχους του 1.0μ ή των 0.80εκ με τις ξυλοδεσιές ανά ένα μέτρο, με ξύλα που συνδέονται μεταξύ τους. Αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσουν τα θέματα του σεισμού. Αλλά αυτό από εμπειρική πλευρά, δεν οδηγεί εύκολα σε ένα τέτοιου είδους συμπέρασμα, ότι δηλαδή θα διακόψω τον μεγάλο τοίχο αλλά τελικά αυτό ήταν ο μόνος τρόπος που διασώθηκαν αυτά τα κτίρια. Όταν για κάποιους λόγους έγιναν οι επισκευές, κατήργησαν, σε κάποιους τοίχους που είχαν πάθει βλάβες, τις ξυλοδεσιές. Επίσης τα κουφώματα άρχισαν να τα μεγαλώνουν και κατήργησαν επίσης την ξυλοδεσιά στο πάνω και στο κάτω μέρος του κουφώματος. 

ο.π., Αρχοντικό Βαφειάδη, Βυζίτσα Πηλίου, σελ. 64 

Το αποτέλεσμα ήταν ότι όλο αυτό, ήταν έτοιμο για κατάρρευση διότι είχε χάσει τον σύνδεσμο. Ο κίνδυνος σε μια τέτοια περίπτωση σεισμού ήταν να ανοίξει σαν τριαντάφυλλο όταν δεν υπάρχει τίποτα που να το συνδέει. Αυτές οι λεπτές ξυλοδεσιές που κανένας δεν φανταζόταν, πέρα από το ότι ήταν μιας ποιότητας και είχαν κρατήσει πολλά χρόνια, κάποιες εκατονταετίες, ήταν εξαιρετικές για την αντιμετώπιση του σεισμού. Όταν λοιπόν πρωτοπήγα εκεί, η αντίληψη ήταν να βάλει κανείς μια κολώνα μπετόν κλπ, και γενικά να δώσουμε λύσεις που ήταν ενάντια στην παραδοσιακή δόμηση. 

Πρόκειται για σοφία δηλαδή, και σε κάθε τόπο χρησιμοποιούσαν τα ντόπια υλικά. Να σας πω για την στέγη. Είχαν την αντίληψη που έχουμε σήμερα. Δεν ήθελαν να πατήσουν όλα τα κάθετα δοκάρια στο οριζόντιο δοκάρι τον ελκυστήρα. Υπήρχαν πράγματα που για μένα, που έπρεπε να μάθω ψάχνοντας για να καταλάβω. Οι παραδοσιακοί οικισμοί ήταν για μένα ένα σχολείο, αντίστοιχο με το πολυτεχνείο, που έπρεπε να το ανακαλύψεις. Δεν υπήρχαν έτοιμες γνώσεις. 

Επίσης, στη Λευκάδα για παράδειγμα, πάλι για την αντιμετώπιση του σεισμού, τοποθετούσαν μία σφήνα στην οροφή η οποία στην κίνηση του σεισμού έφευγε και πεταγόταν και έδινε διέξοδο στην ένταση και στην κίνηση. Και έπειτα μπορούσαν να την ξανατοποθετήσουν. 

Παράλληλα θα ήθελα να επισημάνω ότι στη Σαντορίνη χρησιμοποιούν τη θηραϊκή γη, που είναι η ηφαιστιακή σποδός. Αυτή έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι ένα είδος τσιμέντου, αλλά επειδή έχει μέσα θειάφι δεν μπορείς να βάλεις μέσα οπλισμό. Έτσι, σε σχέση με όλα όσα έχω ακούσει για τις κατασκευές στη Σαντορίνη, η χρησιμοποίηση της θηραϊκής γης ήταν ότι χειρότερο υπήρξε. Οι εργολάβοι που το ανέλαβαν χρησιμοποίησαν, για λόγους φτήνιας μέσα στο τσιμέντο, θηραϊκή γη, που έχει μέσα θειάφι, οπότε τα σίδερα που τοποθέτησαν διαλύθηκαν πολύ γρήγορα. Έτσι ο επόμενος σεισμός στη Σαντορίνη θα δημιουργήσει μεγάλες καταστροφές σε ένα μεγάλο κομμάτι του νησιού. 

ο.π., Γειτονιά στο Φανάρι, Οία Σαντορίνης, σελ 153 

Στους παραδοσιακούς οικισμούς του Ε.Ο.Τ. εγώ έμαθα πράγματα, και το δια ταύτα αυτής της ιστορίας είναι ότι μιλάμε για ένα πλούτο εξαιρετικό, για μία εφευρετικότητα και αποτελεσματικότητα στο επίπεδο της δόμησης. Νομίζω ότι οι νεοέλληνες εκεί φτιάξανε κάτι πάρα πολύ σπουδαίο, το οποίο δυστυχώς έχει χαθεί. Αντίθετα, από ένα σημείο και μετά, υπήρχε μια κατάκτηση ιδεολογικού χαρακτήρα σε σχέση με το μπετόν. Και επομένως, οτιδήποτε έφτιαχνες εκεί από μπετόν, αρκεί να ήταν αρκετό το μπετόν, ή  βάζανε πολύ σίδερο όπου νάναι, στις σύγχρονες κατασκευές. Ήταν απίστευτο το τι φτιάχνανε. 

Για τους παραδοσιακούς οικισμούς ίσχυε το εξής: υπήρχαν φουσκώματα και ξεφουσκώματα, δηλαδή κάποια εποχή έλεγαν βάλτε τα προγράμματα μπροστά και υπήρχε πάρα πολύ πίεση και δουλειά, και εγώ σαν πολιτικός μηχανικός πήγαινα όπου είχαμε έργα. Έτσι γύρισα σε διάφορα μέρη στην Ελλάδα, αλλά υπήρχαν και εποχές που υπήρχε ηρεμία. Εγώ δεν ήμουν μαθημένη σ’αυτό. Δεν μπορούσα να πηγαίνω να χτυπάω κάρτα, όπως έκαναν οι περισσότεροι και να πηγαίνω στο γραφείο μου. Δεν μπορούσα να το κάνω αυτό, και έτσι τους είπα ότι εγώ φεύγω. Πράγμα που θεωρείτο απίστευτο. Να φεύγεις από τον Ε.Ο.Τ. που θεωρείτο ένα κελεπούρι. Και τελικά έφυγα. Και πήγα στην Περσία για να δουλέψω εκεί σαν μηχανικός. Έτσι υπέβαλα την παραίτησή μου. Όταν επέστρεψα μου ζήτησαν να ξαναπάω το 1977 και το 1980 παραιτήθηκα οριστικά. Υπήρχαν εποχές που δεν υπήρχε αντικείμενο γιατί δεν υπήρχε χρηματοδότηση. 

ο.π., Πύργος των Εξαρχάκων, Βάθεια Μάνη, σελ 27 

Βασίλης Γιαννάκης: Να σας μεταφέρω και εγώ λοιπόν μία εικόνα κατασκευών. Στη Μάνη, στους πύργους αυτούς τους περιβόητους που φτιάχναμε, ξυλεία δεν υπήρχε. Η Μάνη είναι όλη βράχια. Τι κάνανε λοιπόν οι Μανιάτες για να βρούνε ξύλα; Τα οποία χρειαζότανε κατ’ αρχάς για να κάνουν τα καλούπια των θόλων. Πηγαίνανε στην παραλία και κουρσεύανε καΐκια. Όποιο καΐκι πέρναγε. Τα ξύλα αυτά, μετά τους θόλους, τα κάνανε πατώματα. Όταν όμως ερχότανε η ανάγκη να ξανακάνουν κάποιο θόλο, και χρειαζόντουσαν καλούπια, ξηλώνανε τα πατώματα και κάνανε ξυλοτύπους για να κάνουν το θόλο και αφού τελείωναν έφτιαχναν πάλι το πάτωμα. 

Μάκης Κωστίκας: Θέλω να συμπληρώσω εν κατακλείδι για τον Ε.Ο.Τ. ότι σχεδιάζοντας ένα ξενοδοχείο στην Πάρο, το 1967 ή 68, είχα μία πολύ ουσιαστική κουβέντα για την αρχιτεκτονική στις Κυκλάδες, με τον Άρη Κωνσταντινίδη, ο οποίος στην αρχή έτεινε να μην εγκρίνει τα σχέδια του ξενοδοχείου. Στη συνέχεια όμως συμφωνήσαμε και μου είπε «προχώρησέ το» και έβαλε την υπογραφή του. Ήταν πολύ ουσιαστική η συζήτηση μαζί του, για το πώς πρέπει να χτίζει κανείς στις Κυκλάδες, τηρώντας κανόνες αλλά και με την παρακαταθήκη του μοντερνισμού, του σχεδιασμού ο οποίος επικρατούσε εκείνη την εποχή. Αυτό ήθελα να πω με το κλείσιμο της σημερινής κουβέντας. 

Καλό βράδυ σε όλους. 

__________________________________________________

ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΛΕΤΗΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΠΕΡΙΟΧΗ 

ΑΡΕΟΠΟΛΗ: Τ. Μπαμπάσης 

ΒΑΘΕΙΑ: Π. Καβαγία (1975-1977), Ι. Σαϊτας (1975-1983), Τ. Μπαμπάσης (1977-1979), Κ. Παπαντωνίου (1977-1991) 

ΒΥΖΙΤΣΑ: Μ. Μαρκάτου (1976-1988), Κ. Παρασκευάς (1977-1984) 

ΓΥΘΕΙΟ: Ι. Σαϊτας 

ΚΟΡΥΣΧΑΔΕΣ: Ε. Κοσσυβάκη 

ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ: Β. Γιαννάκης (1973-1981), Ο. Κοντοστάνου (1977-1978) 

ΜΕΣΤΑ: Μ. Ξύδα (1976-1981), Τ. Μπαμπάσης (1981-1983) 

ΜΗΛΙΕΣ: Κ. Παρασκευάς 

ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ: Τ. Μπαμπάσης 

ΟΙΑ: Π. Μποζινέκη-Διδώνη (1975-1991), Ν. Αγριαντώνης (1977-1980) 

ΠΑΠΙΓΚΟ: Δ. Καββαδίας (1977-1990), Α. Χατζηδάκης (1976-1979) 

ΦΙΣΚΑΡΔΟ: Α. Αντύπας (1976-1978), Α. Χατζηδάκης (1978-1990) 

ΨΑΡΑ: Μ. Ξύδα (1976-1979), Τ. Μπαμπάσης (1979-1991) 

ΑΡΝΑΙΑ: Κ. Παρασκευά

ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ: Μ. Ζαγορησίου (1977-1981), Κ. Παρασκευάς (1987-1991) 

ΠINAKATEΣ: Δ .Καββαδίας 

______________________________________

[1] Παρασκευή Μποζινέκη-∆ιδώνη αρχιτέκτων μηχανικός, Παραδοσιακοί οικισμοί και τουριστική ανάπτυξη. Το πρόγραμμα του ΕΟΤ 1975-1995 - το παράδειγμα της Οίας Σαντορίνης

Βασίλης Γιαννάκης , Βιογραφικό

(γ. 1933) αρχιτέκτονας (ΕΜΠ 1956), επιμελητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ (1956-63), Μaster in Architecture, Harvard University 1971. Υπηρέτησε στην Υπηρεσία Οικισμού  ΥΔΕ (1961-64) στον ΕΟΤ (1966-87) και στην Εκτελεστική Επιτροπή  Προετοιμασίας των Ολυμπιακών αγώνων (1987-90). Εκπρόσωπος   της Ελλάδος και Αντιπρόεδρος σε Ομάδες Εργασίας και Εμπειρογνωμόνων σε ΟΟΣΑ, ΟΗΕ και Συμβούλιο της Ευρώπης. Είχε μακρά και στενή απασχόληση με τη βυζαντινή μουσική μετά από συστηματική μαθητεία με δάσκαλο τον Κατουνακιώτη Δοσίθεο κ.α. Από το 1956 διατηρεί γραφείο αρχιτεκτονικών μελετών. Έχει εκπονήσει μόνος του ή με άλλους μελέτες για σχολεία, νοσοκομεία, μουσεία, τουριστικές εγκαταστάσεις, εργοστάσια, κατοικίες, διαμορφώσεις περιβάλλοντος χώρου, στερέωσης και αποκατάστασης διατηρητέων κτιρίων και έργων εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Μεταξύ άλλων: σπήλαιο Κουτούκι, Παιανία Αττικής, Γενικό Νοσοκομείο Βέροιας, Γυμνάσιο-Λύκειο Λαγκαδα, Εργατικό Κέντρο Καλαμάτας, Σχολή Μαθητείας Στρατώνι Χαλκιδικής, Εργοστάσιο Υφαντουργείας Θεσσαλονίκη, Camping Ολύμπου, Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγαλόπολη.΄Εργα του και αναφορές για το έργο του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικές και ξένες αρχιτεκτονικές εκδόσεις.

Πηγή: Χ. Μπούρας, Δ. Φιλιππίδης, Αρχιτεκτονική, Εκδόσεις Μέλισσα 2013

ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΣΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΓΙΑ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ