ΤΗΛΕ-ΣΥΝΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ 

ΤΗΣ ΠΑΡΕΑΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ 

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ 

ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ: 

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 

ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΟΠΛΗΚΤΩΝ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ΤΟ 1956

Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης (6 Απριλίου 2020 βλέπε εδώ) σχετικά με την πρεμιέρα των νέων τηλε-συνάξεων των αρχιτεκτόνων της παρέας του Οικονόμου την Τετάρτη 25 Μαρτίου 2020, παρουσιάζονται στην συνέχεια απομαγνητοφωνημένα αποσπάσματα της συζήτησης που κατέγραψα, με κεντρικό ομιλητή τον Βασίλη-Λίλο Γρηγοριάδη και με κεντρικό θέμα την αποκατάσταση των σεισμόπληκτων στην Σαντορίνη το 1956. Στην συζήτηση συμμετείχαν οι ο Μάκης Κωστίκας, ο Βασίλης Γιαννάκης, ο Δημήτρης Διαμαντόπουλος, ο Μάνος Περράκης, ο Γιώργος Μαδεμοχωρίτης και ο Γιάννης Κίζης. 

Οι συμμετέχοντες στην τηλε-σύναξη της παρέας Οικονόμου στις 25 03 2020 

Δεν είναι η πρώτη φορά που συζητείται το θέμα στις συνάξεις αυτές. Έχει προηγηθεί και ανάλογη συζήτηση πριν από 5 χρόνια (9 12 2015) με την παρουσία και άλλων ομιλητών που ελπίζω να παρουσιάσω σε δεύτερη φάση συμπληρωματικά. 

Με αφορμή αυτή την παρουσίαση και προκειμένου να συγκεντρώσω καιφωτογραφικό υλικό για την εικονογράφηση της ανάρτησης, ανέτρεξα σε μια σειρά δημοσιεύσεων και εκδόσεων διαλέξεων, ακόμη και ταινίας Επικαίρων της εποχής, που παραθέτω στο τέλος έχοντας την ευκαιρία να αναθερμάνω τις κατά καιρούς αναγνώσεις μου. Αυτό άλλωστε επιδιώκω και με αυτή την ανάρτηση για τους παλαιότερους και ταυτόχρονα να ενημερώσω και τους νεότερους για αυτή την σπάνια και μοναδική συγκυρία για την ελληνική αρχιτεκτονική και τις απρόσμενες επεμβάσεις που ακολούθησαν. Σε κάθε περίπτωση η αφήγηση αυτή του Λίλου Γρηγοριάδη, 64 χρόνια μετά, λειτουργεί συμπληρωματικά. 

Άρθρα στα Αρχιτεκτονικά θέματα του Γιώργου Λάββα και του Σάββα Κονταράτου καθώς και των Γ. Αίσωπου, Στ. Γυφτόπουλους, Κ. Φίλιππα και Μ. Χατζηγιαννούλη, κείμενα και διαλέξεις των Δημήτρη Φιλιππίδη και του Κωνσταντίνου Δεκαβάλλα στις 21/03-2013 στο ΕΜΠ, η μονογραφία του 

ΒΑΣΙΛΗΣ-ΛΙΛΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ: 

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΟΠΛΗΚΤΩΝ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ΤΟ 1956 

[…] Γιώργος Τριανταφύλλου: Λίλο θα θέλαμε απόψε να μας μιλήσεις για την εμπειρία που βιώσατε τότε, το 1956 στην Σαντορίνη για την αποκατάσταση των σεισμοπλήκτων. Έχει νομίζω ενδιαφέρον αν μας πεις πως βρέθηκες εκεί, πώς ήταν το κλίμα εκείνης της εποχής, και ποια είναι η αίσθησή σου για το τελικό αποτέλεσμα. Νομίζω ότι έχεις βιώσει μια σπάνια περίοδο όπου μία ομάδα νέων βρίσκεται ξαφνικά σε ένα νησί, και μάλιστα κάποιοι υπηρετούν εκεί την στρατιωτική τους θητεία, με τον Κωνσταντίνο Δεκαβάλλα να έχει το γενικό πρόσταγμα και να σχεδιάζουν «με ανεμίζουσες γραβάτες», μια μεγάλης κλίμακας επέμβαση, η οποία και τελικά υλοποιήθηκε άμεσα μέσα σε δύσκολες συνθήκες μιας μεγάλης καταστροφής. Αυτό δεν έχει συμβεί ξανά σε αυτόν τον τόπο. 

Ότι απέμεινε από νεοκλασικό αρχοντικό, τύπος που διαδόθηκε στο νησί από το τέλος του του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου. 

Εικόνα από την ταινία επικαίρων με θέμα την περιοδεία του Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή στη σεισμόπληκτη Σαντορίνη, 14/7/1956, Ιστορικό αρχείο της ΕΡΤ 

Λίλος-Βασίλης Γρηγοριάδης: Μπορώ να σας πω, αν θέλετε, όλο το ιστορικό της ανοικοδόμησης της Σαντορίνης το πώς ξεκίνησε και το ποιο κατά την άποψή μου πλάνο έγινε έτσι ώστε σήμερα να έχει υποστεί μια κτηνώδη καταστροφή σε όλο το νησί, όχι μόνο στην Καλντέρα. Μιλάω για όλο το νησί. 

Μεροβίγλι από αέρος σήμερα (πηγή bing) 

Εικόνα από την ταινία επικαίρων με θέμα την περιοδεία του Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή στη σεισμόπληκτη Σαντορίνη, 14/7/1956, Ιστορικό αρχείο της ΕΡΤ 

Οι σεισμοί του ΄53 στα Ιόνια και του ΄54 στον Βόλο που είχαν σαν χαρακτηριστικό την καταστροφή του ιστού των πόλεων, έδωσαν την ευκαιρία στον Προκόπη Βασιλειάδη[1] διευθυντή στην Ε2 του Υπουργείου Δημοσίων έργων μετά τον σεισμό του ΄56 στην Σαντορίνη, και έχοντας άμεση σχέση με τον τότε Υπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή, να πάρει τα ηνία για την αποκατάσταση των σεισμοπλήκτων. Έκανε μία επιλογή ορισμένων αρχιτεκτόνων και μερικών που μόλις είχαν αποφοιτήσει, με προϊστάμενο τον Κωνσταντίνο Δεκαβάλλα[2] που ήταν μεγαλύτερος, και εγκαταστάθηκαν στην Σαντορίνη δημιουργώντας το «Γραφείο Οικισμού της Σαντορίνης» το οποίο διηύθυνε την ανοικοδόμηση σε όλα τα επίπεδα: μελέτης, σχεδιασμού, επισκευών, αποκατάστασης ερειπίων και επεκτάσεων οικισμών και αρχιτεκτονικής με συγκεκριμένους τύπους κατοικιών. Όλα αυτά ήταν μια πρόκληση για τους νέους αρχιτέκτονες, τους 5-6 που είμαστε εκεί.

Σαντορίνη 1956, Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Αχιλλέας Σπανός, διευθυντής, Προκόπης Βασιλειάδης τμηματάρχης 

Πηγή: Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Διάλεξη στις 21/03-2013 με θέμα 

“Η αντισεισμική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης 1956-1960”, 

Έκδοση του Τομέα Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, με τίτλο «Έξι Διαλέξεις για την Κατοίκηση», 2014 

Αλέξανδρος Παπαγεωργίου Βενετάς , Χρήστος Λεμπέσης που αποχώρησαν τους τρεις πρώτους μήνες 

Βασίλης- Λίλος Γρηγοριάδης, Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας 

Σάββας Κονταράτος, Βασίλης Μπογάκος, που μαζί με τους Νίκο Σαπουντζή, και Γιώργο Ζέρβας παρέμειναν μέχρι το τέλος. 

Οι δύο από μας ο Παπαγεωργίου ο Βενετάς και ο Χρήστος ο Λεμπέσης αποχώρησαν τους τρείς πρώτους μήνες, οι υπόλοιποι όμως ο Σάββας ο Κονταράτος, ο Βασίλης ο Μπογάκος, ο Νίκος ο Σαπουντζής, ο Γιώργος ο Ζέρβας και ο Δεκαβάλλας. Δουλέψαμε μέχρι το 1960 προσπαθώντας να ανταποκριθούμε στο πρόβλημα το οποίο υπήρχε. 

Εικόνα από την ταινία επικαίρων με θέμα την περιοδεία του Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή στη σεισμόπληκτη Σαντορίνη, 14/7/1956, Ιστορικό αρχείο της ΕΡΤ 

Το αντικείμενο πραγματικά ήταν η αποκατάσταση των σεισμοπλήκτων με αποτυπώσεις και επισκευές κτιρίων, κατοικιών βέβαια, καθώς και νέες κατοικίες, και επεκτάσεις οικισμών. Πραγματοποιήθηκαν πολεοδομικές μελέτες, που συντάξαμε επί τόπου για τις μικρές επεκτάσεις των οικισμών αλλά και για ένα καινούργιο οικισμό ο οποίος επιβλήθηκε λόγω μεταφοράς των κατοίκων του για γεωλογικούς λόγους στο Καμάρι της Σαντορίνης, το περιβόητο σήμερα Καμάρι, το οποίο επεκτάθηκε άναρχα σε μία αλόγιστη επιφάνεια, καταλαμβάνοντας όλη αυτή την καταπληκτική ακτή της Σαντορίνης. 

Οικισμός Καμάρι 1956,58 Πηγή: Πάνος Τσακόπουλος, Βασίλης Μπογάκος, Ποταμός 2017, σελ 21 

Οικισμός Καμάρι 2020 Googlearth 

Ο πολεοδομικός σχεδιασμός υπήρξε λεπτομερής και συμπεριελάμβανε στα σχέδια πλατείες, μονοπάτια και πεζοδρόμους, ακόμη και με σχέδια για τους μαντροτοίχους. 

Την ευθύνη αυτών των μελετών και την επίβλεψη εφαρμογής τους την είχαν οι συνάδελφοι που προανέφερα. Δουλεύαμε ακατάπαυστα από της 8 το πρωί μέχρι της 9 το βράδυ στο Ξενοδοχείο Ατλαντίς, που μόλις είχε αποπερατωθεί το 1956, στα ισόγεια του οποίου είχε εγκατασταθεί όλο το Γραφείο Οικισμού της Σαντορίνης. Δουλέψαμε εκεί σε σχεδιαστήρια και προσπαθούσαμε να κάνουμε αντίγραφα των σχεδίων χρησιμοποιώντας ηλιοτυπίες. 

Η παραγωγή των έργων γινόταν με υλικά πρωτογενή που δίναμε στους δικαιούχους, όπως οι κισηρόλιθοι, κάτι αντίστοιχο με τους τσιμεντόλιθους, φτιαγμένοι επί τόπου από κίσηρη (ελαφρός σπογγοειδής ή διάτρητος λίθος, ελαφρόπετρα)

Κισηρόλιθοι και τρόπος κατασκευής των θόλων. 

Πηγή: Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Διάλεξη στις 21/03-2013 με θέμα 

“Η αντισεισμική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης 1956-1960”, 

Έκδοση του Τομέα Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, με τίτλο «Έξι Διαλέξεις για την Κατοίκηση», 2014 

Η κατασκευή των θόλων προέκυψε με την χρήση των κισηρολίθων. Ο κισηρόλιθος με τα καλούπια που τους δίναμε χτιζόταν θολωτός, Ανάμεσα στον κισηρόλιθο διαμορφώνεται μία μικρή δοκός όπου εντάσσεται και ένας οπλισμός 2Φ των 12 (βλέπε φωτό). Αυτό είναι τοξωτό όπως το βλέπετε στο σκίτσο, και η απόσταση των καλουπιών είναι 40εκ.

Ξύλινα καλούπια για την διαμόρφωση του θόλου με κισηρόλιθους Πηγή: Πάνος Τσακόπουλος, Βασίλης Μπογάκος, Ποταμός 2017, σελ 21 

Τους παρείχαμε και καλούπια προκειμένου να διαμορφώσουν τους θόλους, που προβλεπόντουσαν στους τύπους των κατοικιών που είχαμε συντάξει. 

Τα καλούπια τα δίναμε εμείς στους ιδιοκτήτες και τους εργολάβους έτσι ώστε να γίνεται η δόμηση αυτή. 

Μπορείτε να δείτε και την δόμηση των τοίχων, οι οποίοι ήταν πάλι από κισηρόλιθους που δομούντο με αρμούς κατακόρυφους και ανάμεσά τους υπήρχε μία εσοχή που έπαιρνε έναν οπλισμό. Αυτό όλο το σύστημα αντισεισμικά δούλευε πάρα πολύ καλά, και κατασκευαστικά πραγματοποιούνταν με μεγάλη ταχύτητα. 

Παράλληλα, είχαμε και ένα εργαστήριο, ένα μικρό εργοστάσιο παραγωγής κουφωμάτων όπου σύμφωνα με τις λεπτομέρειες που σχεδιάζαμε, κατασκευαζόντουσαν τα κουφώματα και τα δίναμε στους δικαιούχους. 

Το ξυλουργείο 

Πηγή: Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Διάλεξη στις 21/03-2013 με θέμα 

“Η αντισεισμική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης 1956-1960”, 

Έκδοση του Τομέα Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, με τίτλο «Έξι Διαλέξεις για την Κατοίκηση», 2014 

Aπό το σχεδιαστήριο κατευθείαν στην κατασκευή. Και πρέπει να πούμε ότι υπήρχε μία μικρή εισβολή εργολαβίσκων, οι οποίοι παίρνανε την αρωγή που έδινε το κράτος σε κάθε ιδιοκτήτη μαζί με ένα μικρό ραδιόφωνο. 

Εμείς δουλεύαμε, όπως σας είπα, και είχαμε και τις κόντρες μας με το Υπουργείο. Οι συζητήσεις λοιπόν γινόντουσαν μέσω ασυρμάτων, δεν υπήρχαν καν τηλέφωνα. Μέσω λοιπόν του ασυρμάτου, τα ραδιόφωνα που παίρνανε οι ιδιοκτήτες αποκατάστασης παρακολουθούσαν κάθε κουβέντα που γινόταν για το πρόγραμμα της ανοικοδόμησης. 

Η κατασκευή του θόλου υπήρξε σημαντική. Ο θόλος προέκυψε από τα υπόσκαφα της Σαντορίνης, λόγω της δομής του εδάφους. Υπήρξαν βέβαια και στην ελεύθερη δόμηση και από εκεί προέκυψε και ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του νησιού.

Άποψη της Οίας πριν τους σεισμούς του 1956, 

Πηγή: Θεοδώρα Μονιούδη-Γαβαλά, Η Ελληνική πόλη από τον Ιππόδαμο στον Κλεάνθη, σελ 133 

Πρέπει να πούμε ότι η εμπειρία μας από αυτήν την περίοδο, ήταν πρωτόγνωρη και ομολογώ ότι βοηθηθήκαμε πάρα πολύ για τα επόμενα στάδια της ζωής μας. Οι τριβές και τα προβλήματα με το υπουργείο ήταν πάντοτε υπαρκτές, αλλά πάντοτε δίναμε τη λύση. 

Πρέπει να σας πω επίσης, ότι ανάμεσα σε αυτές τις κόντρες έτυχε να κοντραριστούμε και με τον Πάπα του Βατικανού, διότι υπάρχει στη Σαντορίνη και η γειτονιά των καθολικών. Έπρεπε λοιπόν από την αυτοψία που είχε γίνει το καμπανάριο της εκκλησίας των Καθολικών να κατεδαφιστεί. Επανάσταση λοιπόν ο Πάπας, που ζητούσε να επισκευαστεί και ρωτούσε πόσα λεφτά θέλετε. Τελικά, κάτι τέτοιο έγινε και το καμπανάριο δεν έπεσε ποτέ. 

Το καμπανάριο του Καθολικού Καθεδρικού Ναού του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού στα Φηρά της Σαντορίνης οικοδομήθηκε το 1823.Οι σεισμοί της 9ης Ιουλίου 1956 προξένησαν μεγάλες ζημιές 

Την εποχή εκείνη την Σαντορίνη δεν την γνώριζε σχεδόν κανείς, και οι επισκέπτες στη Σαντορίνη ήταν ελάχιστοι. Δεν διανοηθήκαμε, κακώς τότε να ζωνωποιήσουμε τον … ΟΣΔ (?) προκειμένου να προστατευτεί. Αυτό το νοιώθω ακόμα και σήμερα σαν μια δική μου ενοχή, που δεν καταφέραμε να προστατεύσουμε από ότι έγινε στη συνέχεια, ιδιαίτερα στους αγρούς που είναι έξω από την καλντέρα, και φτάνουν ανατολικά και μεσημβρινά προς τη θάλασσα, έτσι ώστε να πάψουν να φυτεύουν τα ντοματάκια και να φυτεύουν μόνο σκελετούς από μπετόν. Αυτό ήταν πολύ γρήγορα το ιστορικό της υπόθεσης. 

Γιώργος Μαδεμοχωρίτης 

Γ.Μαδεμοχωρίτης: Από αυτά που είπε ο Βασίλης Γρηγοριάδης, υπάρχει ένα πολύ σημαντικό συμπέρασμα. Στην Σαντορίνη έγινε μία ολοκληρωμένη πολεοδομική μελέτη που ολοκληρώθηκε με τη μελέτη εφαρμογής που είναι ο αστικός σχεδιασμός. Τέτοια πολεοδομική μελέτη είχαμε στην Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη μετά τα πυρόπληκτα κλπ και μετά είχαμε στην Πλάκα. Στην Σαντορίνη είναι η πρώτη μελέτη που ακούω τόσο συγκροτημένη τόσο ολοκληρωμένη, που έφτανε και μέχρι το μαραγκό που έφτιαχνε και τα κουφώματα με τις οδηγίες που έπαιρνε. Αυτό είναι αστικός σχεδιασμός. Η ολοκλήρωση της πολεοδομικής μελέτης στη λεπτομέρειά του. Δεν είναι η πράξη εφαρμογής του ρυμοτομικού σχεδίου. 

Αυτό που θέλω επίσης να ρωτήσω το Βασίλη σχετικά με τον θόλο, που κατ΄ανάγκη ήταν στοιχείο δομής των υπόσκαφων και τον πέρασαν στη μορφολογία στους οικισμούς έξω, αν αυτό ήταν στοιχείο που υπήρχε ή ήταν ένα στοιχείο που το επέβαλε η μελέτη τους και ήταν δικιά τους επιλογή; 

Σαντορίνη: οι καταστροφές, 1956, Πηγή: Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Διάλεξη στις 21/03-2013 με θέμα 

“Η αντισεισμική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης 1956-1960”, 

Έκδοση του Τομέα Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, με τίτλο «Έξι Διαλέξεις για την Κατοίκηση», 2014 

Λ.Γ. Εκτός από τα υπόσκαφα, όπως ήδη ανέφερα, σαφώς υπήρχαν και ορισμένα θολωτά κτίσματα, εκτός υποσκάφων τα οποία είχαν το χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής μορφής της περιόδου εκείνης (φωτό). Και βέβαια η επανάληψη από εμάς αυτής της μορφής, ήτανε κατ’ αρχήν δικαιολογημένη, αλλά στη συνέχεια ίσως να διαμόρφωνε ιδιαίτερα στις επεκτάσεις των οικισμών κάποια μονοτονία η οποία μονοτονία όμως σήμερα, έχει σαφώς αμβλυνθεί διότι έχουν γίνει από τους χρήστες προσθήκες σε ύψος και σε επέκταση οι οποίες αλλάζουν κατά κάποιο τρόπο το σύνολο της μορφής του κάθε κτιρίου. 

Κτίσματα της μετασεισμικής ανοικοδόμησης στην Οία σήμερα μετά την προσθήκη ορόφου 

Πηγή: Θεοδώρα Μονιούδη-Γαβαλά, Η Ελληνική πόλη από τον Ιππόδαμο στον Κλεάνθη, σελ 135 

Σαντορίνη, Φηρά 1978-1990, 

Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956, Διάλεξη σε 

Συνέδριο για τους σεισμούς της Σαντορίνης, 12-14 Μάη 2006 στον Βόλο. 

Πάσχα στην Οία, 1978-1990, 

Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956, Διάλεξη σε 

Συνέδριο για τους σεισμούς της Σαντορίνης, 12-14 Μάη 2006 στον Βόλο 

Γ.Μαδεμοχωρίτης: Στην Ελλάδα κάτω από ένα κεραμίδι δικαιολογούμε κάθε αυθαίρετο. Τώρα στη Σαντορίνη κάτω ή πάνω από ένα θόλο, πάλι δικαιολογούμε οτιδήποτε. Και αυτό είναι από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. 

Λ.Γ. Αυτό το θέμα που ανοίγεις Γιώργο, που αντιμετωπίζει η Σαντορίνη, σχετίζεται δυστυχώς με τη συμμετοχή της πολεοδομίας της Σαντορίνης, η οποία δεν προσπάθησε ποτέ να προστατεύσει το όποιο κτίσμα υπήρχε ή το όποιο κτίσμα κτιζόταν, και γι αυτό το λόγο έχουμε αυτά τα πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα. 

Σαντορίνη.Μεροβίγλι, Google earth 

Γιάννης Κίζης: Μα η πολεοδομία είναι καθρέφτης της κοινωνίας. Η κάθε πολεοδομία. Και οι άνθρωποι αυτοί απέδειξαν ότι ήθελαν να απαλλαγούν και να απελευθερωθούν και από τους θόλους και από την παράδοση και απ’ όλα αυτά, τα οποία στη συνέχεια διαπίστωσαν ότι τους βοηθούσαν να βγάλουν λεφτά, για αυτό και φτιάχνανε μετά τα ψευδαντίγραφα που φτιάξανε, καταστρέφοντας όλο το νησί. Αυτοί οι σχεδιασμοί θα έπρεπε να ήταν κεντρικοί και να επιβάλλονταν με αυστηρότητα. Οι τοπικές πολεοδομίες είναι η καταστροφή για τέτοιου είδους στόχους. Γιατί αυτοί που υπηρετούσαν αυτές τις πολεοδομίες ήταν συνήθως το λούμπεν του προλεταριάτου του Πολυτεχνείου. Αυτοί που παίζανε πρέφα στα μαγαζιά και χωθήκανε στο ελληνικό δημόσιο και βγάλανε λεφτά χρηματιζόμενοι. 

Σαντορίνη. Οία, Google earth 

Δ.Διαμαντόπουλος. Αυτά τα λέμε κατόπιν εορτής. Τρία εκατομμύρια αυθαίρετα νομιμοποιούνται τώρα. 

Γ.Κίζης. Αυτό που λες είναι ένα άλλο θέμα. Ευτυχώς μερικοί απ’ αυτούς έχουν καταλήξει τελικά στη φυλακή. Ο αλήστου μνήμης Δημήτρης Μπουντούρης και οι διάφοροι συνεργοί του στην Ερμούπολη. Μας κοροϊδέψανε ωραία και καλά, και μετά τους χώσανε στη φυλακή. 

Δ. Διαμαντόπουλος. Έπρεπε να πάνε για εσχάτη προδοσία του τόπου μας, όχι στη φυλακή. Να εκτελεστούν! 

Καμάρι, Πηγή: Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Διάλεξη στις 21/03-2013 με θέμα 

“Η αντισεισμική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης 1956-1960”, 

Έκδοση του Τομέα Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, με τίτλο «Έξι Διαλέξεις για την Κατοίκηση», 2014 

Γ.Τ. Ας επιστρέψουμε πάλι στο θέμα μας. Θα με ενδιέφερε να μας πει ο Βασίλης πώς ήταν και οι μεταξύ τους σχέσεις, πώς ήτανε η σχέση με τον Δεκαβάλλα, πώς ήταν οι σχέσεις με τους πολιτικούς μηχανικούς. Σε μία περίοδο έντασης θα ήθελα να ξέρω αν υπήρχαν αντιπαλότητες, αν υπήρχε ένα καλό κλίμα συνεργασίας. 

Β.Γ. Οι μεταξύ μας σχέση ήταν αγαθή έως πάρα πολύ καλή και το λέω αυτό γιατί προερχόμαστε από την ίδια τάξη από το Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Είμασταν 5 χρόνια μαζί και συνεργαζόμασταν μέσα στη Σχολή ακούγοντας είτε τον Μιχελή είτε τον Πικιώνη είτε τον Ορλάνδο. Η σχέση μας παραμένει μέχρι σήμερα αγαθή, αγαθότατη. Ο Δεκαβάλλας δεν ήταν μαζί μας στο Μετσόβειο, γιατί ήταν αρκετά μεγαλύτερος. Είχε και τις ενοχές του απέναντι στον Προκόπη τον Βασιλειάδη. 

Πηγή: Ελένη Φεσσά – Εμμανουήλ, Προκόπης Βασιλειάδης (Αφιέρωμα) 

Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος (Κίεβο, 1912 - Αθήνα, 1977) 

Μας έλεγε τότε ότι ο ‘Κόπης’ από το Προκόπης, εισπράττει τα αγαθά και όχι εμείς και ότι εμείς είμαστε οι νέγροι που δουλεύαμε. Δεν ήταν όμως έτσι, κατά την άποψή μου, αλλά ο Κωνσταντίνος λέει πάντα τα δικά του. Τηλεφωνούσε στον ασύρματο με τον Προκόπη, γιατί δεν υπήρχε τηλέφωνο και του έλεγε: «Κόπη μου δεν προλαβαίνω ούτε ένα ντους να κάνω». 

Η σχέση μας με τον τοπικό πληθυσμό δεν ήταν πάντοτε καλλίτερη διότι ορισμένοι απ’ αυτούς, έχοντας πολιτική κάλυψη, θέλανε να επιβάλουν την δική τους λύση σε ότι αφορά την οικιστική τους υποχρέωση. Αλλά αυτά πάντοτε τα ξεπερνούσαμε με μια καλή πρόθεση και χωρίς να δημιουργούμε ιστορίες. Βέβαια κάποια στιγμή καταλήξαμε και σε ένα δικαστήριο, γιατί ένας αρωγός δικαιούχων έριξε μια μπουνιά στον Δεκαβάλλα. Αλλά αυτά συμβαίνουν στις μικρές κοινωνίες. Και πρέπει να σας πω, ότι όλοι εμείς εξακολουθούμε, εξακολουθούμε να ζούμε: και ο Σάββας ο Κονταράτος, και ο Βασίλης ο Μπογάκος, και ο Νίκος ο Σαπουντζής και ο Δεκαβάλλας. 

Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, 22 01 2016 

Γ.Τ. Ο Δεκαβάλλας σε μία συζήτηση που είχαμε στο γραφείο 4Κ της εγγονής του και των συνεργατών της, στις 5 Φεβρουαρίου 2016, μου είχε πει ότι εκείνη την εποχή κρατούσε μία στάση απέναντι στους νεότερους αρχιτέκτονες αποδοχής και υποστήριξης […] Έλεγε συγκεκριμένα : Από την εποχή της Σαντορίνης, όπου σε όλους ζήτησα να φτιάξουν ότι νομίζουν και εγώ θα το υπογράψω. Δεν ήθελα να αισθάνονται ότι έχουν κάποιον πάνω από το κεφάλι τους και να τους επηρεάσω με τις απόψεις μου που τις έλεγα αφού υπέγραφα τα σχέδια. Δεν με εξέθεσε κανείς τους. 

Λ.Γ. Ισχύει αυτό που σου είπε ο Δεκαβάλλας. Έτσι είναι. Πρέπει να σας πω ότι στη συνέχεια μετά τη Σαντορίνη, μαζί με το Δεκαβάλλα, είχαμε μία εταιρεία μελετών για δημόσια έργα, μαζί με τον Βουρέκα και τον Αντώνη Γεωργιάδη, μέχρι τώρα που βρεθήκαμε έξω από το επάγγελμα. Είμασταν μαζί 65 χρόνια. Βέβαια ο Δεκαβάλλας, κρατούσε πάντα και απέναντι στους υπόλοιπους συναδέλφους, το ήθος του συνεργάτη.[…] 

Είναι θέμα από που κατάγεσαι, και το πώς αντιμετωπίζεις το συνάδελφο. Έχουν περάσει από το γραφείο μου νέα παιδιά με τα οποία έχω τις καλλίτερες των σχέσεων, με αυτό το πνεύμα που συζητάμε τώρα και για τον Δεκαβάλλα. Δηλαδή δεν μπορώ να διανοηθώ ακόμη και με πολιτικούς μηχανικούς που συναντιόμασταν και που ήταν τότε πολύ έντονη η κόντρα του αρχιτέκτονα με τον πολιτικό μηχανικό, τα πράγματα ανάμεσά μας ήταν εντελώς διαφορετικά. 

Γιάννης Κίζης: Θα ήθελα να πω ότι είχα την τύχη από το 3ο έτος μέχρι την αποφοίτησή μου να δουλεύω και να με έχει αγκαλιάσει κυριολεκτικά ο συγχωρεμένος ο Αντώνης ο Γεωργιάδης. Τότε εγώ κατάλαβα ότι στην ομάδα αυτούς τους 4 ανθρώπους δηλαδή ο Γεωργιάδης, ο Βουρέκας, ο Δεκαβάλλας και ο Γρηγοριάδης που τους έβλεπα διαγωνίως να περνάνε από το γραφείο της Βασιλέως Κωνσταντίνου και μου είχε κάνει εντύπωση η διαφορετικότητά τους και ταυτόχρονα ο αλληλοσεβασμός τους. Όλοι αυτοί είχανε απόλυτη ασφάλεια. Δεν είχανε ανασφάλειες.[…] Όλο αυτό απέπνεε ένα σύνδεσμο, μία αγάπη και μια πλήρη έλλειψη ανασφάλειας πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει τις περισσότερες φορές και γι αυτό δημιουργούνται αυτά που δημιουργούνται συνήθως. Ήταν από τα εντυπωσιακότερα χρόνια της μαθητείας μου μέχρι να πάρω το δίπλωμά μου από το πολυτεχνείο και θα ήθελα να σας το καταθέσω σαν μία εμπειρία ενός τότε νεαρού ανθρώπου. 

Λ.Γ. Ναι Γιάννη, έχεις δίκιο, πραγματικά έτσι ήτανε και εγώ σε θυμάμαι από τότε. Ο ‘Πικαφετας’ δηλαδή ο Δεκαβάλλας, όπως τον ονόμαζε ο Καστοριάδης κατά τη διάρκεια της κατοχής, που έλεγε ένα τραγούδι ‘ ο μεγάλος… και ο τρελός ο Πικαφέτας, ήτανε και είναι σε ότι αφορά τον συνάδελφο, έχει κάθετη δεοντολογία, είναι τρομερά ηθικός πάνω στο θέμα των σχέσεων αυτών. 

Γιώργος Μαδεμοχωρίτης: Αυτή η ομάδα, με όλα αυτά τα προβλήματα και με τις δομές κατάφερε και θεσμοθέτησε και δεν έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα. Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλο τέτοιο παράδειγμα. […] 

Αυτό είναι κάτι διαφορετικό. Αφορά το πολεοδομικό και θεωρώ αρχή όλων αυτών των πραγμάτων τον Πολεοδομικό και Αστικό σχεδιασμό. Διότι στην Ελλάδα αυτό που μας έχει τραβήξει εκεί που μας έχει τραβήξει στο επίπεδο που είμαστε. Ο Αστικός σχεδιασμός έχει πολιτικό κόστος και δεν γίνεται. 

Η ολοκλήρωση μιας πολεοδομικής μελέτης είναι η ολοκλήρωση ενός αστικού σχεδιασμού. Όχι η πράξη εφαρμογής του ρυμοτομικού σχεδίου. Η ολοκλήρωση όμως της μελέτης αστικού σχεδιασμού έχει πολιτικό κόστος και ποτέ δεν το κάνουμε. 

Λ.Γ. Ο Γιώργος ο Μαδεμοχωρίτης έχει δίκιο. Μετράει πάρα πολύ ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός. Και σχετικά με όλα όσα σας είπα, σε σχέση με τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό, εκεί είχαμε φτάσει να μιλάμε ακόμη και τον πεζόδρομο, για το πώς διαμορφώνουμε το επίπεδό του και το σκαλοπάτι και με τί υλικό και για το πώς διαμορφώνονται οι μάντρες: διότι η κλήρωση των οικοπέδων γινότανε με διαμορφωμένες τις μάντρες από το δημόσιο. Τη μάντρα λοιπόν την σχεδιάζαμε εμείς. Σχεδιάζαμε ακόμη και τις αυλόπορτες και για μένα ήτανε η πρώτη εφαρμογή που είχα κάνει ποτέ μου αυλόπορτας με μίλη. Πάνω κάτω άξονα δηλαδή. Εκεί φτάσαμε μέχρι το τέλος.

Κτίσματα της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης στα Φηρά, λίγο μετά την κατασκευή τους 

Πηγή: Θεοδώρα Μονιούδη-Γαβαλά, Η Ελληνική πόλη από τον Ιππόδαμο στον Κλεάνθη, σελ … 

Γ.Τ. Λίλο έχω πραγματικά ζηλέψει αυτό που ζήσατε εκεί, γιατί εσείς ξαναζήσατε στη Σαντορίνη την ατμόσφαιρα των σπουδών του Πολυτεχνείου, όπως δουλεύατε εκεί όλοι μαζί παρέα. Αυτή λοιπόν η συγκυρία που αγαπημένοι συμφοιτητές δουλεύουν μέχρι αργά το βράδυ και το πρωί δίνουν το σχέδιο στο μάστορα και βλέπουν μπροστά τους να υλοποιείται, είναι μια μοναδική υπόθεση. Κανείς δεν έχει μιλήσει μέχρι σήμερα για αυτή την πλευρά. Πραγματικά χαίρομαι πάρα πολύ και θα ήθελα να μας πεις και για τον Σάνια Κιρπότιν που όπως ξέρω συμμετείχε εκεί. 

Σάνιας -Χρύσανθος Κιρπότιν 

Λ.Γ. Ο Σάνιας έμεινε πολύ λίγο μαζί μας, ήταν ένας πολύ αγαπητός συνάδελφος και είμασταν μαζί και στο Πολυτεχνείο. Κάναμε κάποια συνεργασία στη Σαντορίνη αλλά πολύ μικρή. Ο Σάνιας ήταν πολύ ευαίσθητος σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική και είχε πάρε και ένα σπίτι στην πάνω μεριά της Σαντορίνης. 

Γ.Μ. Κάποια στιγμή ο Λίλος Γρηγοριάδης έκανε μια κριτική για την ομάδα για το ότι δεν πήγανε ποτέ και δεν σκεφτήκανε τον καθορισμό ζωνών στην εκπόνηση του πολεοδομικού σχεδιασμού. Πράγματι εγώ το θεωρώ πολύ τίμιο από την πλευρά του Λίλου να διαπιστώνει αυτό το πράγμα και δεν κατηγορώ κανένα με τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Ήταν αδιανόητο πραγματικά να σκεφτούν κάτι τέτοιο, αλλά πράγματι στην πορεία έχει προκύψει αυτή η ανάγκη, βλέποντας την εξέλιξη που έχει η Σαντορίνη σήμερα και το τί γίνεται. 

Λ.Γ. Μα νομίζω, ότι και η Μπέττυ ( Ελισάβετ Παπαζώη σύζυγος Μάκη Κωστίκα) που υπήρξε Υπουργός και ήταν στη Σαντορίνη, σίγουρα θα είχε διαπιστώσει αυτή τη ραγδαία καταστροφή. 

Μ.Κωστίκας: Λίλο άνοιξες ένα θέμα τώρα που δεν επιθυμώ να ανοίξω. Διότι η Μπέττυ (Ελισσάβετ Παπαζώη) όταν ήταν Υπουργός Οικισμού και διαπιστώνοντας αυτό το παράνομο κτίσιμο εκείνη την εποχή στη Σαντορίνη, επιχείρησε και έκανε άρση έκδοσης των αδειών. Από εκεί και πέρα ο πόλεμος που της ασκήθηκε για αυτήν της την απόφαση είχε σαν αποτέλεσμα να φάμε 7 χρόνια από τη ζωή μας στα δικαστήρια. Γι΄αυτό και δεν θέλω να ανοίξω αυτό το θέμα περισσότερο. Το μόνο που θέλω να συμπληρώσω είναι ότι πέρισυ στην Οία της Σαντορίνης προστέθηκαν 900 κλίνες παράνομες. Από κει και πέρα το παρελθόν το οποίο αναφέρεσαι Λίλο, το οποίο είναι καταπληκτικό, δεν είχε συνέχεια. 

Μετασεισμικός οικισμός, Πηγή: Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Διάλεξη στις 21/03-2013 με θέμα 

“Η αντισεισμική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης 1956-1960”, 

Έκδοση του Τομέα Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, με τίτλο «Έξι Διαλέξεις για την Κατοίκηση», 2014 

Στη Σαντορίνη υπάρχει ένα πολεοδομικό γραφείο το οποίο έχει ένα προϊστάμενο ο οποίος έφαγε ξύλο γιατί προσπάθησε να σταματήσει μία ανάπτυξη στη Γλυφάδα, η οποία είναι όντως παράνομη, και έχει έναν ή δύο υπαλλήλους. Ένας τόπος ο οποίος υφίσταται τόσες μεγάλες πιέσεις αξιών γης για αξιοποίηση έχει τόσα πολλά προβλήματα που πρέπει να βρεθεί ένα πλαίσιο που θα μπορέσει να ελέγξει όλη αυτή την κατάσταση. Ένα από τα σημαντικά προβλήματα της Σαντορίνης είναι ο πόλεμος ο οποίος γίνεται μεταξύ των ζωνών γης οι οποίες είναι καλλιεργούμενες και βγάζουν το ασύρτικο της Σαντορίνης, αλλά λόγω των αξιών γης αυτά εγκαταλείπονται και μετατρέπονται σε ξενοδοχεία. Έτσι, σιγά σιγά, τελειώνουν οι αμπελώνες της Σαντορίνης και οι οινοποιοί έρχονται και ψωνίζουν ασύρτικο από την Πάρο ή από την Καρδίτσα ή από την Φθιώτιδα και το φέρνουν στην Σαντορίνη, το οινοποιούν ως παράγωγο της Σαντορίνης. Το πρόβλημα είναι πολύπλοκο, δεν είναι απλό, και το θέμα Σαντορίνης σήμερα μπορεί να το λύσει εντός εισαγωγικών, «ένας» σεισμός», ο οποίος θα τακτοποιήσει τα πράγματα. 

Λ.Γ. Και εγώ γι’ αυτό αναφέρθηκα σε ενοχή δική μου για το ότι δεν προσπαθήσαμε τότε να ζωνοποιήσουμε. Οπότε ίσως τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά σήμερα. 

Μ.Κ. Βασίλη, οι αξίες της γης σήμερα στη Σαντορίνη είναι τεράστιες. Επομένως, ένας ο οποίος έχει ένα αμπέλι και το καλλιεργεί και όταν ξέρει ότι από αυτό θα έχει ένα «Α» εισόδημα και αν το κτίσει αξιοποιώντας το θα έχει ένα πολλαπλάσιο εισόδημα, δεν ξέρω αν μπορεί να βρεθεί λύση η οποία θα εμποδίσει αυτόν τον άνθρωπο. Και η ζωνοποίηση που συζητάμε θέλει ένα αστυνομικό έλεγχο για να μη καταστρέφεται αυτός ο παράδεισος που ήταν. Έχω κτίσει στη Σαντορίνη, πήγα την τελευταία φορά και περπάτησα και δεν μπορούσα να αναγνωρίσω μετά από μερικά χρόνια το πώς έχει μεταβληθεί το τοπίο. 

Σαντορίνη, Οία, Πηγή Googlearth 

Περπάτησα το δρόμο της Οίας και νόμισα ότι περπατούσα στην Αδριανού με όλα αυτά τα αισχίστης αισθητικής προσφερόμενα στους τουρίστες. Η κατάσταση έχει ξεφύγει εντελώς. Διάβασα τελευταία ότι αρχίζει μία κίνηση στη Μύκονο, η οποία έχει τα ίδια ακριβώς προβλήματα. Οι Κυκλάδες στο σύνολό τους έχουν αρχίσει και αποκτούν τη λεγόμενη «μυκονοποίηση» δηλαδή την άκρατη εκμετάλλευση της γης. 

Σαντορίνη 1958, Πηγή: Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Διάλεξη στις 21/03-2013 με θέμα 

“Η αντισεισμική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης 1956-1960”, 

Έκδοση του Τομέα Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, με τίτλο «Έξι Διαλέξεις για την Κατοίκηση», 2014 

Γ.Τ. Θέλω να ξαναγυρίσω τη συζήτηση πίσω και να ρωτήσω το Βασίλη: Εκείνη την εποχή που σχεδιάζατε αυτά τα καινούργια κτίσματα που απευθυνόντουσαν στους κατοίκους της Σαντορίνης, έχω την εντύπωση ότι είχατε την αισιοδοξία και την ελπίδα ότι αυτά θα γίνουν αποδεκτά. Αναρωτιέμαι αν είχατε υποψιαστεί και σκεφτεί ποια θα ήταν η απήχηση αυτής της καινούργιας για τη Σαντορίνη αρχιτεκτονικής, όσον αφορά τις κατόψεις και το κτιριολογικό πρόγραμμα των κατοικιών, αλλά και τη μορφολογία. Κατά πόσο λοιπόν θα γινόντουσαν αποδεκτές αυτές οι προτάσεις από του κατοίκους οι οποίοι είχανε συνηθίσει σε κάποια άλλα μοντέλα κατοίκησης που είχαν καταστραφεί από τον σεισμό. Από όσο γνωρίζω υπήρχαν δυσκολίες στο να αποδεχθούν οι κάτοικοι το τελικό αποτέλεσμα και πολύ γρήγορα ξεκίνησαν κάποιες επεμβάσεις επάνω στις κατοικίες, οι οποίες δεν ήταν και τόσο ενθαρρυντικές για να αποδείξουν ότι το αποτέλεσμα ήταν πετυχημένο. Πάνω σε αυτή την πληροφόρηση που έχω θα ήθελα να είχα και την δική σου άποψη Λίλο. 

Λ.Γ. Κοίταξε Γιώργο μου, εμείς είχαμε τρεις τύπους κατοικίας μελετήσει που ήταν απλούστατοι και δεν είχανε σχέση με τους γνωστούς τύπους που σχεδιάζουμε στο αστικό περιβάλλον, διότι θεωρήσαμε ότι θα έπρεπε η λύσεις που δίναμε να είναι πολύ πιο προσεγγίσιμες, στις τοπικές συνήθειες των κατοίκων.

Κατοικία τύπος Α΄.Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956, από Περιοδικό Αρχιτεκτονική 

Τύπος Κατοικίας, Πάνος Τσακόπουλος, Βασίλης Μπογάκος, Ποταμός 2017, σελ 54 

Τύπος Κατοικίας, Πηγή Πάνος Τσακόπουλος, Βασίλης Μπογάκος, Ποταμός 2017, σελ 54 

Δημ. Φιλιππίδη, τύπος κατοικίας με δώμα, Οία 1978-1990 

Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956, 

Διάλεξη σε Συνέδριο για τους σεισμούς της Σαντορίνης, 12-14 Μάη 2006 στον Βόλο. 

Δημ. Φιλιππιδη, τύπος κατοικίας με δώμα, Οία 1978-1990 

Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956, 

Διάλεξη σε Συνέδριο για τους σεισμούς της Σαντορίνης, 12-14 Μάη 2006 στον Βόλο. 

Υπήρχε βέβαια το μαγειρείο, υπήρχε το υπνοδωμάτιο, υπήρχε και ένα δεύτερο υπνοδωμάτιο και δεν χαρακτηρίζαμε living room ή καθημερινό ένα κεντρικό χώρο, που είχε μία ευρύτητα και θα μπορούσε να ήταν κάτι τέτοιο, και τέλος η «χέστρα» με το συμπάθιο, ήτανε έξω από το σπίτι. Και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο κάναμε μια προσπάθεια προσέγγισης των συνηθειών που υπήρχαν στους οικισμούς, αποφεύγοντας να κάνουμε μια μοντέρνα μία πιο σύγχρονη λειτουργική λύση. Αν υπήρξαν τελικά κάποιες αντιδράσεις σε ότι αφορά τη μορφή, επικεντρώνονται στους θόλους. Διότι αυτοί θέλανε τον θόλο να τον έχουν επίπεδο για να μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν αργότερα και το «πανωσήκωμα» κάτι που ο θόλος τους στερούσε αυτή τη δυνατότητα. 

Γ.Τ. Έχεις τελικά εικόνα πώς έχουνε επέμβει οι κάτοικοι πάνω στα κελύφη που τους έχετε παραδώσει πέρα από όλα όσα δημοσιευτεί; 

Τρόπος κάλυψης αρχικών θόλων στα συγκροτήματα κατοικίας για δημιουργία ορόφου. Πρόσοψη και πλάγια όψη 

Γ. Αίσωπος, Στ. Γυφτόπουλος, Κ. Φίλιππα και Μ. Χατζηγιαννούλη, αρχιτέκτονες, «Επιστροφή στην Σαντορίνη», Αρχιτεκτονικά Θέματα 26, 1992 

Πανωσήκωμα πάνω από διπλό θόλο σε στάδιο κατασκευής 

Γ. Αίσωπος, Στ. Γυφτόπουλος, Κ. Φίλιππα και Μ. Χατζηγιαννούλη, αρχιτέκτονες, «Επιστροφή στην Σαντορίνη», Αρχιτεκτονικά Θέματα 26, 1992 

Μεροβίγλι 1978-1990, 

Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956, Διάλεξη σε 

Συνέδριο για τους σεισμούς της Σαντορίνης, 12-14 Μάη 2006 στον Βόλο. 

Δημ. Φιλιππιδη, Επέμβαση στην πρόσοψη κατοικίας στον άξονα Φοινικιάς-Οίας 

Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956, 

Διάλεξη σε Συνέδριο για τους σεισμούς της Σαντορίνης, 12-14 Μάη 2006 στον Βόλο. 

Λ.Γ. Βέβαια, βέβαια έχω πλήρη εικόνα γιατί την Σαντορίνη δεν την εγκατέλειψα. Έφυγα από τη Σαντορίνη το 1960 και ξαναπήγα το ’69 και συνέχιζα να πηγαίνω κάθε ένα με δύο χρόνια. Εκεί μάλιστα γνώρισα και τη Μάγδα (τη σύζυγό μου). Η σχέση μου με τη Σαντορίνη έχει συμπληρώσει 70 και χρόνια.

Πανωσηκώματα σε συγκροτήματα κατοικιών 

Γ. Αίσωπος, Στ. Γυφτόπουλος, Κ. Φίλιππα και Μ. Χατζηγιαννούλη, αρχιτέκτονες, «Επιστροφή στην Σαντορίνη», Αρχιτεκτονικά Θέματα 26, 1992 

Σε σχέση με τις επεμβάσεις, ως προς την κάτοψη λοιπόν, δεν ήταν εύκολο να επέμβουν διότι το οικόπεδο που έπαιρνε μετά από κλήρωση στην επέκταση του οικισμού, ήταν 170 μ2 με φάτσα 10μ και βάθος 17μ. Και μέσα στα 10μ ήταν η ανάπτυξη των τύπων της κατοικίας με εμβαδόν 35μ2 και 42μ2 νομίζω. Σε αυτή τη λύση, που είχε πάντοτε μπρος μια μικρή αυλή των 3.5μ και πίσω το υπόλοιπο όπου ήταν και οι ατομικές ανάγκες, υπήρχε περιορισμός στο να υπάρχουν επεκτάσεις.

Ανοικοδόμηση της Σαντορίνης, Πάνος Τσακόπουλος, Βασίλης Μπογάκος, Ποταμός 2017, σελ 52 

Οι επεκτάσεις που γίνανε έγιναν καθ’ ύψος και ορισμένες πάνω από θόλους. Όχι πάντοτε, γιατί και τώρα και στο Κοντοχώρι αν πάει κανείς, και στην Απάνω Μεριά, την Οία, και στο Ημεροβίγλι, οι θόλοι υπάρχουν και είναι μια χαρά. 

Γ.Τ. Σε πόσες περιοχές είχατε επέμβει; 

Λ.Γ. Οι οικισμοί στη Σαντορίνη είναι 13 και έχουμε επέμβει σε όλους. Έχουμε κάνει πολεοδομικά σχέδια επέκτασης από την Οία, από το Ημεροβίγλι, στα Φηρά, το Κοντοχώρι που είναι δίπλα από τα Φυρά, στην Μεσαριά, στον Βόθωνα, όπου είναι και ωραίο το συγκρότημα της οικιστικής επέκτασης, στον Πύργο και στο Καμάρι, όπου η πρόταση περιλάμβανε 210 σπίτια με εμπορικό κέντρο, με εκκλησία, με σχολείο, και με στάβλους. Όλα αυτά υλοποιήθηκαν ταχύτατα διότι επρόκειτο για μεταφορά δύο οικισμών που πραγματοποιήθηκε πολύ σύντομα.

 

Σχολείο στο Καμάρι, Πάνος Τσακόπουλος, Βασίλης Μπογάκος, Ποταμός 2017, σελ 56,57 

Σχολείο στο Καμάρι, 

Πηγή: Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, Διάλεξη στις 21/03-2013 με θέμα 

“Η αντισεισμική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης 1956-1960”, 

Έκδοση του Τομέα Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, με τίτλο «Έξι Διαλέξεις για την Κατοίκηση», 2014 

Αρχιτεκτονικό σχέδιο όψης εκκλησίας 

Πηγή: Δημ. Φιλιππιδη, τύπος κατοικίας με δώμα, Οία 1978-1990 

Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956 

Διάλεξη σε Συνέδριο για τους σεισμούς της Σαντορίνης, 12-14 Μάη 2006 στον Βόλο. 

Φηρά, Τοπογραφικό σκίτσο ανω και μερική άποψη της παλιάς πόλης κάτω, 

Πηγή: Δημήτρης Φιλιππίδης, H εκδίκηση του μοντερνισμού, 

αρχιτεκτονική στη Σαντορίνη μετά τους σεισμούς του 1956 

Εμείς δεν ζωνοποιήσαμε την περιοχή έξω από το Καμάρι, γιατί η περιοχή αυτή ήταν κάτω από την αρχαία Θήρα, αλλά σε μία απόσταση σεβαστή, γύρω στα 500μ από τη θάλασσα. Έ! Αυτά τα 500μ γέμισαν από παράνομα μπροστά σε όλη την περιβόητη παραλία στο Καμάρι με την πολύ ωραία θάλασσα. 

Γ.Τ. Από όλη την παρέα που δουλέψατε εκεί, ποιους ξεχώρισες; 

Λ.Γ. Μέχρι προχθές με αυτήν την παρέα παίζαμε πόκα. Σήμερα ο ένας απ’ αυτούς έχει Αλτσχαϊμερ, ο Σάββας ο Κονταράτος έχει προβλήματα κινητικά, το μόνο τσακάλι είναι ο Βασίλης ο Μπογάκος, ο οποίος Βασίλης έχει και τάλαντο. Είναι τρομερός σχεδιαστής, και πολύ γρήγορα μπορεί να σου βγάλει το όποιο σχέδιο. Με τον Δεκαβάλλα έχουμε κάνει πολλά πράγματα μετά απ’ αυτό, και δημόσια έργα και ιδιωτικά. Και με το τελευταίο βιβλίο που έχει κάνει με τα σκίτσα, εκεί βλέπεις όλη του τη δεξιότητα. 

Γ.Τ. Εσείς πότε ακριβώς πρωτοπήγατε στη Σαντορίνη; 

Λ.Γ. Οι άλλοι, οι προηγούμενοι «μάγκες» που ανέφερα ήταν στη Σαντορίνη στο τέλος Αυγούστου του ΄56. Εγώ τον Δεκέμβριο του΄56 κάνοντας την θητεία μου στο ναυτικό μου και έχοντας ολοκληρώσει την προπαίδευση συναντήθηκα με τον Προκόπη Βασιλειάδη, ο οποίος μου είπε: «σε θέλω στη Σαντορίνη». Ξέρετε, του λέω, ότι εγώ τώρα είμαι ναύτης και μάλιστα είμαι στο Αρχηγείο του Στόλου. «Μη σε νοιάζει» μου λέει, «θα το τακτοποιήσω εγώ αμέσως». Και πραγματικά το τακτοποίησε και πήρα μία απόσπαση στο Ναυτικό Κλιμάκιο Θήρας, στο οποίο δεν πήγα ποτέ μου βέβαια να το υπηρετήσω. Πήγα στη Σαντορίνη, έμεινα κατ’ αρχήν στο ξενοδοχείο Ατλαντίς, εκεί που ήταν και τα γραφεία στο ισόγειο, και στη συνέχεια έμεινα μαζί με τον Σάββα τον Κονταράτο, σε ένα μικρό λυόμενο οικίσκο της υπηρεσίας. 

Γ.Τ. Πώς διασκεδάζατε τότε Λίλο; 

Λ.Γ. Είμαστε σε μια περίοδο εκλογών όπου εκεί ο υποψήφιος βουλευτής πήγαινε μπροστά και από πίσω οι ψηφοφόροι στη σειρά. Δεν υπήρχε περίπτωση να «λακίσει» κάποιος. Κοπάδι! 

Δουλεύαμε καθημερινά έντονα, πάρα πολύ έντονα. Και μέσα σε όλα αυτά κάναμε και έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό οι τέσσερίς μας για την Πανεπιστημιούπολη της Θεσσαλονίκης. Δουλεύαμε τότε με ηλιοτυπίες. Αλλά από το Σάββατο το μεσημέρι μέχρι την Κυριακή το βράδυ μάθαμε να παίζουμε την πόκα. Τι άλλο να κάνουμε; Βέβαια στις 12 το βράδυ κοβόταν το ρεύμα και τότε ανάβαμε εκείνη τη λάμπα με την ασετιλίνη για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε. 

Αυτά τα δυόμιση χρόνια εγώ 2 φορές ανέβηκα στην Αθήνα. Δούλευα φουλ. Και τώρα να σας πω και για τους μισθούς. Πηγαίνοντας στη Σαντορίνη με απόσπαση από το ναυτικό έπαιρνα 100 δρχ. το μήνα και μου έσκαγε εμένα η υπηρεσία 10.000 δρχ. Μπορείτε να το πιστέψετε; Όλοι μας είχαμε αυτό το μισθό. Αυτά βέβαια ήταν τους πρώτους μήνες. Αργότερα περιορίστηκαν στις 6.000 δρχ. 

Η Σαντορίνη για μένα είναι ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου, ήταν μια μεγάλη εμπειρία και μεγάλη μου χαρά να μιλάω πάντοτε για όσα έχω ζήσει εκεί και όλα όσα έχω ζήσει ήταν καλά. Δεν έχω κακές στιγμές με τη Σαντορίνη. 

__________________________________________

[1] Προκόπης Βασιλειάδης :Βιογραφικό Ο Προκόπης (Κόπης) Βασιλειάδης ανήκει στους πρωταγωνιστές της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας της περιόδου 1952-1967. Επικεφαλής σημαντικών γραφείων και διευθύνσεων της Υπηρεσίας Οικισμού του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, συνέβαλε στην ανάπτυξη του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού κάτω από πιεστικότατες συνθήκες - κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές. Στο έργο του Βασιλειάδη και των άξιων συνεργατών του περιλαμβάνονται το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθηνών (ΡΣΑ) του 1965 και εμβληματικά κτίρια και συγκροτήματα των δύο πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών. Περισσότερα εδώ 

[2] Ο ίδιος ο Δεκαβάλλας αφηγείται: Το 1948 ήμουν διπλωματούχος του Εθνικού Mετσοβίου Πολυτεχνείου. Στο διάστημα 1949-1951 ήμουν άμισθος επιμελητής στην έδρα της Ειδικής Kτιριολογίας του EMΠ και παράλληλα υπηρέτησα στο Πολεμικό Ναυτικό ως αρχικελευστής στα δημόσια ναυτικά έργα και αλλού. Επίσης, έχω δίπλωμα M.Sc. από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και στη συνέχεια πήρα πτυχίο από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου στην πολεοδομία - χωροταξία. Από το 1952 ως το 1954 εργάστηκα με τον καθηγητή Percy Goodman στη Νέα Υόρκη. Πηγή: www.lifo.gr

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση