ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ Νο 17

1.

ANSELM KIEFER

ΣΤΗΝ

WHITE CUBE BERMONDSEY GALLERY

2.

“ATELIER ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ”

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

του Δημήτρη Φιλιππίδη

1.

ANSELM KIEFER

ΣΤΗΝ

WHITE CUBE BERMONDSEY GALLERY

Η τέχνη πρέπει να μας κάνει αβέβαιους

Βρέθηκα στην White Cube Bermondsey Gallerie μια μέρα πριν από την λήξη της έκθεσης του Anselm Kiefer με παράδοξο τίτλο Superstrings[1], Runes[2], The Norns[3], Gordian Knot[4], λίγες ημέρες πριν την ημέρα μνήμης για το Ολοκαυτώμα. 

Ένας παράξενος τίτλος που εμπλέκει επιστημονικές και μαθηματικές θεωρίες και συγκεκριμένα την θεωρία των χορδών, συμπεριλαμβανομένης της νορβηγικής μυθολογίας, της αστρονομίας και της ιστορίας καθώς και τον γόρδιο δεσμό και τον Μέγα Αλέξανδρο, βάζοντας τον επισκέπτη σε σκέψεις και ερωτηματικά για το τι πρόκειται να δει στην έκθεση.

Εκτιμώ ιδιαίτερα τον σημαντικό αυτόν σκεπτόμενο Γερμανό καλλιτέχνη, που έχει εκθέσει επί τέσσερεις δεκαετίες σε όλα τα μεγάλα μουσεία του κόσμου, συνδυάζοντας την ζωγραφική με την γλυπτική και ταυτόχρονα τα έργα του ζωντανεύουν συνδυάζοντας την φυσική υλικότητα και την οπτική πολυπλοκότητα. Τα θέματά του έχουν πάντα μια βαθιά πολιτική και ανθρώπινη διάσταση, προκαλώντας μια υφέρπουσα συγκίνηση και αγωνία.

Anselm Kiefer, https://www.shutterstock.com/

Παράλληλα, ο Kiefer ανήκει σε μια γενιά μεταπολεμικών Γερμανών καλλιτεχνών, για τους οποίους η πρόσφατη ιστορία, ήταν ένας εφιάλτης που προσπαθούσαν να ξεφύγουν. Στα 74 του ο Anselm Kiefer δεν είναι μόνο καταξιωμένος και επιτυχημένος, αλλά συνεχίζει γεμάτος με μια δημιουργική ενέργεια.

Η πρώτη εντύπωση ήταν ότι ο Kiefer προετοίμασε επί δύο χρόνια μια έκθεση κομμένη και ραμμένη στους χώρους της White Cube. 

White Cube, Corridor, Anselm Kiefer, Superstrings, Runes, The Norns, Gordian Knot, 2019

Η γκαλερί αυτή την φορά θυσίασε ακόμη και την λειτουργεία του πωλητηρίου της προκειμένου να μην διαταραχτεί η συνέχεια μιας ενιαίας εγκατάστασης στον κεντρικό διάδρομο με την ένταξη τριάντα έργων. Τριάντα βιτρίνες από χαλύβδινη λαμαρίνα και γυαλί, ύψους 4 μέτρων που στο εσωτερικό τους στροβιλίζονται εμπλεκόμενοι πλαστικοί σωλήνες και καλώδια, με φόντο έγχρωμες επιφάνειες και φυτά και ανάμεσα σε αυτά είναι ορατό μεγάλο τσεκούρι, αναφορά στο μυθικό Γόρδιο Δεσμό του τίτλου της έκθεσης, που κόπηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο.

White Cube, Corridor, Anselm Kiefer, Superstrings, Runes, The Norns, Gordian Knot, 2019

White Cube, Corridor, Anselm Kiefer, Superstrings, Runes, The Norns, Gordian Knot, 2019, Detail

White Cube, Corridor, Anselm Kiefer, Superstrings, Runes, The Norns, Gordian Knot, 2019

Εικόνες σύγχυσης και απόγνωσης που συμπληρώνονται με χειρόγραφες φράσεις με μαθηματικές εξισώσεις σχετικά με τη θεωρία των χορδών, γραμμένες με λευκό χρώμα πάνω στις γυάλινες επιφάνειες που ίσως παραπέμπουν στην λύση. 

White Cube, Corridor, Anselm Kiefer, Superstrings, Runes, The Norns, Gordian Knot, 2019

Ανάμεσα στις γυάλινες αυτές βιτρίνες εντάσσονται οι είσοδοι των εκατέρωθεν αιθουσών με επικούς πίνακες μεγάλης κλίμακας που παραπέμπουν σε μία απειλητική αίσθηση καταστροφής. Τοπία μετά από μια βιβλική καταστροφή, χωρίς ίχνη ζωής, με καμμένα κλαδιά που εξέχουν από το κάδρο, επικολλημένα άχυρα, διαδρομές προς το άγνωστο με μια ατέρμονα προοπτική, πίνακες γεμάτοι μύθους και μυστήριο. Ο ίδιος σημειώνει ότι με τον βίαιο ακροδεξιό λαϊκισμό σε άνοδο σε ολόκληρη την Ευρώπη, η αίσθηση του ιστορικού και υπαρξιακού άγχους που υπήρξε εδώ και καιρό, έχει μια έντονη παρουσία στα δραματικά τοπία του και μοιάζει περισσότερο ως ένας υπαινιγμός παρά μια υπενθύμιση.

Πιο αναλυτικά:

White Cube Bermondsey, South Gallery Ι

- στην πρώτη αίθουσα South Gallery Ι τρία τεράστια έργα, το καθένα με πλάτος πάνω από 7 μέτρα, παραπέμπουν σε τοπία καταστροφής με παράξενες ευθύγραμμες και καμπύλες διαδρομές, που με την κεντρική προοπτική τους χάνονται στον ορίζοντα.

Anselm Kiefer, Superstrings 2018, 280x760

Anselm Kiefer, Superstrings 2018-19, 280x760 DETAIL

White Cube Bermondsey, 9X9X9

- στην δεύτερη αίθουσα 9 x 9 x 9 ένας μοναδικός μνημειώδης πίνακας με τίτλο Ramanujan Summation - 1/12 (2019) παρουσιάζει μια χαώδη και εφιαλτική σύνθεση που επικαλύπτεται με χειρόγραφες αστρολογικές σημειώσεις.

Anselm Kiefer, Ramanujan Summation-1/12_2019

Anselm Kiefer, Ramanujan Summation-1/12_2019, Detail

Το κοινό όπως και στις άλλες αίθουσες παραμένει καθηλωμένο μπροστά στο επικό αυτό έργο διαστάσεων 660Χ665cm που προκαλεί μια παράξενη έλξη στον θεατή. Χρειάστηκε χρόνος και υπομονή για μια φωτογραφία τόσο από απόσταση όσο και από κοντά.

White Cube Bermondsey, South Gallery ΙΙ

- Στη Νότια Γκαλερί, South Gallery ΙΙ, οι πίνακες που παρουσιάζονται παραπέμπουν στη θεωρία των χορδών, όπως στο έργο The Veneziano Amplitude (2019), που βρίσκεται σε πρώτο πλάνο και φέρει το όνομα του ιταλού θεωρητικού φυσικού Gabriele Veneziano. 

Anselm Kiefer, The Venaziano Amplitude 2019

Στον πίνακα κυριαρχεί ένα τεράστιο πλέγμα που είναι ταυτόχρονα ολόκληρο και αρθρωτό σε μια μορφή που φαίνεται να βρίσκεται σε διαρκή κίνηση.

Κάποιοι άλλοι πίνακες αντιπροσωπεύουν κρυμμένα τοπία:

Anselm Kiefer, Die Lebenden und die Toten, 2019 / Οι ζωντανοί και οι νεκροί, 2019

Το έργο με τίτλο Die Lebenden und die Toten (2019) απεικονίζει τα ρυθμικά τόξα ενός αμφιθεάτρου ή κοινοβουλίου, ενταγμένο μέσα σε ένα ζοφερό τοπίο. Η έδρα της πολιτικής εξουσίας εδώ εμφανίζεται στη μέση μιας μαυρισμένης ερημιάς, απειλούμενη από μια κατακόρυφη μάζα μαυρισμένου άχυρου.

Στον ίδιο χώρο παρουσιάζονται επίσης:

Anselm Kiefer, Die Sieben Siegel die geheime Offenbarung des Johannes 2016-18 / 

Οι Επτά Σφραγίδες η Μυστική Αποκάλυψη του Ιωάννη 2016 18

Anselm Kiefer, Die Sieben Siegel die geheime Offenbarung des Johannes 2016-18 / Detail

Anselm Kiefer, Die Sieben Siegel die geheime Offenbarung des Johannes 2016-18 / Detail

Καμμένα βιβλία και κλαδιά εξέχουν από τον πίνακα πάνω σε επιφάνειες φθοράς ανάμεσα στην στάχτη και το χιόνι με χαράξεις που δεν καταλήγουν πουθενά. 

Τέλος στις North Galleries περνάμε σε έργα με μη καμμένα έγχρωμα τοπία και εκτός από το κεντρικό που έχει σαν τίτλο Left Wing 2019,

Anselm Kiefer, Right Wing, Left Wing 2019

τα υπόλοιπα έχουν τον κοινό τίτλο Die Gordische Knoten, και αναφέρονται στην ανατροπή του απελπιστικά μπερδεμένου Γόρδιου Δεσμού.

Με απίστευτη φυτική ύλη τοποθετείται σε φωτεινά υπόβαθρα, ενώ διάσπαρτα γράμματα από το αλπικό αλφάβητο,  τοποθετούνται ανάμέσα στα μπερδεμένα κλαδιά. 

Anselm Kiefer, Die Gordische Knoten, 2019

Anselm Kiefer, Die Gordische Knoten, 2019, Detail

Anselm Kiefer, Die Gordische Knoten, 2019

Anselm Kiefer, Die Gordische Knoten, 2019, Detail

Όλα τα έργα εμπεριέχουν από ένα τσεκούρι με διαφορετικά οξειδωμένα μεταλλικά στοιχεία και με ξύλινη χειρολαβή με ενσωματωμένα ανεπεξέργαστα κλαδιά. 

Anselm Kiefer, Die Gordische Knoten, ( Ο Γόρδιος Δεσμός) 2019

Anselm Kiefer, Die Gordische Knoten, 2019, Detail

Anselm Kiefer, Die Gordische Knoten, 2019

Anselm Kiefer, Die Gordische Knoten, 2019, Detail

Αποχωρώντας από την Γκαλερί, χρειάστηκε χρόνος για να ξεπεραστεί μια υφέρπουσα αγωνία και ένας φόβος για το μέλλον. Ο Kiefer σε μια εποχή που η δημοκρατία απειλείται περισσότερο από ότι πριν και η κλιματική κρίση εντείνεται, μέσα από τις εικόνες καταστροφής του φυσικού τοπίου αν και σχετίζονται με το παρελθόν, μας προοιωνίζει και ένα ζοφερό μέλλον. Ο συσχετισμός αφ ενός με επιστημονικές θεωρίες, όπως η θεωρία των χορδών που στοχεύει "να αρθρώσει τις γνωστές θεμελιώδεις αλληλεπιδράσεις του σύμπαντος και των μορφών της ύλης" ανοίγει ίσως και μια ελπίδα, παράλληλα με την προβολή στα έργα του του μέσου για την επίλυση του γόρδιου δεσμού στον οποίο έχουμε εμπλακεί και μας καταδυναστεύει. Το τσεκούρι ως εργαλείο απειλής εμφανίζεται και ως εργαλείο επίλυσης και απεμπλοκής από τα δεσμά της εποχής μας. 

Προσωπικές και ίσως αμφίβολες εκτιμήσεις, αλλά όπως και ο Kiefer υποστηρίζει «Η τέχνη πρέπει να μας κάνει αβέβαιους».

---

[1] Η θεωρία Superstring  (θεωρία των χορδών) είναι μια προσπάθεια να εξηγηθούν όλα τα σωματίδια και οι θεμελιώδεις δυνάμεις της φύσης σε μία θεωρία, μοντελοποιώντας τους ως δονήσεις μικροσκοπικών υπερσυμμετρικών χορδών.

[2] Runes είναι τα γράμματα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για να γρaφτούν διάφορες γερμανικές γλώσσες πριν από την υιοθέτηση του λατινικού αλφάβητου και για εξειδικευμένους σκοπούς.

[3] Τα Norns (παλαιά νορβηγικά: norn, πληθυντικός: nornir) στη νορβηγική μυθολογία είναι γυναίκες που κυβερνούν το πεπρωμένο των θεών και των ανδρών. Ακριβώς αντιστοιχούν σε άλλους ελεγκτές της μοίρας του ανθρώπου, όπως οι μοίρες, αλλού στην ευρωπαϊκή μυθολογία

[4] γόρδιος δεσμός,  εννοείται σύμφωνα με τις φιλολογικές μαρτυρίες ο περίπλοκος  δεσμός  (κόμπος) από φλοιό κρανιάς  που έδενε το άρμα του Γόρδιου, πατέρα του Μίδα  και αρχαίου βασιλέα της Φρυγίας . Κατά την παράδοση τον γόρδιο δεσμό έκοψε ο Αλέξανδρος Γ΄ο Μακεδών.

2.

"ATELIER ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ" 

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

του Δημήτρη Φιλιππίδη

Αν, αντί για τον κάπως ρομαντικό όρο (atelier) έμπαινε η λέξη «κουζίνα» στον τίτλο της εκδήλωσης που έγινε στο Μ. Μπενάκη στις 24 Ιανουαρίου 2020, οργανωμένης από τον Αλέξανδρο Ζώμα, μπορεί να βρισκόμασταν πιο κοντά στην πραγματικότητα. Σε μια εποχή έξαρσης της βιτρίνας, όπου εκτίθεται μια αρχιτεκτονική λες και δεν την άγγιξε ανθρώπινο χέρι, εδώ είχαμε την απομυθοποίησή της, εκείνο το αυστηρά απόρρητο που απευθύνεται μόνο στο σινάφι, μεταφέροντας τους πόθους και τους καημούς, μακριά από τις μαγευτικές εικόνες που συντηρούν οι διάφορες εκδηλώσεις και τελετές. Το ΕΙΑ τόλμησε για δεύτερη φορά να στήσει έτσι ένα καθρέφτη μπροστά στην «τέχνη» της αρχιτεκτονικής, δείχνοντάς την ακριβώς όπως είναι, χωρίς εξωραϊσμούς. Μπορεί να μην αρέσει αυτό σε μερικούς, όμως είναι πότε-πότε απαραίτητο να μας το θυμίζουν. 

Η εκλογή των τριών γραφείων για να παρουσιαστούν σε αυτό το Atelier ήταν πολύ πετυχημένη. 

Η ομάδα AREA (Σ. Δαούτη, Γ. Μητρούλιας, Μ. Ραφτόπουλος) 

Η ομάδα AREA (Στέλλα Δαούτη, Γιώργος Μητρούλιας, Μιχάλης Ραφτόπουλος) είναι γνωστή για την εξαντλητική διερεύνηση κάθε προβλήματος που έχει να αντιμετωπίσει, κάνοντας μια προεργασία αντάξια ενός τελικού, χτισμένου έργου. 

Γιώργος Τσολάκης 

Το γραφείο Tsolakis (Γιώργος Τσολάκης) διαθέτει έναν απόλυτα ελεγχόμενο και αποδοτικό μηχανισμό ανταπόκρισης σε συχνές ανατροπές του προγράμματος με όλη την απαραίτητη προσαρμοστικότητα. 

Αλέξης Βικέλας 

Το γραφείο Βικέλα (Γιάννης  και Αλέξης Βικέλας), τέλος, έχει στο ενεργητικό του τη μεγαλύτερη σήμερα εμπειρία σε μεγάλης κλίμακας «δύσκολα» έργα ιδιαίτερων απαιτήσεων. 

Εικόνα Α ομάδας AREA: Η σύνθετη διαδικασία σχεδιασμού της κατοικίας Ridge Ηouse στην Αντίπαρο αυξάνει την απόσταση μεταξύ του μελλοντικού κατοίκου και της κατοικίας του. 

Εικόνα Β ομάδας AREA: Ο μηχανικός ως ειδικός επιβλέπει την κατασκευή της κατοικίας στη Σαλαμίνα με φόντο τα αυτοσχέδια σπίτια που έχουν χτιστεί από τους ίδιους τους κατοίκους τους. 

Ο πελάτης της ομάδας AREA που αντιπαθούσε τις καμάρες στο σπίτι του στην Αντίπαρο, ο εργοδότης του γραφείου Tsolakis που έθετε συνεχώς νέες τεχνικές προδιαγραφές για την ανακαίνιση των γραφειακών χώρων στο Φάληρο,

Tsolakis architects: "Ένα σύμπλεγμα απρόσμενων θεάσεων ανάμεσα στους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους, καθώς και το στοιχείο των υψίκορμων ανοιγμάτων, συνοψίζουν τη ρυθμική μεταβολή και παράθεση των στοιχείων θέασης και ογκοπλασίας. Οριζόντια στοιχεία ενοποίησης των δύο στιβαρών κλιτών του υφιστάμενου κελύφους προστίθενται μέσω ενιαίων μπαλκονιών και στεγάστρων. " 

και η δυσχερής συνδιαλλαγή του Βικέλα με το υπ. Πολιτισμού για την πολύπλοκη σχέση νέου κτιρίου με παλιό στο Μουσείο Γουλανδρή στο Παγκράτι. 

Γιάννης & Αλέξης Βικέλας, Μουσείο Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην οδό Ερατοσθένους στο Παγκράτι. 

έδειχναν ότι η κουζίνα κρύβει πολλά μυστικά, πολλούς μεσάζοντες σε συγκρουόμενους ρόλους, πολλά απρόβλεπτα που δεν περιλαμβάνονται στην επίσημα καταχωρημένη συνταγή. 

Φεύγοντας από μια τέτοια εκδήλωση, σκέφτεται κανείς με δέος από πόσες δυσκολίες και συμπληγάδες περνάει η αρχιτεκτονική δημιουργία στην καθημερινότητά μας. Και σέβεται βαθύτατα για έναν ακόμα λόγο τους δημιουργούς της που επιμένουν. 

Δημήτρης Φιλιππίδης

Εικονογράφηση: Γιώργος Τριανταφύλλου σε συνεργασία με τους αρχιτέκτονες