ARISTIDE ANTONAS 

"ARCHIPELAGO OF PROTOCOLS"

ένα corpus 

 αναζητήσεων  για την Αθήνα

Αριστείδης Αντονάς

Παρακολουθώ επί χρόνια τις τολμηρές και εικαστικά ελκυστικές προσεγγίσεις του Αριστείδη Αντονά μέσα από αποσπασματικές δημοσιεύσεις, βραβεία σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, εκδόσεις, θεατρικές παραστάσεις και εκθέσεις, που κατά καιρούς ήδη έχω δημοσιεύσει. Ο Αντονάς άλλοτε με αιφνιδιάζει, άλλοτε με γοητεύει και άλλοτε παραμένω αμήχανος μπροστά στις ρηξικέλευθες επιλογές του.

Αυτή την φορά μίλησα πρόσφατα μαζί του σχετικά με την νέα έκδοση με τίτλο «Archipelago of Protocols», που πραγματοποιήθηκε στην Βαρκελώνη και προλογίζει η συγγραφέας και καθηγήτρια στο Yale Keller Eastering.

Σύντομα το βιβλίο αυτό ήρθε στα χέρια μου μέσω του Δημήτρη Φιλιππίδη, αφού προηγουμένως ο Φιλιππίδης είχε δημοσιεύσει σχετική κριτική στην Εφημερίδα των Συντακτών (8-9 Απριλίου 2017).

Πρόκειται για μία σύνοψη πέντε σχεδιαστικών προτάσεων για συγκεκριμένα σημεία της Αθήνας, που διέπονται από αντίστοιχα "πρωτόκολλα", όπως τα ονομάζει ο Αντονάς. 

Η σύνοψη αυτή αποκτά ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον σε σχέση με την κατά καιρούς αποσπασματική διατύπωση αυτών των προτάσεων στο παρελθόν. Πρόκειται για ένα ελκυστικό corpus, με συνδυασμούς από αντισυμβατικά ασπρόμαυρα φωτορεαλιστικά και προοπτικά σχέδια υψηλής αισθητικής με μια σαφή και συγκροτημένη άποψη και μια εξαιρετικής ποιότητας ιδιότυπη ταυτότητα. 

Στην συνέχεια παραθέτω το κείμενο του Δημήτρη Φιλιππίδη, όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε με δική μου πρόσθετη εικονογράφηση, με τίτλο: 

Πώς διαχειριζόμαστε την έρημο…

του Δημήτρη Φιλιππίδη

Κριτική στην Εφημερίδα των Συντακτών

(8-9 Απριλίου 2017)

για το βιβλίο του Αριστείδη Αντονά με τίτλο 

«Archipelago of Protocols»

Δημήτρης Φιλιππίδης

Από το Weak Monumental Square, p.79

Ο Αριστείδης Αντονάς είναι γνωστός για τα ρηξικέλευθα λογοτεχνικά και θεατρικά έργα του και για τις ιδιότυπες προτάσεις του σε διαγωνισμούς αστικού σχεδιασμού. Εχοντας ήδη γνωρίσει εντυπωσιακή διάδοση διεθνώς, το τελευταίο βιβλίο του ετοιμάζεται τώρα για δεύτερη έκδοση. Ο ίδιος, με σπουδές Αρχιτεκτονικής και Φιλοσοφίας, μοιρασμένος ανάμεσα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, δραστηριοποιείται σε μια σπάνια σύζευξη ρόλων, που φέρνει σε αμηχανία όσους θελήσουν να βρουν ποιος είναι ο επικρατέστερος.

Από το Shared Terraces p. 25

Ο ίδιος αποκλείει τέτοιου είδους κατατάξεις, λέγοντας ότι τα είδη έκφρασης είναι γι’ αυτόν αλληλένδετα και ότι γράφοντας σχεδιάζει και το αντίστροφο. Εκεί διαφέρει ριζικά από τους τυπικούς «οραματιστές» της εποχής μας.

Η δυσκολία κατάταξης του Αντονά οφείλεται στην ιδιαιτερότητα της πορείας που έχει χαράξει με θαυμαστή συνέπεια, έστω με ενδιάμεσους δισταγμούς και επιφυλάξεις, όπως ο ίδιος παραδέχεται. Η στάση του θέτει ερωτήματα σχετικά με τις προθέσεις του και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί, με τη συνειδητή επιλογή εκ μέρους του σχεδιαστικών προτάσεων με ιδιαίτερη οπτική, και με τους λόγους που έχει επιλέξει την Αθήνα ως «πειραματόζωο». Σχετικά με το τελευταίο ζήτημα, ο Αντονάς θεωρεί ότι η Αθήνα της Κρίσης διαθέτει παραδειγματική αξία επειδή δείχνει τι θα συμβεί σε μια εφησυχασμένη Ευρώπη στο άμεσο μέλλον.

Από το  Shared Terraces p. 26-27

Στο βιβλίο του τώρα περιλαμβάνονται πέντε (σχεδιαστικές) προτάσεις για συγκεκριμένα σημεία αστικής κλίμακας της Αθήνας και, επιπλέον, μια έκτη που τις συνοψίζει στο τέλος. Τα παραδείγματα αυτά διέπονται προσχηματικά από μια αυστηρή διαδικασία κανόνων λειτουργίας νομικίστικης μορφής που ονομάζονται «πρωτόκολλα», όρος με τεράστια διάδοση στις μέρες μας. Πρόκειται για όρους παιχνιδιού που συνομολογούνται από όσους συμμετέχουν σε κάθε τέτοιο «σενάριο». Με άλλα λόγια, η πρόταση δεν συνιστά επέμβαση στον αστικό χώρο, όπως συνηθίζεται από πολεοδόμους-αρχιτέκτονες.

Από το "The Trench and the Arcade" p. 133

Από το Shared Terraces p. 30-31

Ο χώρος επίτηδες αφήνεται στην κατάσταση που βρίσκεται, οπότε η πρόταση συνιστά την καταρχήν οργανωτική επέμβαση στην κοινωνική ομάδα που επιλέγει να τον κατοικήσει, προσφέροντας την ελάχιστη δυνατή υλική υποδομή που θα επιτρέψει κάτι τέτοιο. Οπότε κάθε μέλος της ομάδας δεσμεύεται να συμπεριφερθεί ως μέρος συνόλου που διέπεται από συνθήκες ισορροπίας μεταξύ ελευθερίας και δέσμευσης.

Από το Open Air Ofifice

Ετσι στήνεται ένας έλλογος, ιδανικός κοινωνικός πυρήνας σε μικρογραφία, ικανός να διαχειριστεί τον συγκεκριμένο δημόσιο χώρο με συνέπεια και αποτελεσματικότητα.

Κάθε μία από τις προτάσεις συνοδεύεται από ελάχιστο εισαγωγικό κείμενο, ενώ η υπόλοιπη παρουσίασή της γίνεται με πολλές, εξαιρετικής ποιότητας και ευαισθησίας εικαστικές παραστάσεις. Αν και χρησιμοποιεί τα διαθέσιμα εργαλεία σχεδιασμού για να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη του, ο Αντονάς δεν ακολουθεί συμβατικούς τρόπους παρουσίασης.

Από το  Bloom' s Room, p. 218-19

Καθώς το βιβλίο του μάλλον κρύβει παρά φανερώνει τις προθέσεις του, ψήγματα μιας εξήγησης υπάρχουν στη συζήτησή του με τον A. Rumpfhuber (ένα από τα έξι ένθετα κείμενα του βιβλίου) και κυρίως σε παλιότερη διαθέσιμη στο διαδίκτυο συνέντευξή του (2015).

Στην τελευταία δήλωνε ότι απεχθάνεται τα πολύχρωμα φωτορεαλιστικά προοπτικά σχέδια που εξαπατούν. Ομολογούσε ότι δυσκολεύεται να χειριστεί σωστά το χρώμα και προτιμούσε την αφαίρεση που προσφέρει η ασπρόμαυρη εικόνα, με κολάζ που αποπνέουν μια εντελώς διαφορετική ατμόσφαιρα, χαρακτηριστική μιας μελαγχολικής στέρησης και απουσίας.Οι παραστάσεις του Αντονά είναι κάτι ανάλογο με τις βυζαντινές εικόνες.

Από το Transformable Vertical Village p.102

Επίσης, υποστήριζε ότι η δουλειά του ξεκινά από αυτό ακριβώς το σημείο: να φανταστεί τι μπορεί να γίνει κάπου, μέσα σε αυτό τον υπαρκτό ερειπιώνα που λέγεται Αθήνα, χωρίς να διαθέτει τα απαραίτητα μέσα. Ακριβώς επειδή στρέφει το ενδιαφέρον του στην κοινοκτημοσύνη των δημόσιων χώρων της πόλης, βρίσκεται κοντά στις σύγχρονες αναζητήσεις για μηδενικό οριακό κόστος, με βάση το «Διαδίκτυο των πραγμάτων», όπως το αναλύει ο Τζέρεμι Ρίφκιν, που ρητά αναφέρεται σε θεσμοθετημένα πρωτόκολλα αυτοδιαχείρισης (και) του χώρου.

Ο Αντονάς δεν είναι όμως οικονομολόγος και οι οραματισμοί του δεν επεξεργάζονται λύσεις για το ξεπέρασμα της κρίσης. Ελεγε το 2015 πως ενδιαφέρεται για ερωτήματα και όχι για τις απαντήσεις.

Από το "The Trench and the Arcade"

Δήλωνε αδυναμία να ακολουθήσει κάποιου είδους πολιτικό ακτιβισμό και αρνιόταν τις βεβαιότητες μιας παρεμβατικής στρατηγικής στον αστικό χώρο, με τους τρόπους που αυτή εφαρμόζεται σήμερα. Σεβόταν εκείνο που υπάρχει γιατί του τροφοδοτούσε τη σκέψη μέσα από μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία αλληλεπίδρασης που θυμίζει θεατρική παράσταση.

Όπως δείχνει η τελευταία από τις έξι αποκαλυπτική πρότασή του, η «παράσταση» που στήνεται είναι μια βίαιη σκηνή ανατροπής, ένα προγραμματισμένο happening κοινωνικού πειραματισμού, αβέβαιης όμως κατάληξης. Ο Αντονάς παίζει ένα σαγηνευτικά επικίνδυνο παιχνίδι και το ξέρει. Τον ελκύει όμως η απροσδιοριστία του. Οπως άλλωστε αποδέχεται κι ο ίδιος, τα «πρωτόκολλα» δεν αποτελούν εγγύηση, μπορεί κάλλιστα να οδηγήσουν σε δεσμωτήρια χειρότερα από τα σημερινά.

Μια τολμηρή και πρωτότυπη επέμβαση στην όψη υφιαστάμενου κτιρίου του ΟΤΕ ολοκληρώνεται στην οδό Πειραιώς με μελετητές τον Αριστείδη Αντονά και το ζεύγος Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη. Ελπίζω σύντομα να έχω την χαρά να παρουσιάσω την ολοκληρωμένη επέμβαση.