ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΙΔΕΩΝ

Ερωτηματικά και σκέψεις

με αφορμή τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό 

για την ανάπλαση των «Λιπασμάτων» 

στην Δραπετσώνα

Παρουσίαση του Α΄ Βραβείου

Η περιοχή επέμβασης στην Δραπετσώνα 

Βρέθηκα στο κτίριο του παλιού δημαρχείου Δραπετσώνας το απόγευμα της Τετάρτης 28 Ιουνίου 2017 για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων και των βραβείων του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών, που προκηρύχθηκε από την Περιφέρεια Αττικής και το Δήμο Κερατσινίου - Δραπετσώνας, για την ανάπλαση των 640 στρεμμάτων της πρώην λιμενοβιομηχανικής ζώνης Λιπασμάτων. 

Ο Περιφερειάρχης Πειραιά Γιώργος Γαβρίλης στο βήμα και η κριτική επιτροπή στην έδρα. 

Άκουσα προσεκτικά τον Περιφερειάρχη Πειραιά Γιώργο Γαβρίλη και τον δήμαρχο Κερατσινίου - Δραπετσώνας Χρήστο Βρεττάκο που αφού εξιστορήσαν τις δυσκολίες και τις προσπάθειες να αντιμετωπίσουν αντιδράσεις και συμφέροντα που καθορίζουν επί δεκαετίες την περιοχή, επισήμαναν την προτεραιότητα που δίνουν στις αναπλάσεις υπερτοπικής σημασίας για να ανατρέψουν την σημερινή περιβαλλοντική εικόνα της ευρύτερης περιοχής και να συμβάλουν σε μια νέα σχέση της κοινωνίας με τους δημόσιους - κοινόχρηστους χώρους. 

Ο Δήμαρχος μάλιστα Χρήστος Βρεττάκος τόνισε ότι σκοπεύουν να προχωρήσουν το δύσκολο αυτό έργο κατά φάσεις, ακούγοντας τις ιδέες της κοινωνίας και των φορέων της περιοχής και φαντάζομαι ότι θα συνεργαστούν στενά και με τους βραβευμένους μελετητές, κάτι όμως που δεν ειπώθηκε. Τι πιο απλό, πιο αυτονόητο, πιο ηθικό! 

Περίμενα να το ακούσω σαν μια εύλογη επιλογή, παρόλο που η νέα νομοθεσία περί αρχιτεκτονικών διαγωνισμών (ΦΕΚ 1427 β/ 2011) στο άρθρο 1 παράγραφος β.1. αναφέρει ότι «στους διαγωνισμούς ιδεών δεν προβλέπεται η ανάθεση στον βραβευμένο μελετητή της περαιτέρω επεξεργασίας της μελέτης του έργου.» 

Δεν προβλέπεται βέβαια, αλλά και δεν απαγορεύεται. Γιατί είναι προφανές ότι κανείς άλλος δεν έχει μελετήσει τόσο καλά την περιοχή και το θέμα όσο η ομάδα που διακρίθηκε και για αυτό βραβεύτηκε άλλωστε. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι σε τόσο μεγάλα θέματα η μελετητική ομάδα έχει πλήρη γνώση των δεδομένων και της δυναμικής που αναπτύσσεται σε κάθε περιοχή. Προφανώς απαιτείται συμμετοχικός σχεδιασμός με την συνεργασία όλων των εμπλεκομένων. Θέτει όμως σοβαρά ερωτηματικά η συνέχιση του θέματος ερήμην των μελετητών, από τις γνωστής ποιότητας και ικανοτήτων Τεχνικές Υπηρεσίες του Δήμου ή άλλων μελετητών, που συνήθως επιλέγει ο Δήμος κάπως αυθαίρετα χωρίς την εξασφαλισμένη κρίση μιας κριτικής επιτροπής ειδικών, ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. 

Δυστυχώς έχω ενημερωθεί για κάποια αντίστοιχα παραδείγματα απομάκρυνσης των βραβευμένων μελετητών στο παρελθόν και εκτιμώ ότι η διαδικασία αυτή δεν βοηθά ούτε τους Δήμους ούτε το έργο. Σε αυτές τις περιπτώσεις το έργο καταλήγει να αποτελεί ένα συνονθύλευμα ετερόκλητων επιλογών που εξυπηρετεί αλλότριους στόχους, συχνά μακράν των αρχών και των κριτηρίων της βραβευμένης μελέτης. 

Οι ίδιες διαπιστώσεις φαίνεται ότι ισχύουν και σε άλλους πρόσφατους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς ιδεών, μια και μέχρι σήμερα από όσο ξέρω, οι αγωνοθέτες δεν έχουν προχωρήσει σε μια ανάλογη πρόσκληση προς τους μελετητές. 

Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Νέστωρας Σκαντζούρης, Κωνσταντίνος Κοσμάς: 

Α΄ Βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για την αξιοποίηση του «Καστρακίου» της δημοτικής ενότητας Δραπετσώνας του Δήμου Κερατσινίου Δραπετσώνας 

Συγκεκριμένα τον τελευταίο καιρό είχα την χαρά να δημοσιεύσω διακρίσεις και βραβεία από μια σειρά αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ιδεών για αναπλάσεις πολεοδομικού χαρακτήρα με επεμβάσεις σε μεγάλης κλίμακα φυσικό τοπίο, που εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και σηματοδοτούν μια εξαιρετική ικανότητα ομάδων νέων συναδέλφων που προφανώς εξειδικεύονται με επιτυχία σε αυτή την κατεύθυνση, που δεν είναι και τόσο συνήθης. 

Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Νέστωρας Σκαντζούρης, Κωνσταντίνος Κοσμάς: 

Α΄ Βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για την αξιοποίηση του «Καστρακίου»της δημοτικής ενότητας Δραπετσώνας του Δήμου Κερατσινίου Δραπετσώνας 

Αναφέρομαι στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για την αξιοποίηση του «Καστρακίου»της δημοτικής ενότητας Δραπετσώνας του Δήμου Κερατσινίου Δραπετσώνας στον οποίο διακρίθηκε ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος με τους συνεργάτες του Νέστωρα Σκαντζούρη και Κωνσταντίνου Κοσμά 

«ΤΟΠΙΟ 7»: Κατερίνα Ανδρίτσου – Πανίτα Καραμανέα – Θανάσης Πολυζωίδης, Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών για την "Ανάπλαση και επαναχρησιμοποίηση του πρώην ορυχεία λιγνίτη στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας» Α΄Βραβείο 

και στην διπλή επιτυχία της ομάδας «ΤΟΠΙΟ 7»: Κατερίνα Ανδρίτσου – Πανίτα Καραμανέα – Θανάσης Πολυζωίδης, που σε διάστημα ενός μηνός διακρίθηκαν με πρώτα βραβεία στους διαγωνισμούς επίσης ιδεών για την "Ανάπλαση και επαναχρησιμοποίηση του πρώην ορυχείου λιγνίτη στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας» και στον Αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για την αξιοποίηση του πρώην Νεκροταφείου Νεαπόλεως Νίκαιας, με τίτλο «elastic limit – ελαστικό όριο». Στον διαγωνισμό αυτό κατατέθηκαν 19 μελέτες και δόθηκαν τρία βραβεία και μια εξαγορά.

«ΤΟΠΙΟ 7»: Κατερίνα Ανδρίτσου – Πανίτα Καραμανέα – Θανάσης Πολυζωίδης, Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών αξιοποίησης πρώην Νεκροταφείου Νεαπόλεως Νίκαιας, Α΄Βραβείο

Στους τρεις αυτούς σημαντικούς διαγωνισμούς για τους οποίους έχουν εξασφαλιστεί από όσο ξέρω και χρήματα για την υλοποίησή τους, δεν έχουν ακόμη προσκληθεί επίσημα οι μελετητές, έστω να συμμετέχουν συμβουλευτικά στην συνέχεια της μελέτης και ελπίζω αυτό να γίνει με κάθε τρόπο. 

Οι μελετητές που προανέφερα δεν θέλησαν να τοποθετηθούν στο συγκεκριμένο θέμα, σύμφωνα όμως με τεκμηριωμένες πληροφορίες στους διαγωνισμούς προ προανέφερα αλλά  και σε προηγούμενους:  

• Κάποιοι αγωνοθέτες δηλώνουν ότι επέλεξαν να κάνουν διαγωνισμό ιδεών, μόνο για συγκεντρώσουν ενδιαφέρουσες ιδέες για το χώρο, τις οποίες και κατά το δοκούν μπορούν να αξιοποιήσουν και πως θα δημιουργηθεί μια νέα πρόταση με συρραφές από σημεία που κρίνει ενδιαφέροντα από κάθε βραβείο, και κατόπιν στην Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου θα προχωρήσει τη νέα πρόταση-collage, χωρίς τη συμμετοχή των μελετητών προφανώς. 
• Κάποιοι μελετητές έχουν υποστεί μια απαξιωτική συμπεριφορά από τους αγωνοθέτες, που συνήθως πρόκειται για την τοπική αυτοδιοίκηση. 
• Η πιθανότητα υλοποίησης των Α’ βραβείων δείχνει να είναι ασαφής και αμφίβολη και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν έχουν πληρωθεί ακόμη τα βραβεία και οι εξαγορές. 

Από τις ενδείξεις αυτές, διαφαίνεται πως, δεν αρκούν οι προκηρύξεις αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ιδεών και τα βραβεία. Πρέπει να υπάρξει σαφές νομικό πλαίσιο υλοποίησης των μελετών, όπου θα προϋποθέτει τη συμμετοχή των βραβευμένων στην υλοποίηση των προτάσεών τους στα επόμενα στάδια ανάθεσης της προμελέτης, της οριστικής και της εφαρμογής, αλλά και στη γενική επίβλεψη κατασκευής του έργου. Η νομοθεσία ως έχει αυτή τη στιγμή, δεν προστατεύει τους μελετητές, τις ιδέες τους, την αρχιτεκτονική δημιουργία από πιθανές αυθαιρεσίες και παρασπονδίες κατά το δοκούν από την εκάστοτε διοικητική αρχή. Για να μπορέσει κάποια στιγμή να βελτιωθεί το αρχιτεκτονικό περιβάλλον, να δημιουργηθούν ενδιαφέροντες δημόσιοι χώροι, να αλλάξει η όψη των πόλεων, είναι επιτακτικό να δημιουργηθούν οι κατάλληλες νομοθετικές παράμετροι προστασίας των δημιουργών. Είναι κυρίως θέμα παιδείας η περαιτέρω εξέλιξη της υλοποίησης των εκάστοτε μελετών. 

Ένα είναι βέβαιο: Ακόμη και με το σημερινό καθεστώς της υπάρχουσας νομοθεσίας που δεν απαγορεύει την συμμετοχή των βραβευμένων μελετητών, οι Δήμοι, η περιφέρεια και οι εκάστοτε φορείς που προκηρύσσουν αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς ιδεών, συνεργαζόμενοι με τους μελετητές, θα ωφεληθούν σημαντικά και επί της ουσίας για την ποιότητα του εκάστοτε έργου, ενισχύοντας παράλληλα την νεανική δημιουργική ικανότητα των βραβευμένων μελετητών. 

____________________________________________________

Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών για την μελέτη ανάπλασης 640 στρεμμάτων της πρώην λιμενοβιομηχανικής περιοχής «Λιπασμάτων» 

Α’ ΒΡΑΒΕΙΟ: γραφείο iocarydi.com

Η Ιώ Καρύδη στο βήμα της αίθουσας του Δημοτικού Συμβουλίου παρουσιάζοντας την βραβευμένη μελέτη 

Ο προτεινόμενος σχεδιασμός που προτείνει το γραφείο iocarydi.com αντικατοπτρίζει σημαντικό αναπτυξιακό πρόγραμμα με ήπια μέτρα στα όρια του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας. Στοχεύει σε μία ολοκληρωμένη ανασυγκρότηση και αναβάθμιση σημαντικής περιοχής της Παράκτιας Ζώνης. 

Ας σημειωθεί πως προηγήθηκαν σ’ αυτήν χρήσεις με τάση εξάντλησης του φυσικού υποδοχέα, αποσπώντας την από την πόλη. Επιχειρείται λοιπόν στην πρόταση του γραφείου iocarydi.com μια επανένωση, παρέμβαση δραστική που λαμβάνει υπ’ όψη την ανάγκη και τις διαστάσεις του ολοκληρωμένου σχεδιασμού (περιβαλλοντικές, πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές, τεχνικές και αισθητικές, κοινωνικές, οικονομικές αλλά και συμβολικές). Ο σχεδιασμός προτείνει την καινοτόμο ανάταξη του φυσικού χώρου με προϊόν ένα εκτεταμένο πάρκο κοινόχρηστου πρασίνου σε άμεση επαφή με μια ελεύθερη ακτή. Το πάρκο αποτελεί αντίστιξη σε μία ιδιαίτερα πυκνοδομημένη αστική περιοχή. Σε αυτό αναπτύσσονται σημαντικές υπηρεσίες με περιορισμένη και αραιή δόμηση. 

Σχέδιο γενικής διάταξης 

Δεν είναι όμως μόνο «καταναλωτικός» ο σκοπός ενός τέτοιου εγχειρήματος. Η στρατηγική του γραφείου iocarydi.com στοχεύει σε ένα χώρο ο οποίος ανταποκρίνεται σε παραγωγικές δραστηριότητες σε μητροπολιτική εμβέλεια και στην καινοτόμα ενσωμάτωση επιχειρησιακών οικολογιών μέσα από την ανάταξη του τροποποιημένου και διαταραγμένου φυσικού υποβάθρου. Το γραφείο iocarydi.com προτείνει καινοτόμες για τον τόπο μεθόδους ανάταξης του φυσικού υποδοχέα επιτρέποντας στη φύση να συμπληρώσει το έργο της κατά εξελικτικά στάδια για φυσική ανάκαμψη με υποστήριξη από κατάλληλες τεχνο-διαχειριστικές διαδικασίες. 

Καθαρά Δευτέρα στην Δραπετσώνα 

Οι δασώνες μεσογειακής βλάστησης, τα παράκτια βραχώδη τοπία, τα τοπία αμμοθινών και ο αγρός βασίζονται σε υφιστάμενα ελλειμματικά τοπία που παρατηρήθηκαν in situ, τροφοδοτώντας τις κυρίαρχες τυπολογίες οικοτύπων της μεσογειακής παράκτιας φυσιογνωμίας. Για την υποστήριξη και ανάδειξή τους προτείνονται συστήματα επανορθωτικών διατάξεων και καινοτόμων αντι-ρυπαντικών μηχανισμών παράλληλα με συστήματα βιώσιμης υδρολογικής διαχείρισης. 

Χρήση φυτο-επανορθωτικών διατάξεων στην περιοχή παλαιών δεξαμενών πετρελαίου 

Περίπατος στις αμμοθίνες 

Η πρόταση διαμορφώνει υποδοχέα με ισόρροπες επενδύσεις σε: Έρευνα και Ανάπτυξη, Εκπαίδευση/Κατάρτιση, Υγεία/Πρόνοια, όπως και σε Κοινωνικές Συνεργασίες πλάι στην Αναψυχή και τον Πολιτισμό. Πάνω στις παρακαταθήκες από τον βιομηχανικό παρελθόν του τόπου και με γνώμονα την παράδοση της ενταξιακής κοινωνικής ταυτότητας και δημιουργικότητας του τοπικού πληθυσμού αξιοποιούνται εποικοδομητικά οι εμπειρίες/δεξιότητες της Μικρασιατικής Ιστορίας, της Ιστορίας της Βιομηχανίας και της Ναυταθλητικής παράδοσης δίνοντας προτεραιότητα σε αντίστοιχες πολιτισμικές /κοινωνικές υποδομές. 

Σταδιασμός 

Με εξισορρόπηση των κατασκευαστικών παρεμβάσεων σε νέα δόμηση και σε επανάχρηση των διατηρητέων (και λοιπών υφιστάμενων) κτιρίων σε αναλογία επιφανειών 55%-45%, συνδέει γνώριμα ορόσημα με σύγχρονες δραστηριότητες που προκαλούν ζήτηση, επισκεψιμότητα και κεντρικότητα με μεγάλη εμβέλεια. Πολλαπλές συνδέσεις με τον περιβάλλοντα και τον ευρύτερο αστικό ιστό στις αρχές γραμμικών αναπτύξεων του αστικού ιστού προς το εσωτερικό της περιοχής μελέτης προσφέρουν εργαλεία προσανατολισμού και άμεσης πρόσβασης σε πεζούς αλλά και με μέσα μαζικής μεταφοράς (Τράμ) ανοίγοντας την ισότιμη προσπέλαση σε ενδιαφέρουσες θεματικές διαδρομές και προορισμούς του πάρκου. 

Η ομάδα μελέτης του Α΄ βραβείου αποτελείται από το γραφείο iocarydi.com και τους: 

Υπεύθυνη Ομάδας Μελέτης: 

Δρ. Ιωάννα – Ηώ Καρύδη, Αρχ. Μηχ. ΕΜΠ, ΜΑ The Architectural Association 

Συνεργάτες Ομάδας Μελέτης 

Βασίλης Βασιλειάδης Αρχ.Μηχ ΕΜΠ, Mphil ΕΜΠ 

Δημήτρης Βενιζέλος Αρχ.Μηχ ΕΜΠ, MAUD Harvard GSD 

Η ομάδα μελέτης συνεργάστηκε με τους παρακάτω συμβούλους: 

Σύμβουλοι Πολεοδόμοι: 

Δημήτρης Μπαλαμπανίδης, Έλενα Πατατούκα, Άλεξ Καρύδη 

Σύμβουλος Συγκοινωνιολόγος: Γιάννης Ν. Νικολαΐδης 

Σύμβουλοι Περιβάλλοντος: Πάνος Παναγιωτίδης, Ωκεανογράφος – Φυσιογνώστης, Άννα Κεφάλα Περιβαλλοντολόγος 

Γραφιστική Υποστήριξη: Δημήτρης Τζαβάρας (deworks.co), Βάσω Κανελοπούλου, Ανδρέας Τσώκος Παππάς 

Στον διαγωνισμό αυτό διακρίθηκαν ακόμη: 

2ο βραβείο στην ομάδα της Δάφνης Κοκκίνη, το 3ο στην ομάδα του Σταύρου Μουζακίτη, το 4ο στην ομάδα της Χριστίνας-Μαρίας Κοντογιάννη και το 5ο στην ομάδα της Πηνελόπης Κουγιανού. 

Οι 4 εξαγορές αφορούσαν τις μελέτες των Μαρίας Μοίρα, Νίκου Σκουτέλη, Σοφίας Μπεναρδή και Αλέξη Τζομπανάκη. 

Η κριτική επιτροπή κατα την διάρκεια της παρουσίασης. Στο βήμα ο Τάσης Παπαϊωάννου

Την 7μελή επιτροπή που επεξεργάστηκε τις μελέτες αποτελούσαν οι αρχιτέκτονες: Αναστάσιος Παπαϊωάννου, καθ. ΕΜΠ, Κων/νος Σερράος, καθ. ΕΜΠ, Δαμιανός Αμπακούμκιν (εκπρ. ΥΠΕΚΑ), Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, επικ. καθ. ΕΜΠ (εκπρ. ΥΠΕΚΑ), Περικλής Παληός (εκπρ. ΥΠΕΚΑ) και Ευσταθία Βαλσαμίδου (Δ/νση Τεχνικών Εργων Π.Ε. Πειραιώς και Νήσων.