ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ

ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ:

ΜΕΡΟΣ 3ο

ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΡΟΔΟΥ

αποκατάσταση ή ανατίναξη;

_________________________________________________

με αφορμή μια ερευνητική εργασία για

ένα κτίριο με ρασιοναλιστικά ιδιώματα

ιταλικής φασιστικής αρχιτεκτονικής

Ερευνητική εργασία: Άγγελος Ευθύμιος Χατζάτογλου

επιβλέπων καθηγητής Γιώργος Παπακωνσταντίνου

Βρίσκω εξαιρετικό ενδιαφέρον στις κατά καιρούς ερευνητικές εργασίες φοιτητών της αρχιτεκτονικής, που σε συνεργασία με τους διδάσκοντες μας αποκαλύπτουν ενδιαφέροντα και σχεδόν άγνωστα θέματα. Δεν χάνω μάλιστα την ευκαιρία να τις αναζητώ και να τις δημοσιεύω. Στην σημερινή περίπτωση η ερευνητική εργασία αφορά το κτίριο του Εθνικού Θεάτρου της Ρόδου, ένα κτίριο μιας φασιστικής αρχιτεκτονικής που a priori δέχεται αρνητική κριτική. 

Μέσα όμως στον χρόνο φαίνεται ότι η κριτική αυτή αμβλύνεται, το κτίριο καταξιώνεται σαν ένα ιστορικό αποτύπωμα και στα πλαίσια της διαδικασίας αποκατάστασής του, αναζητούνται τρόποι πιστής επαναφοράς των αρχικών μορφολογικών χαρακτηριστικών. Έτσι στο πλαίσιο των προβληματισμών στις τελευταίες αναρτήσεις για την ουσιαστική κριτική στο αρχιτεκτονικό έργο,  τίθεται ως θέμα το ότι πολλά κτίρια που δέχθηκαν αρνητικές κριτικές μέσα στον χρόνο, όχι μόνο εδραιώθηκαν και έγιναν αποδεκτά, αλλά και αποκαθίστανται διατηρώντας ανέπαφα τα χαρακτηριστικά τους. Η διαπίστωση αυτή χρειάζεται να αναλυθεί και να γίνουν οι απαραίτητοι διαχωρισμοί μια και δεν είναι ίδιες όλες οι αντίστοιχες περιπτώσεις. 

Η ερευνητική αυτή εργασία με τίτλο «Η εξερεύνηση ενός μνημείου» πραγματοποιήθηκε το 2016 από τον Άγγελο Ευθύμιο Χατζάτογλου με επιβλέποντα καθηγητή τον Γιώργο Παπακωνσταντίνου στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Σκοπός του ερευνητικού θέματος «εκτός από την παρουσίαση του Εθνικού Θεάτρου είναι και η διέγερση της φαντασίας ως προς τον επανασχεδιασμό ενός στάσιμου χώρου».

Αρμάνδος Μπερναμπίτι

Το Εθνικό Θέατρο της Ρόδου εγκαινιάστηκε την 1η Αυγούστου του 1937. Τα σχέδια του θεάτρου εκπονήθηκαν από τον αρχιτέκτονα Αρμάνδο Μπερναμπίτι και ονομάστηκε Θέατρο Τζιάκομο Πουτσίνι. Ο αρχιτέκτονας Αρμάνδος Μπερναμπίτι σχεδίασε επίσης στην πόλη της Ρόδου και άλλα δημόσια κτίρια όπως το Δημαρχείο, το Συγκρότημα λουομένων «Έλλη» και το Ενυδρείο.

Αρχιτέκτων Αρμάνδος Μπερναμπίτι, Δημαρχείο Ρόδου

Αρχιτέκτων Αρμάνδος Μπερναμπίτι, 

Συγκρότημα λουομένων «Έλλη» στην Ρόδo

Αρχιτέκτων Αρμάνδος Μπερναμπίτι, Ενυδρείο Ρόδου

Το Εθνικό Θέατρο της Ρόδου αποτελεί δείγμα ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής απόρροια της γερμανικής και ιταλικής διοίκησης στην Ρόδο που διήρκησε από το 1911 ως το 1947. Τα δημόσια κτίρια που πραγματοποιήθηκαν τότε στην Ρόδο χαρακτηρίζονται από τη μνημειακή κλίμακα, την συμμετρία και την συνύπαρξη του κλασσικού και του μοντέρνου και άλλων ρασιοναλιστικών ιδιωμάτων της ιταλικής φασιστικής αρχιτεκτονικής. Συχνά εντάσσονται και τοπικά χαρακτηριστικά από την αρχιτεκτονική της μεσαιωνικής Ρόδου, της εποχής των ιπποτών.

Στην πορεία το κτίριο δέχθηκε σειρά τροποποιήσεων, όπως οι έξη υψηλοί λίθινοι μνημειακοί πεσσοί με ενδιάμεσα ανοίγματα, στην νότια όψη προς την πλατεία Ελευθερίας, χαρακτηριστικό στοιχείο της φασιστικής αρχιτεκτονικής. Η επέμβαση αυτή στην άλλοτε τυφλή όψη εξασφάλισε την είσοδο του φυσικού φωτός στο εσωτερικό του κτιρίου.

Η τυφλή νότια όψη του κτιρίου πριν την επέμβαση με τους πεσσούς 

Η νότια όψη του κτιρίου μετά την επέμβαση με τους πεσσούς 

Η κύρια είσοδος του θεάτρου γίνεται από την ανατολική όψη. Στο εσωτερικό οι φωτογραφίες αποκαλύπτουν μεσοπολεμικά στοιχεία του αρχικού σχεδιασμού όπως ο στρογγυλός καθρέφτης, τα σφαιρικά φωτιστικά και τα περίτεχνα τελειώματα στις κολώνες.

Όψη του χώρου της εισόδου με τα αρχικά μεσοπολεμικά στοιχεία

Άποψη του εσωτερικού του Θεάτρου από την σκηνή.

Η πρόσβαση στην πλατεία, που μπορεί να φιλοξενήσει 548 θεατές εξασφαλίζεται από επτά πλευρικές εισόδους Πάνω από την πλατεία υφίσταται εξώστης αρχικά σε σχήμα πετάλου. Η σκηνή διαστάσεων βάθους 20,25 και πλάτους 15,40 μέτρων με ικανό ύψος,  μπορούσε να φιλοξενήσει έργα όπερας.

Κάτοψη του θεάτρου

Κατά μήκος τομή του θεάτρου

Μετά την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα το 1947 το κτίριο σταδιακά εγκαταλείπεται. Οδηγείται στην εγκατάλειψη και την αχρήστευση των εγκαταστάσεων του κτιρίου. 

Το 1968 στην διάρκεια της δικτατορίας ξεκινούν πρωτοβουλίες επαναλειτουργίας και τελικά οι εργασίες επισκευής αρχίζουν το 1975 και ολοκληρώνονται το 1981 οπότε και εγκαινιάζεται. Το θέατρο εξωτερικά παρέμεινε ως έχει, ενώ εσωτερικά άλλαξε ριζικά σύμφωνα με την πλήρη μελέτη που ανατέθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείου του Σωτήρη Κουκή. Η πλατεία δέχθηκε νέο εσωτερικό καμπύλο κέλυφος από τσιμεντόλιθο (αίθουσα μέσα στην αίθουσα), αλλοιώθηκε το περίγραμμα του εξώστη και γενικά απέκτησε μια διαφορετική εικόνα αλλοιώνοντας τις όποιες αρχικές ρασιοναλιστικές χειρονομίες. 

Σταδιακές όμως και επικίνδυνες καταρρεύσεις και ζημιές στις όψεις, οδήγησαν στην απόφαση για ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του κτιρίου.

Το 2008 το κτίριο περνάει στην κυριότητα της Διεύθυνσης Μεσαιωνικής Πόλης και Μνημείων, με στόχο να αποτυπωθεί και να εκπονηθεί νέα μελέτη. Η νέα μελέτη που ξεκινά έχει σαν στόχο, σύμφωνα με τον υπεύθυνο κ. Κυριάκο Μάγο, την αποκατάσταση και τον εκσυγχρονισμό του κτιρίου προσαρμοσμένη στις σύγχρονες απαιτήσεις, με ταυτόχρονη επαναφορά των μορφολογικών στοιχείων που αλλοιώθηκαν μέσα στον χρόνο, όπως τα σχήμα του εξώστη, την εικόνα του φουαγιέ κλπ.

Το φουαγιέ πριν και μετά

Το έργο είναι σε εξέλιξη και δεν είναι γνωστό πότε θα ολοκληρωθεί.

Αποκατάσταση ή ανατίναξη;

Τμήμα της δυτικής όψης του κτιρίου

Σεβαστή η πρωτοβουλία του φοιτητή Άγγελου Ευθύμιου Χατζάτογλου να αναδείξει με την ερευνητική του εργασία αυτό το κτίριο και να οραματιστεί την αποκατάστασή και τον εκσυγχρονισμό του, που απαιτεί και ένα σημαντικό κόστος. 

Ίσως όμως στο πλαίσιο μιας ριζοσπαστικής και «δημοκρατικής» κριτικής, προσέγγισης το κτίριο αυτό να είχε κατεδαφιστεί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σκληρή αυτή αρχιτεκτονική του Μουσολίνι που αποτυπώνεται ειδικά σε αυτό το κτίριο, το εντάσσει στην κατηγορία εκείνων που με σοκάρουν και  επί χρόνια χαρακτηρίζω σκωπτικά «προς ανατίναξη». Αξίζει λοιπόν η διατήρηση της πραγματικά εφιαλτικής εικόνας αυτού του σκληρού και αδυσώπητου κτιρίου που δεσπόζει στην πόλη της Ρόδου, που σφύζει μάλιστα από μνημειακά κτίρια των εκάστοτε κατακτητών, που διαφέρουν όμως σε μεγάλο βαθμό από αυτό; 

Η απάντηση βέβαια είναι προφανής εκ του αποτελέσματος, γιατί πέρα από την Διεύθυνση Μεσαιωνικής Πόλης και Μνημείων, ευλογείται και από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα που υποδέχονται και υποστηρίζουν χωρις την σχετική τεκμηρίωση, τέτοιου είδους ερευνητικές εργασίες. 

Περίμενα πάντως κάποια τουλάχιστον νύξη προς αυτή την κατεύθυνση. Αντιλαμβάνομαι την δυσκολία του θέματος αλλά μου είναι επίσης δύσκολο να αποδεχθώ την άνευ όρων, σκέψης και προβληματισμού αποδοχή και χρηματοδότηση για την διατήρηση αυτού του ιδιότυπου φασιστικού κελύφους.

Όλο το υλικό που παρουσιάστηκε προέρχεται από την ερευνητική εργασία του Άγγελου Ευθύμιου Χατζάτογλου που παράλληλα συμπεριλαμβάνει στο πρώτο μέρος αναφορά σε σύγχρονα παραδείγματα οπτικοακουστικών πορτραίτων κτιρίων, σε διεθνή και ελληνικό επίπεδο. Παρατίθενται συγκεκριμένα παραδείγματα και αναζητήθηκαν και μελετήθηκαν οι σύγχρονες μορφές οπτικοακουστικών μέσων που εντοπίζονται σε κτήρια, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Παράλληλα στο τρίτο μέρος παρουσιάζεται η προσέγγιση του οπτικοακουστικού πορτραίτου του Εθνικού Θεάτρου και τα βασικά στοιχεία της διαδικασίας παραγωγής. 

Μπορείτε να διαβάσετε αυτούσια την εργασία κάνοντας ΚΛΙΚ εδώ και να δείτε και το σχετικό βίντεο κάνοντας επίσης κλικ εδώ 

__________________________________________


ΣΧΟΛΙΑ

Από τον Ανδρέα Γιακουμακάτο στις 07 ΙΙ 2017, έλαβα το ακόλουθο σχόλιο:

Αγαπητέ Γιώργο,

με αφορμή την τελευταία δημοσίευση “Εθνικό Θέατρο Ρόδου: Αποκατάσταση ή Ανατίναξη” και μιας και συνηθίζεται στο μπλογκ σου η έκφραση σε πρώτο πρόσωπο, θέλω να σου ομολογήσω πως ο τίτλος του άρθρου αλλά και μερικές απόψεις που εκφράζονται σε αυτό πραγματικά με σόκαραν.

Θα ήθελα επίσης να πω ότι τέτοια θέματα δεν ανακαλύπτονται εκτάκτως από κάποιες κατά τα άλλα δυσεύρετες φοιτητικές εργασίες αλλά αποτελούν αντικείμενο ερευνών, συνεδρίων και βιβλίων εδώ και πολλές δεκαετίες, με συμπεράσματα που συνάδουν με την αρχιτεκτονική συνείδηση και πολιτισμό της εποχής μας και όχι με νοοτροπία ψυχρού πολέμου ή με την παμφάγο ορμή της κατεδάφισης στην εποχή της πρώτης μεταπολεμικής ανοικοδόμησης διεθνώς. Για μια πρώτη, μεταξύ άλλων, επανεκτίμηση αυτής της ιδεολογικά φορτισμένης “κληρονομιάς” σου θυμίζω απλώς την έκθεση Les Réalismes 1919-1939 που έγινε το 1980 στο Κέντρο Ζορζ Πομπιντού στο Παρίσι.

Φιλικά,

Ανδρέας

________________________________________

Από τον αρχιτέκτονα Μάκη Κωστίκα  την Τετάρτη 08 ΙΙ 2017, έλαβα το ακόλουθο σχόλιο:

Αγαπητέ Γιώργο,

Σχετικά με την ανάρτηση στο μπλογκ σου,δεν θα σταθώ σε αναλύσεις.

Με ενα χάι κου θα σου απαντήσω:

"ανατίναξη για την αποκατάσταση της δημοκρατικής αρχιτεκτονικής ομαλότητας του περιβάλλοντος"

Το μέγεθος που όλοι μας έχουμε να αναμετρηθούμε με την αρχιτεκτονική είναι η γνησιότητα. Και το έργο αυτο αυτο του "συναδέλφου φασίστα αρχιτέκτονα" είναι βάρβαρο και προσβαλλει.

Επιβάλλεται να εξαφανισθεί.

Φιλικά,

Μάκης
_________________________________________

Ο Σταύρος Μαρτίνος στις 8 ΙΙ 2017 σχολίασε στην σχετική ανάρτηση μου  στο Facebook

Καλημέρα. Εάν τα κτίρια αυτού του "μοντέρνου κλασικισμού" είναι προς ανατίναξη, θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε από τις νέες πτέρυγες του Πολυτεχνείου της Αθήνας (που συγκεντρώνει και πολύ περισσότερες πιθανότητες να πάθει κάποιο τέτοιο ατύχημα, είτε του το προκαλέσει η επίσημη πολιτεία, είτε η ανεπίσημη, είτε η συνδυασμένη λειτουργία των δύο). Στη συνέχεια, από το παρακείμενο Υπουργείο στην Πλατεία Κάνιγγος. 

Μφχ, 

Σταύρος Μαρτίνος.

και συνεχίζει:
Βρίσκω πάρα πολύ ενδιαφέρον ότι τα "Ιταλικά" κτίρια της Ρόδου θεωρούνται μέρος της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ακόμα και εάν αυτή αποκκλίνει από το εθνικό mainstream (τουλάχιστον στα λόγια, επειδή στην πράξη υπάρχουν αρκετοί μεσοπολεμικοί αρχιτέκτονες από την Ελλάδα οι οποίοι χτίζουν - και σκέφτονται - ακριβώς με τον ίδιο τρόπο). Προτείνω να ξαναδιαβάσουμε "Το Πρόβλημα της Μορφής" του Δημήτρη Πικιώνη κάτω από αυτό το φως - γράφτηκε ακριβώς για αυτόν τον λόγο: Τι κάνουμε με τα "Ιταλικά κτίρια", τώρα που είναι "δικά μας".

Το δικό μου σχόλιο:

Αγαπητέ Σταύρο, 

νομίζω ότι οι γενικεύσεις δεν ωφελούν ούτε αφορούν την συγκεκριμένη ανάρτηση, η οποία απλά βάζει ένα ρητορικό ερώτημα για ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟ ΚΑΙ ΜΟΝΟ, άγνωστο μέχρι σήμερα σε μένα, που πραγματικά ο όγκος του και η εξωτερική του εικόνα μου προκαλεί φόβο! Δεν νομίζω ότι υπάρχει στην Ελλάδα άλλο αντίστοιχο κτίριο. Αυτά προς το παρόν. Θα επανέλθω στην επόμενη ανάρτηση.

Στην συνέχεια η νέα απάντηση του Σταύρου Μαρτίνου

Δεν είναι επιθυμία μου να γενικεύσω, παρά μόνο να βρω συγγένειες (ακόμα και εάν αυτές είναι άβολες). Τα Ιταλικά κτίρια στα Δωδεκάνησα δεν έγιναν στο κενό. Υπάρχουν συγκοινωνούντα δοχεία σε ολόκληρη την Ευρώπη εκείνη την περίοδο. Θα επιμείνω ότι μια βόλτα στο Πολυτεχνείο μπορεί να είναι εξίσου τρομακτική (και εξίσου ενδιαφέρουσα).

___________________________________________
Από τον Δημήτρη Φιλιππίδη στις 09 ΙΙ 2017, έλαβα το ακόλουθο σχόλιο

ΓΙΑ ΕΝΑ ΑΔΕΙΟ ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ

Πολύς αχός σηκώθηκε τελευταία γύρω από το θέατρο της Ιταλοκρατίας στην πόλη της Ρόδου, με αφορμή ένα σχόλιο που ανέβασε ο Γ. Τριανταφύλλου στο μπλογκ του, όπου έκφραζε την αντιπάθειά του για τον φασιστικό χαρακτήρα του κτίσματος και αντιδρούσε στην αποκατάστασή του.

Το θέατρο της Ρόδου στάθηκε απλά η αφορμή για να «ανοίξει» το θέμα, παίρνοντας δυσανάλογα μεγάλες διαστάσεις. Άντε μετά να το μαζέψεις. Όπως γίνεται συχνά σε αυτό τον τόπο, η κουβέντα αχρηστεύεται όταν είτε γενικεύεται αφόρητα είτε μετατρέπεται σε επίδειξη γνώσεων. Δεν ξέρουμε να συζητάμε, αυτή είναι η αλήθεια.

Δεν ήταν άλλωστε πολύς καιρός αφότου η Μάρω Αδάμη είχε ευχηθεί να αρχίσει ένας διάλογος για την κριτική της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, κάτι που θεωρεί ότι βρίσκεται σε σχετική παρακμή. Σύμπτωση άραγε;

Δημήτρης Φιλιππίδης

_________________________________________