ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ‘ΚΑΣΤΡΑΚΙΟΥ’

Η δύναμη των καθαρών προτάσεων

(Παρουσίαση 1ου & 2ου Βραβείου)

Δεν είναι μόνο η ικανοποίηση που αισθάνομαι όταν δημοσιεύονται αποτελέσματα αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, ιδιαίτερα αυτή την εποχή. 

Είναι και η χαρά να απολαμβάνω νέες φρέσκιες και προχωρημένες προτάσεις, που πέρα από το αρχιτεκτονικό τους υψηλό επίπεδο, χαρακτηρίζονται από μια συγκροτημένη αναλυτική διαδικασία και τεκμηρίωση, εξαιρετικές και πολύπλευρες απεικονίσεις με μια εικαστική διάσταση και κυρίως από μια αφοπλιστική απλότητα και καθαρότητα με σαφείς προθέσεις. 

Θάθελα να ομολογήσω ότι τον τελευταίο καιρό, πραγματικά «ζηλεύω» αυτές τις προτάσεις νέων συναδέλφων που διαφοροποιούνται από τις δικές μας επιλογές και τους δικούς μας κώδικες και εκπέμπουν μια διαφορετική αύρα που ομολογουμένως δεν αγνοεί την πραγματικότητα και τις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί και ίσως η γενιά μας δεν έχει ακόμη καταφέρει. 

Χαίρομαι λοιπόν όταν διακρίνω λύσεις με απλές, καθαρές και θαρραλέες χειρονομίες όπου «η συνέχεια και η συνεκτικότητα επιχειρείται με τη διαπλοκή νέας γεωμετρίας, με την υπάρχουσα». 

Μια τέτοια λύση είναι και η εξαιρετικά λιτή και καθαρή πρόταση του Τηλέμαχου Ανδριανόπουλου, που διακρίθηκε με το πρώτο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για την αξιοποίηση του «Καστρακίου» της δημοτικής ενότητας Δραπετσώνας του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας, που κατά την άποψή μου νομίζω ότι είναι «μακράν» των άλλων βραβευμένων μελετών, χωρίς σε καμία περίπτωση να θέλω να τις υποτιμήσω. 

Την παρουσιάζω αναλυτικά όπως μου στάλθηκε, και στην συνέχεια ακολουθεί και το δεύτερο βραβείο. Ελπίζω αυτή την φορά το τρίτο βραβείο να μην ανακινήσει πάλι ενστάσεις και μπλοκάρει τον διαγωνισμό και την πληρωμή των βραβείων. Η λύση που επιλέχθηκε ξεχωρίζει αδιαμφησβήτητα με την πρώτη ματιά.

Πρώτο Βραβείο: V77777777V

Ανδριανόπουλος Τηλέμαχος

Συνεργάτες Νέστωρας Σκαντζούρης- Κωνσταντίνος Κοσμάς

Σύμβουλος σε θέματα τοπίου & φυτεύσεων: Michael Andrew Clements

Σύμβουλος Δομοστατικής: Αθανάσιος Κοντιζάς

Σύμβουλος Φυτεύσεων: Andrew Michael Clements

1.ΣΥΝΟΨΗ 

Σε επαφή με το Κάστρο της Ηετιώνειας, ανάμεσα σε δύο σημαντικούς δήμους, ανοικτό προς τη θάλασσα και με θέα το λιμάνι του Πειραιά, το ‘Καστράκι’ οφείλει να ανταποκριθεί στα χωρικά δεδομένα που του αποδίδουν αναγκαία υπερτοπικό χαρακτήρα, με απαραίτητη την ένταξή του στο ευρύτερο αστικό τοπίο. Η επιτυχής ένταξη επιβάλλει κατ’αρχήν τη θεώρηση του συνόλου, την ανάγνωση των δεδομένων: Η φυσική έξαρση με όριο το ανάλημμα και τις γραμμές του τρένου προς την ανατολή και τη θάλασσα είναι κοινό χαρακτηριστικό της προς ανάπλαση περιοχής αλλά και του αρχαιολογικού χώρου, ένα ύψωμα το οποίο σε συνδυασμό με την οδό Κανάρη δημιουργεί έναν περιμετρικά αυτοτελή, καμπυλόσχημο ανοικτό χώρο. Η ανάδειξή του ως σύνολο επιβάλλει την άμβλυνση του τεχνητού ορίου ανάμεσα στον αρχαιολογικό χώρο και το νέο πάρκο, τη θεώρηση της υπερύψωσης ως ενιαίο επίπεδο γης όπου η φυσική χαμηλή βλάστηση του αρχαιολογικού χώρου επεκτείνεται και μέσα στην προς ανάπλαση περιοχή. Μέσα από μια διαγώνιο: Ξεκινώντας από την κυρίως είσοδο και την τετράγωνη νέα πλατεία μία γραμμική πορεία ορίζει δύο ριζικά διαφορετικές περιοχές φύτευσης. Ένα νέο πυκνό πάρκο σε επαφή με την πόλη και μία φυσική επέκταση της ημιάγριας φύτευσης του αρχαιολογικού χώρου.

2.ΑΝΤΙΣΤΙΞΗ 

Η συνέχεια και συνεκτικότητα τόσο με τον αρχαιολογικό χώρο όσο και με τον αστικό ιστό επιχειρείται με τη διαπλοκή νέας γεωμετρίας και υπάρχουσας με στόχο τη ανάδυση ενός υπερτοπικού πόλου πρασίνου και αναψυχής. Η δημιουργία ενός άτυπα τριγωνικού πυκνού πάρκου στο όριο με την πόλη επί της οδού Κανάρη έχει στόχο διπλό: Αφενός, τη συγκρότηση μίας πολυλειτουργικής υπαίθριας ζώνης σε άμεση συνάφεια με τις περιοχές κατοικίας με το χαρακτήρα ενός αστικού δάσους, το οποίο ενσωματώνει τη υπάρχουσα πληθωρική φύτευση στο βόρειο άκρο της περιοχής. Αφετέρου, τη διατήρηση του ανοικτού, φυσικού χαρακτήρα του υψώματος, τη διατήρηση της αγρωστώδους, ξηροθερμικής, αυτοφυούς βλάστησής του με τρόπο αντιστικτικό ως προς την υψηλή, πυκνή φύτευση του νέου πάρκου. Δένδρα της Μεσογείου και θάμνοι της Αττικής γης, δύο σαφείς περιοχές, επιχειρούν τη συνέχεια φυσικού και τεχνητού συγκροτώντας ένα αντιθετικό νέο τοπίο: Πεύκα, ακακίες, ρείκια, βελανιδιές, κυπαρίσσια αλλά και εμβόλιμοι εγκάρσιοι κήποι με λυγαριές, εσπεριδοειδή, ροδιές, δάφνες, ελιές από τη μία -από την πλευρά της πόλης. Σχίνοι, βρύα, λεβάντες, βερβερίδες, δεντρολίβανο, θυμάρι, κίστοι, μέντα, αγριολούλουδα από την άλλη –από την πλευρά του αρχαίου τόπου, προς την πλευρά της θάλασσας. 

3.ΥΠΑΡΧΟΝ 

Το νέο πάρκο ενσωματώνει την υψηλή φύτευση στη συμβολή των γραμμών του τρένου με την οδό Κανάρη προεκτείνοντάς την δυτικά της διαγώνιας κίνησης που συνδέει την υπάρχουσα περιοχή αναψυχής με όλα τα λειτουργικά σημεία της ανάπλασης. Η ίδια η πρόταση ανάπλασης βασίζεται στη γόνιμη διαπλοκή νέου και υπάρχοντος: Η διαγώνιος διέρχεται από την ημιτελή κατασκευή του αναψυκτηρίου, το οποίο αποτελεί πλέον κομβικό σημείο της επέμβασης, ενώ ένα επίμηκες στέγαστρο το οποίο ακολουθεί τη διεύθυνσή του επιχειρεί προεκτεινόμενο προς την περιοχή του υπαίθριου θεάτρου τη μεταξύ τους συνάφεια, λειτουργική και συμβολική. Ο άξονας της οδού Αγωνιστών Πολυτεχνείου προεκτείνεται επίσης ως κίνηση μέσα στο νέο πάρκο, δημιουργώντας μαζί με το στέγαστρο ένα τριγωνικό πλάτωμα σε ελαφρώς υψηλότερο επίπεδο από εκείνο του θεάτρου. Κυκλικό θέατρο, τριγωνικό πλάτωμα, επίμηκες στέγαστρο, και αναψυκτήριο βρίσκονται σε αδιάλυτη συνέργεια. Με το ένα της άκρο σε ένα μικρό πλάτωμα με πλάτη το καταφύγιο και το άλλο στην τετράγωνη πλατεία σε επαφή με τον αρχαιολογικό χώρο, η επιμήκης διαγώνια κίνηση είναι διπλή: ορίζοντας κάθε φορά ένα χαμηλότερο και ένα υψηλότερο επίπεδο που συνδέονται με ράμπες, αποτελεί την κύρια γεωμετρική χειρονομία. 

4.ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ 

Δύο κυκλικοί πύργοι διαμέτρου 11 και 10 μέτρων αντίστοιχα ορίζουν την Ηετιώνεια πύλη ενώ το σωζόμενο ίχνος του τείχους έχει ένα μήκος κατά προσέγγιση εβδομήντα μέτρων. Η ίδια η κλίμακα του ανοικτού αυτού χώρου επιβάλλει τη διαχείριση κινήσεων και λειτουργιών με ευρύτητα και τόλμη. Διπλάσιο σε διάμετρο από τους αρχαίους πύργους, το νέο κυκλικό υπαίθριο θέατρο συνδέεται με την τετράγωνη πλατεία και το αναψυκτήριο μέσω δύο εφαπτομένων, κάθετων μεταξύ τους: η μία είναι η ανατολική πλευρά του στεγάστρου ενώ η άλλη είναι μία ράμπα που βυθιζόμενη εν μέρει ενώνει τη στάθμη της σκηνής με την κυρίως πλατεία. Ταυτόχρονα, η κίνηση αυτή διαχωρίζει την πλατεία σε δύο τμήματα με μία μικρή διαφορά επιπέδου, ενώ ένα επίμηκες στενό στέγαστρο σηματοδοτεί την είσοδο. Οι κεκλιμένες ράμπες εκατέρωθεν της διαγώνιας κίνησης συνδέουν το χαμηλότερο επίπεδο του υπαίθρου και του αναψυκτηρίου με το επίπεδο του πάρκου, ενώ από το τριγωνικό πλάτωμα μια γλυπτική, ευρεία κλίμακα λειτουργεί ταυτόχρονα ως καθιστικό. Με αναγκαία αιχμηρή απόληξη σε αυτό το σημείο, το στέγαστρο εκτείνεται μέχρι την οδό Κανάρη ορίζοντας μία ακόμη, δευτερεύουσα είσοδο στην περιοχή. Εκεί η απόληξή του είναι απαλή, ημικυκλική, ομοιόθετη με το βορινό εσωτερικό όριο του αναψυκτηρίου. Μία σειρά από καμπυλόσχημα επιμέρους μονοπάτια αμβλύνουν την εμπρόθετα αυστηρή γεωμετρία του συνόλου. 

5.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 

Μία επίσης κυκλική παιδική χαρά με περιμετρική κίνηση και διάμετρο 25 μέτρων, σχεδιασμένη ως ξέφωτο μέσα στο πυκνό αστικό δάσος χωροθετείται στα βόρεια του πάρκου σε άμεση γειτνίαση με τις περιοχές κατοικίας. Η παιδική χαρά, το θέατρο, το αναψυκτήριο, η μεγάλη πλατεία, το τριγωνικό πλάτωμα και οι διαδρομές που τα συνδέουν διαπλέκονται με την πυκνή φύτευση του πάρκου αλλά και με επιμέρους εγκάρσιους κήπους άνθεων και οπωρωφώρων στη διεύθυνση της πόλης, εγκάρσια με τη διαγώνια κίνηση. Το αναψυκτήριο λειτουργεί σε ένα κυρίως επίπεδο με τους υποστηρικτικούς του χώρους σε χαμηλότερη στάθμη, ενώ εκείνοι του θεάτρου βρίσκονται εκεί που είχαν αρχικά σχεδιαστεί, σε επαφή πλέον με την εφαπτομενική πορεία που το αγκυρώνει στην κεντρική ενότητα. Οι είσοδοι του νέου πάρκου είναι τρεις: η πρώτη και κύρια στη δυτική πλευρά της τετράγωνης πλατείας, η δεύτερη και επίσης σημαντική στη συνέχεια της Αγωνιστών Πολυτεχνείου και η τρίτη στην προέκταση του στεγάστρου -όλες με αντίστοιχες διευρύνσεις του πεζοδρομίου. Ο χώρος κίνησης των πεζών από την πλευρά της Κανάρη ανασχεδιάζεται σε όλο του το μήκος, ενώ το όριο της περίφραξης του χώρου υποχωρεί όσο κανείς πλησιάζει στην τετράγωνη πλατεία, όπου δημιουργείται μία σημαντική διεύρυνση -η οποία συνοδεύεται και από χώρους προσωρινής στάθμευσης. 

6.ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ 

Με δεδομένη την περιορισμένη έκταση του κειμένου, επιλέγεται η περιγραφή μίας εκ των κύριων κατασκευών, του μεγάλου επιμήκους στεγάστρου: προστατεύoντας από τον ήλιο και τη βροχή, η τελική του επιφάνεια είναι από ειδικό, εφελκυόμενο πανί. Η στήριξή τoυ συνίσταται σε μία σειρά υποστυλωμάτων οπλισμένου σκυροδέματος με διατομή 50x50cm και με μεταξόνιο 5,70m, τα οποία θεμελιώνονται επί συνεχούς πεδιλοδοκού. Φέρουν στην κεφαλή τους κατάλληλη εντορμία, εντός της οποίας στηρίζονται τα μεταλλικά στοιχεία που συνθέτουν τους φορείς της στέγασης: εγκάρσιες μεταλλικές δοκοί –οι οποίες προβλέπονται από σύνθετη μεταβλητή καθ’ ύψος διατομή, με μέγιστο ύψος 400mm στη θέση στήριξής τους και μειούμενη περίπου στο μισό προς τα ελεύθερα άκρα- στηριζόμενες επί διατμητικών κλειδιών από πρότυπη διατομή HEB 300, με ύψος περίπου 500mm. Οι δοκοί σχεδιάζονται ελεύθερες στο χώρο με αμφιπροέχον στατικό σύστημα και στήριξη πάκτωσης σε ισχυρή βάση. Κατά μήκος των υποστυλωμάτων στο ύψος των εγκαρσίων δοκών τοποθετείται μεταλλική δοκός από πρότυπη διατομή ΗΕΒ 400, ώστε να διασφαλίζεται η αστρεψία. Η απλότητα του φορέα υπηρετεί την κεντρική του ιδέα, τη δημιουργία ενός στεγασμένου χώρου, εκατέρωθεν ελεύθερου, ανοικτού στο περιβάλλον νέο πάρκο. 

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

Δεύτερο Βραβείο: ΑΑ00002007

Ελληνοτεχνική Α.Ε.- Πατρώνης Χρήστος
Αρχιτέκτονες συνεργάτες: Λαζαρίδη Γιάννα & Πατσάκη Πηνελόπη
Σύμβουλος Μελετητής: Πανδή Γιάννα
Σύμβουλος Αστικού Σχεδιασμού: Πατρώνης Γιάννης

Κεντρική ιδέα σχεδιασμού

Η αρχιτεκτονική πρόταση προσανατολίστηκε καταρχήν στην ιδέα και στη συνέχεια στο σχεδιασμό, ενός σύγχρονου, δυναμικού, βιώσιμου χώρου-πόλου έλξης τοπικής και υπερτοπικής σημασίας μέσα στον οποίο οι επισκέπτες-χρήστες θα διδάσκονται τη διαδικασία της δημιουργίας-αναζωογόνησης και ανασυγκρότησης τόσο της ανθρώπινης ύπαρξης όσο και της φύσης.

Δύο ιδιότητες του ευρύτερου χώρου είναι πρωτίστως χαρακτηριστικές: 

α. Το ομοιόμορφο ανάγλυφο του εδάφους τόσο του αρχαιολογικού χώρου όσο και του χώρου του νέου πάρκου (εντός ενός σύνθετου περιγράμματος ορίων του οικοπέδου), παρά τον σαφή εγκάρσιο διαχωρισμό του αρχαιολογικού χώρου με χάραξη παράλληλη στην αρχαία τάφρο. 

β. Η γειτνίαση του υπό μελέτη χώρου με τμήμα της πόλης. Τούτο σημαίνει γειτνίαση με καθαρές αστικές χαράξεις, προϋπάρχουσα ενδιαφέρουσα κλίμακα γειτονιάς που οφείλεται μεταξύ άλλων στις φυτεμένες και περιποιημένες πρασιές των μικρών οικοπέδων με τις διώροφες μονοκατοικίες.

Βασικές αρχές σύνθεσης- Βασικό σχέδιο επινόησης παρέμβασης 

Η αξιοποίηση του «Καστρακίου» στοχεύει στη δημιουργία ενός ξεχωριστού δημόσιου χώρου προσδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στην αναψυχή των πολιτών. Ως βάση σχεδιασμού χρησιμοποιείται η αλληλουχία επιμέρους χώρων πρασίνου και αναψυχής που με τη σειρά τους θα διαμορφώσουν ένα ευρύτερο «Ανάγλυφο Πάρκο των Κήπων». 

Προκειμένου οι παραπάνω διαμορφώσεις εδαφών να υλοποιηθούν και να μετουσιωθούν σε πολυποίκιλες διαμορφώσεις χώρων πραγματοποιούνται τα κάτωθι βασικά βήματα σχεδιασμού : 

α. Διατηρείται ως πεδίο βάσης το υπάρχον ενιαίο ανάγλυφο του εδάφους (αρχαιολογικού χώρου και του χώρου νέου πάρκου). Η παρέμβαση στις ομογραφικές καμπύλες είναι οι ελάχιστες δυνατές και γίνεται η προσπάθεια να ενοποιηθούν τα πρανή και οι βράχοι μεταξύ των δυο χώρων (αρχαιολογικού –νέου πάρκου). Εντός αυτού του χώρου δημιουργούνται οι πλέον ήσυχες και απομονωμένες θέσεις ανάπαυσης, συγκέντρωσης, αναψυχής των πολιτών. Μια βόλτα μέσα σε αυτή την γλυπτική τοπογραφία, ανάμεσα στους κεκλιμένους κήπους-πλαγιές, ανοίγει συνεχώς νέες οπτικές φυγές-θέες στους επισκέπτες, ώστε να βιώσουν το χώρο του Πάρκου με ποικίλους τρόπους.

Ενσωματωμένο στο ενιαίο ανάγλυφο που ανασχεδιάζεται προσαρμόζεται το υπάρχον ημιτελές αμφιθέατρο. Το αμφιθέατρο ανασχεδιάζεται έτσι ώστε αυτό να αποτελεί μια φυσική συνέχεια των ομογραφικών γραμμών του υφιστάμενου εδάφους. Παράλληλα σμιλεύονται όμορες περιοχές (-σε συνέχεια των ομόκεντρων επιπέδων που φιλοξενούν τις θέσεις των θεατών), οι οποίες θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν και επιπρόσθετους επισκέπτες. 

β. Το τμήμα του οικοπέδου που γειτνιάζει με την πόλη διαμορφώνεται ως ένα νέο πεδίο, ένας διευρυμένος «κήπος» επάλληλος του φυσικού ανάγλυφου. Το πεδίο αυτό λαμβάνει υπόψη ένα μεικτό σύστημα χαράξεων σχεδιασμού: ορθογώνιος κάναβος ως προέκταση του γειτνιάζοντος αστικού ιστού περιοχής κατοικίας σε συνδυασμό με τις ενδιαφέρουσες καμπύλες χαράξεις των ορίων του οικοπέδου.

Στην Κριτική Επιτροπή που αξιολόγησε συνολικά 35 μέλετες συμμετείχαν τα τακτικά της μέλη: 

1. Μπελαβίλας Νικόλαος του Γεωργίου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Αναπληρωτής Καθηγητής, Δ/ντης Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ ως Πρόεδρος, 

2. Κασένογλου Λάζαρος του Αριστοτέλη, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Δ/ντης στην Διεύθυνση Προγραμματισμού Οργάνωσης και Πληροφορικής του Δήμου Κερατσινίου Δραπετσώνας, 

3. Τζανάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, ελεύθερος επαγγελματίας, 

4. Λεοντής Ιωσήφ του Ηλία, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, ελεύθερος επαγγελματίας, 

5. Λάββα Σταυρούλα του Γεωργίου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τομέα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ.