ΔΥΟ ΕΚΘΕΣΕΙΣ, ΔΥΟ ΒΙΒΛΙΑ, 

ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ:

 ΜΑΡΚΟΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ, ΕΛΕΝΗ ΚΡΙΚΚΗ, 

ΖΗΣΗΣ ΚΟΤΙΩΝΗΣ, ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΙΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ

Μέσα στην πληθώρα των εκθέσεων και εκδόσεων, επέλεξα να αναδείξω στην σημερινή μακροσκελή ανάρτηση, τη δουλειά τεσσάρων δημιουργών που γνωρίζω και εκτιμώ. Πρόκειται για δύο ξεχωριστές εκθέσεις των εικαστικών Μάρκου Καμπάνη και της Ελένης Κρίκκη, η μία στην Πινακοθήκη Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη και η άλλη στο Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα Μερκούρη, που συνεχίζονται. Καθώς και δύο βιβλία που ήρθαν στα χέρια μου την προηγούμενη χρονιά και μου κίνησαν το ενδιαφέρον, μέσα από τις ιδιότυπες προσωπικές προσεγγίσεις δύο αρχιτεκτόνων, του Παντελή Ιατρουδάκη και του Ζήση Κοτιώνη, γνωστού και για το διδακτικό και εικαστικό του έργο.

1.

ΜΑΡΚΟΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ: “ΟΔΥΣΣΕΙΑ”

ΣΤΗΝ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΓΚΙΚΑ

 ποιητική ανάδειξη  αιωρούμενων λεπορέλο

Σε ένα χώρο αγνώριστο, ποιητικό, άψογα σχεδιασμένο από την αρχιτέκτονα Ρένα Σακελλαρίδου και φωτισμένο από την αγαπημένη Ελευθερία Ντεκώ, μέσα από μια μοναδική συνεργασία, που είχε σαν αποτέλεσμα μια έκθεση διεθνούς επιπέδου, αναδεικνύονται με τον καλύτερο τρόπο τα έργα του Καμπάνη. Έργα πολύπτυχα σε χαρτί με την λογική του λεπορέλο, αιωρούνται μέσα στο σκοτάδι. Στο κέντρο στηριγμένα σε λιτές και σχεδόν αόρατες καλοσχεδιασμένες μεταλλικές βάσεις, και περιμετρικά στους μαύρους τοίχους, φωτισμένα με καδραρισμένες δέσμες φωτός, που αναδεικνύουν πολύ καλύτερα από την έκθεση στο προβληματικό χώρο της βιβλιοθήκης του ΚΠΙΣΝ, την νέα εικαστική προσέγγιση του Καμπάνη στον μικρό εκθεσιακό χώρο της Πινακοθήκης Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη.

Μέσα σε αυτήν την προχωρημένη μουσειογραφικά άποψη, ο Καμπάνης εκθέτει τις δικές του εικαστικές χειρονομίες πάνω στην χειρόγραφη Οδύσσεια του 15ου αιώνα από την συλλογή Harley της Βρετανικής Βιβλιοθήκης. Μία ενιαία σύνθεση, πάνω στις 24 ραψωδίες, που άρχισε να ζωγραφίζει το 2018, που έχουν σα θέμα την Οδύσσεια, εμπνευσμένα από την απαράμιλλη παραστατική δύναμη του ομηρικού κειμένου.

Παράλληλα, προχώρησε και στην παράθεση στους περιμετρικούς τοίχους ανεξάρτητων μικρής κλίμακας έργων, πάντα με την τεχνική του λεπορέλο, όπου καταφέρνει να μας αποκαλύψει αυτόνομες συνθέσεις σε κάθε πτυχή τους, κάθε σελίδας τους, που ένας προσεκτικός παρατηρητής διαπιστώνει ότι συγκροτούν  μια ενδιαφέρουσα συνέχεια σαν ένα ενιαίο έργο. Πρόκειται για οκτώ μικρά έργα-βιβλία, ζωγραφισμένα με ακρυλικό σε χαρτί Canson, κάθε ένα από τα οποία σχετίζεται με μια συγκεκριμένη αφήγηση ή ραψωδία του έπους.

Τα έργα-βιβλία πλαισιώνονται από πραγματικούς και επινοημένους χάρτες με την πορεία του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου.

Δύσκολα αναγνωρίζεται στον μικρό αυτό χώρο η συγγένεια μιας καλλιτεχνικής αναζήτησης, με την ένταξη στο κεντρικό υποστύλωμα μιας ελαιογραφίας, σχεδίων και γλυπτών του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, δίπλα στα έργα του Μάρκου Καμπάνη.

Η έκθεση συνδιοργανώνεται από το Μουσείο Μπενάκη και την Εταιρία Κοινωνικού Έργου και Πολιτισμού – ΕΚΕΠ και θα διαρκέσει έως τις 27 Απριλίου 2025. Την επιμέλεια έχουν από κοινού ο Κωνσταντίνος Παπαχρίστου (Μουσείο Μπενάκη) και ο Μάνος Δημητρακόπουλος (ΕΚΕΠ).

2.

ΕΛΕΝΗ ΚΡΙΚΚΗ: “Ma”

ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ

Η αποθέωση της επεξεργασίας του υφάσματος, 

εναρμονισμένη με το πνεύμα της φετινής Μπιενάλε Βενετίας

Είναι χαρακτηριστικό ότι και στην φετινή 60η Μπιενάλε Βενετίας, με τίτλο Stranieri Ovunque / Ξένοι Παντού / Foreigners Everywhere, με διευθυντή τον Βραζιλιάνο επιμελητή Adriano Pedrosa, που δίνει έμφαση και φωνή σε καλλιτέχνες και κολεκτίβες του Παγκόσμιου Νότου, βλέπουμε όπως σημειώνει η Κατερίνα Ζαχαροπούλου, έργα σε ύφασμα κεντημένα που αποκαλύπτουν το ενδιαφέρον για τη χειροτεχνία, την παράδοση και το χειροποίητο, και για τεχνικές που κατά καιρούς θεωρούνταν ξένες ή περίεργες στον ευρύτερο τομέα των καλών τεχνών.  Ακόμη έργα από καλλιτέχνες συγγενείς εξ αίματος, πολλοί από αυτούς αυτόχθονες, στους οποίους η παράδοση παίζει σημαντικό ρόλο καθώς και η μετάδοση γνώσεων και πρακτικών από γενιά σε γενιά. Καλλιτέχνες από την περιφέρεια του πλανήτη εξακολουθούν και εδώ να έχουν δυνατή παρουσία ενώ βλέπουμε πλήθος τεχνικών βαφής, κεντήματος, κεραμικής, ζωγραφικής, ψηφιδωτού.

Μέσα σε αυτό το πνεύμα κινείται και η νέα δουλειά της Ελένης Κρίκκη, μιας Βλάχας από ένα ορεινό χωριό της Πίνδου, με τίτλο “Ma” που στους γιαπωνέζικους κήπους οι Ιάπωνες προσδιορίζουν τον κενό χώρο ανάμεσα σε δύο δένδρα, και παρουσιάζεται στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων, σε επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου. Κόρη υφασματέμπορου, με μητέρα που ανέκαθεν κεντούσε και έπλεκε, αλλά και την περιέφερε στα μοδιστράδικα, μας μεταφέρει μνήμες από το παρελθόν. Από την ζωή στην επαρχία όπου βίωσε εμπειρίες και τεχνικές που σχετίζονται με τον πολιτισμό της επεξεργασίας του υφάσματος και όχι μόνο.

Συλλέκτης, ίσως και  ρακοσυλλέκτης, η Κρίκκη που σπούδασε Φυσική και στην συνέχεια Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ, συλλέγει σε ράφια και μπαούλα κάθε είδους μεγέθους και χρώματος υφάσματα, που αποτελούν τη βάση για μια ατέρμονη επεξεργασία βαφής και αναζήτησης ματιέρας για να ακολουθήσει μια τελική σύνθεση. Και αυτήν την φορά, κάτω από το βάρος μιας τραγικής απώλειας, αφιερώνεται ολόψυχα και μας αναδεικνύει μια σειρά έργων που κινούνται ανάμεσα στην συγκίνηση, την θλίψη, όπως στο έργο με τα αναθήματα με τίτλο Αφιερώσεις, αλλά και την αισιοδοξία και την ανάταση, όπως αποτυπώνεται στο μεγαλειώδες έργο στο κέντρο του εκθεσιακού χώρου με τίτλο Θάλασσα.

Αφιερώσεις, 2024. Μικτή τεχνική

Θάλασσα, 2022. Ύφασμα, χρώμα

Μέσα από τα έργα και τους τίτλους τους, αποκαλύπτεται μια χαρτογράφηση συναισθημάτων, που εκπέμπουν συνθέσεις με ετερόκλητα υφάσματα, που η καλλιτέχνης βάφει, επιζωγραφίζει και κεντάει με επιδέξιες βελονιές. Παράλληλα, προχωρεί σε συνθέσεις με υφασμάτινα σφαιρίδια ή νομίσματα, που μετακινιούνται στα σύρματα παραδοσιακών αριθμητήριων, μαζί με επιτραπέζιες συνθέσεις με αναφορές σε κηρήθρες, φακέλους και άλλα αντικείμενα μνήμης.

Άθροισμα, 2021. Μικτή τεχνική

Κήποι, 2024. Μικτή τεχνική

Αυλή, 2024. Μικτή τεχνική

Κλείνω με το ποιητικό έργο που ξεχώρισα, με τίτλο Χαϊκού, με 42 αιωρούμενα χειροτεχνήματα, μικρές ευαίσθητες χειροποίητες συνθέσεις, που μου θυμίζουν παιδικές μας απόπειρες να κεντήσουμε με χρωματιστές κλωστές από τα κεντήματα της μαμάς πάνω σε μικρά πανάκια σε μια εποχή στέρησης, που εφευρίσκαμε παιχνίδια δημιουργικά.

Χαϊκού, 2017. Ύφασμα, χρώμα, κλωστές

Ή ακόμη και παίζοντας με τη ραπτομηχανή γαζώναμε σε χαρτιά και υφάσματα προς κάθε κατεύθυνση και σε πυκνές διατάξεις, απολαμβάνοντας την μαγεία της ραπτομηχανής της μητέρας μας, όπως αποτυπώνεται στο έργο Νησίδες.

Νησίδες, 2013. Ύφασμα, χρώμα, χαρτί, κλωστή

Σε μια εποχή, που υπάρχει μια επιστροφή του κόσμου στην γυναικεία χειροτεχνία, που αντανακλά μια απίστευτη ομορφιά, αξίζει να απολαύσετε σε αυτή την έκθεση πέρα από την ατμόσφαιρα του όλον, τα επιμέρους έργα της Ελένης Κρίκκη, που αποτελούν ασκήσεις πάνω στην πολυχρωμία και τις βαφές, εκεί που όπως σχολιάζει ο επιμελητής της έκθεσης Χριστόφορος Μαρίνος «τα τόπια γίνονται τοπία». Διάρκεια μέχρι 16 Φεβρουαρίου 2025.

3.

ΠΑΝΤΕΛΗ Δ. ΙΑΤΡΟΥΔΑΚΗ:

ΔΥΟ ΠΑΝΑΓΙΕΣ

2013-2021

ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΙΞΠΗΡΙΚΟΝ

…σκάβοντας μέσα του να βρει εκείνα τα στοιχεία που θα του επιτρέψουν να αισθάνεται ότι υπάρχει… 

Δ. Αντωνακάκης

Έφθασε στα χέρια μου από τον ίδιο τον συγγραφέα και το υποδέχθηκα αρχικά σαν ένα καλοσχεδιασμένο αντικείμενο. Πρόκειται για μια ιδιάζουσα και υπέρμετρα φροντισμένη έκδοση, που όπως αναφέρει στον πρόλογό του ο Δημήτρης Αντωνακάκης, προέκυψε από την ανάγκη του Παντελή Ιατρουδάκη να κατανοήσει την ιστορία ενός τόπου, του δικού του τόπου στην Καβάλα, μέσα από τα κτίσματα και τους δημόσιους χώρους, φτιάχνοντας ένα σενάριο μιας πόλης δικής του, όπως δηλαδή εκείνος την βίωσε, μέσα από μια περιπετειώδη περιήγηση, που ο ίδιος διοργάνωσε, σκηνοθέτησε και φωτογράφισε σκαλίζοντας το παρελθόν του οικισμού.

Μία έκδοση με εξαιρετικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες, με ένα ξεχωριστό ύφος που το χαρακτηρίζει η καλύτερη δυνατή ανάδειξη του θέματος μέσα από την επίμονη επιλογή της κατάλληλης ώρας. Της χρονικής εκείνης στιγμής όπου το φως αναδεικνύει το θέμα του, τις υφές και την υλικότητα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Στις τρεις βασικές ενότητες ο Ιατρουδάκης ξεδιπλώνει εξαιρετικά κείμενα ως ένα ημερολόγιο διαδρομών και επιλεγμένο φωτογραφικό υλικό από την Παλιά Πόλη της Καβάλας, που κρύβει τελικά διαφορές και αντιθέσεις. Ποιητική αδεία, επέλεξε να αναφερθεί σε δύο Παναγίες, την ηλιόλουστη ανατολική περιοχή και τη σκιερή δυτική. Μια επιλογή που καθορίζει και την κατανομή των φωτογραφιών στις σελίδες της έκδοσης, όπου αριστερά εντάσσονται φωτογραφίες από τη δυτική πλευρά και δεξιά από την ανατολική.

Μέσω αφαιρετικά καλοσχεδιασμένων τοπογραφικών διαγραμμάτων υποδεικνύει τις θέσεις και τις γωνίες λήψης των φωτογραφιών και από γενικές λήψεις και πανοράματα, περνάει στις φυγές και στα στενά του τόπου και στη συνέχεια μέσα από τα ίδια στενά αποκαλύπτει χαρακτηριστικά δείγματα μιας ενδιαφέρουσας ανώνυμης αρχιτεκτονικής, που άλλοτε συντηρείται και άλλοτε μέσω της φθοράς αποκαλύπτει την υλικότητα της, την πέτρα, την πλαστικότητα του σοβά, τις ματιέρες του χειροποίητου.

Μια περιπλάνηση που από τις γενικές απόψεις περνάει στις λεπτομέρειες και τα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως στις εξώθυρες, στα κουφώματα, σε στοιχεία του αστικού εξοπλισμού, σε πεζούλια και κλίμακες μέχρι και σε ρόπτρα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η καταγραφή στον χάρτη, η ευαίσθητη φωτογραφική αποτύπωση μνημείων, όπως η πύλη, το Ιμαρέτ, το Αρχοντικό Μεχμέτ Αλή, οι Καμάρες και το Τέμενος του Χαλίλ Μπέη, αλλά και επιλεγμένα τμήματα του παράδοξου φυσικού τοπίου αναδεικνύοντας τους εντυπωσιακούς βράχους, το πράσινο αλλά και τα μονοπάτια.

Στο τρίτο μέρος, μέσα από το πρίσμα της ιστορικής προσέγγισης, διερευνώνται οι εξελίξεις και οι μεταμορφώσεις του τόπου από τον καιρό ακόμη και του Τρωικού πολέμου. Μια τεκμηριωμένη βιβλιογραφικά αφήγηση, με μικρές καλοσχεδιασμένες σχεδιαστικές απεικονίσεις χαρτών, τοπογραφικών διαγραμμάτων, κατόψεων, φωτογραφιών, διατρέχει μέσα στο χρόνο τις χαρακτηριστικές φάσεις που καθορίζουν τη δομή και την εικόνα του συγκεκριμένου τόπου.

Πολύτιμες και ουσιαστικές οι πάνω από 180 σημειώσεις και τα αμέτρητα Αναφερθέντα Έργα (βλέπε βιβλιογραφία) καθώς και ο απρόσμενος κολοφώνας στο τέλος της έκδοσης, ενταγμένος σε ένα περίγραμμα που παραπέμπει στο σχήμα του γεωγραφικού περιγράμματος όπου εντάσσονται οι Δύο Παναγίες.

Ένα πόνημα που όπως σημειώνει ο συγγραφέας καταγράφει "ένα ταξίδι ανακάλυψης, φωτογραφικής πρώτα, αρχιτεκτονικής μετά, με φόντο την παλιά πόλη της Καβάλας, την Παναγία. Ένα ταξίδι με τόνους ποιητικής-αστικής και φωτογραφικής- που μιαν ανάγνωση δίνει προσωπική της παλιάς πόλης".

Ο Παντελής Ιατρουδάκης επί πολλά χρόνια άξιος και πολύτιμος συνεργάτης του γραφείου μας, είναι αρχιτέκτων, ασκεί τη διοίκηση ψηφιακής σχεδίασης και εξακολουθεί να φωτογραφίζει ερασιτεχνικά.

4.

ΖΗΣΗ ΚΟΤΙΩΝΗ: 

«ΞΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΦΛΕΓΟΜΕΝΗ ΓΗ» 

ΔΟΚΙΜΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ 

ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Εν όψει της καταστροφής

Επανέρχομαι σήμερα σε μια ιδιάζουσα έκδοση, ανάμεσα στον θεωρητικό στοχασμό και στην διερεύνηση των δρόμων του ποιητικού λόγου, του χαρισματικού Ζήση Κοτιώνη, Καθηγητή στην Σχολή Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αρχιτέκτονα, εικαστικού και συγγραφέα που ξεχώρισε ανάμεσα στα βιβλία του 2024. Δυσκολεύτηκα μέχρι να μπω στο πνεύμα, να κατανοήσω τις προθέσεις και τον τελικό στόχο του Κοτιώνη, που ως συνήθως μας αιφνιδιάζει με τις εκάστοτε επιλογές του. Επέμεινα όμως να ενσκήψω στα τριάντα δύο ποιητικά κείμενα με παράδοξους και αινιγματικούς τίτλους και ευαίσθητα ιχνογραφήματα, που αποκαλύπτουν κρυμμένα νοήματα και αναπάντεχες σκέψεις που αμφισβητούν και ανατρέπουν δεδομένα.

Κείμενα που αρχικά ξενίζουν και χρειάζονται χρόνο να αφομοιωθούν και να τα απολαύσει κανείς στη συνέχεια. Κείμενα που αναστατώνουν, αλλάζοντας και αμφισβητώντας αλλά και ανασυνθέτοντας με ένα ποιητικό τρόπο τα καθιερωμένα.

Μία σύνθεση ποιητικής γραφής και δοκιμίου, όπου ξεδιπλώνονται κάποιες σκέψεις και ένα είδος αναστοχασμού πάνω στις προβληματικές που μας ανοίγουν έξι πρόσωπα της ιστορίας. Πρόσωπα που εμπλέκονται και συνδέονται με δαιμόνιους τρόπους σε μια περιδίνηση σκέψεων και συνειρμών, μέσα από έναν πλούτο βιβλιογραφικών αναφορών, που αντλούνται από την απύθμενη μνήμη και τα βιώματα του συγγραφέα.

Τα έξι πρόσωπα, που προβάλλονται σε ένα συνδυασμό μεταξύ τους, είναι ο Εμπεδοκλής από την ελληνική αρχαιότητα, ο Διογένης ο Κυνικός, ο περιφερόμενος φιλόσοφος, γιος τραπεζίτη που περιφρόνησε το χρήμα, ο Ιησούς στην Παλαιστίνη, ο Δον Κιχώτης ένα φανταστικό πρόσωπο του Θερβάντες στις υπαίθρους της Ιβηρικής χερσονήσου, ο Νίτσε που ταξιδεύει από την Ελβετία στην Ιταλία, και ο ποιητής Κομπαγιάσι Ίσσα στις περιπλανήσεις του στην ύπαιθρο των Ιαπωνικών νησιών, που δουλεύει πάνω στην φόρμα του Χαϊκού.

Πρόσωπα με ελάχιστο κατά τον συγγραφέα οικολογικό αποτύπωμα, με δεδομένο ότι δεν πλούτισε κανείς, μια και ο πλούτος συνδέεται με ένα είδος κατανάλωσης του περιβαλλοντικού αποθέματος, που επιλέχθηκαν από τον συγγραφέα για να θεμελιώσει σκέψεις πάνω στην σχέση του ανθρώπου με τον πλανήτη του.

Ο Κοτιώνης «ξαναδιαβάζει το βίο και την δράση των προγενέστερων αυτών ηρώων της οικουμενικής κουλτούρας, θέτοντάς τους εκ των υστέρων με ένα υποθετικό αναχρονισμό, μέσα στο φόντο της σύγχρονης περιβαλλοντικής καταστροφής».

Μικρά ιχνογραφήματα του συγγραφέα που προηγούνται των 32 κειμένων

Μικρά συνοπτικά εισαγωγικά σημειώματα προηγούνται των 32 κειμένων, μαζί με μικρά ιχνογραφήματα του συγγραφέα, που υπαινίσσονται με αφοπλιστική απλότητα το τί θα ακολουθήσει. Στην θεματολογία των 32 αυτών αυτόνομων κειμένων που έχουν γραφτεί βασικά ως ποιήματα, κυριαρχούν το σαλιγκάρι ο σκύλος και άλλα ζώα, ζωντανοί και πεθαμένοι, η αγάπη, η κλίνη και ο τάφος, η πόλη και άλλα.

Άποψη της έκθεσης με τίτλο Λιθολογία:Κάθε πέτρα είναι γη, 2021

Ένα ποιητικό εγχείρημα με συνειρμικές σουρεαλιστικές σχέσεις πάνω στον τόπο και το συμβάν που παράλληλα αποτελεί μια συνέχεια της έκθεσης με τίτλο ΛΙΘΟΛΟΓΙΑ: ΚΑΘΕ ΠΕΤΡΑ ΕΙΝΑΙ Η ΓΗ, ένας αναστοχασµός πάνω στην ουσία και το είναι της πέτρας, που παρουσιάστηκε στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων τον Μάιο του 2021.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για καλύτερη ανάλυση και μεγέθυνση