ΣΧΟΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΔΥΟ ΕΚΘΕΣΕΙΣ

ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Μία ακόμη έκθεση σύγχρονης τέχνης σε κενό και εγκαταλελειμμένο κτίριο στην Αθήνα και συγκεκριμένα στο υπό ανάπλαση μέγαρο Σλήμαν-Μελα, που επιμελήθηκε ο Κώστας Πράπογλου, καθώς  και μία έκθεση αρχιτεκτονικού έργου του γραφείου Pieris.Architects στο εμβληματικό κτίριο του Ωδείου Αθηνών, η πρώτη μετά από πολλά χρόνια, επισκέφτηκα πρόσφατα και θάθελα να μοιραστώ τις εντυπώσεις μου τις σκέψεις και τους προβληματισμούς μου.

1.

ΣΧΟΛΙΑ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ

“WANDERLUST/ALL PASSPORTS”

ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΣΛΗΜΑΝ-ΜΕΛΑ

Επιμένοντας στην μη υποβάθμιση των έργων τέχνης

Έχω ήδη διατυπώσει τις επιφυλάξεις μου και τους προβληματισμούς μου για τις μεγάλες εκθέσεις που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια σε εγκαταλελειμμένα κτίρια, όπως στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο στο Δαφνί, στο Δρομοκαΐτειο, στο εργοστάσιο Πεταλούδας, στο παλιό εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Φάληρο, στον Ελαιώνα, με χαμηλούς προϋπολογισμούς, ελάχιστη υποστήριξη από την πολιτεία και απουσία σημαντικών χορηγών. Αυτοσχέδιες εκθέσεις που στηρίζονται στην δίψα των καλλιτεχνών που δικαίως επιζητούν τρόπους να παρουσιάσουν την δουλειά τους, μια και οι δυνατότητες είναι περιορισμένες. Αποτέλεσμα να απουσιάζει η όποια αρχιτεκτονική- μουσειολογική προσέγγιση, για την καλύτερη δυνατή ανάδειξη των έργων και να διαπιστώνεται μια σχετική προχειρότητα στους χώρους.

Αυτή την φορά πρόκειται για την έκθεση με τον παράδοξο τίτλο “WANDERLUST (φιλαποδημία) /ALL PASSPORTS” που επιμελήθηκε ο Κώστας Πράπογλου σε ένα ένα κτίριο με αξιόλογες ζωγραφιστές οροφές και φρέσκα στους περιμετρικούς τοίχους, μαρμάρινα τζάκια και περίτεχνα πατώματα σε πλήρη εγκατάλειψη και φθορά στα πρόθυρα μιας νέας ανάπλασης και αποκατάστασης.

Ο Όμιλος Mitsis αναλαμβάνει την ανάδειξη του διατηρητέου νεοκλασικού Μεγάρου Σλήμαν – Μελά στο κέντρο της Αθήνας, ένα κτίριο που το 1880 ο Ερρίκος Σλήμαν ανέθεσε στον Ερνέστο Τσίλερ. Στόχος του Ομίλου είναι να στεγάσει ξενοδοχειακή μονάδα, το ιστορικό εστιατόριο Ιντεάλ και τον ομότιτλο κινηματογράφο, μία επένδυση 36 εκατομμυρίων ευρώ.

Η είσοδος του Μεγάρου

Φτάσαμε βράδυ, και μέσα από την είσοδο όπου απουσίαζε η όποια σήμανση, περάσαμε σε ένα υποφωτισμένο κτίριο το οποίο διέτρεχε μια σπιράλ πλαστική σωλήνα με καλώδιο ρεύματος, που τροφοδοτούσε όλους τους χώρους με κλασσικές χαμηλού βολτάζ λάμπες πυράκτωσης. Μια εικόνα μιζέρια! Ο ανελκυστήρες δεν λειτουργούσε και για άλλη μια φορά τα έργα είχαν απλά τοποθετηθεί στους χώρους των δωματίων, στον πρώτο και δεύτερο όροφο, χωρίς την παραμικρή επέμβαση ανάδειξής τους και τους κατάλληλους φωτισμούς εκτός από κάποια πρόσθετα πορτατίφ. Έστω κάποια βάση, πιθανόν κάποιο ουδέτερο φόντο που να διαφοροποιούσε κάπως το εκάστοτε περιβάλλον, με αποτέλεσμα κάποια έργα να «χάνονται», να υποβαθμίζονται και να είναι δυσανάγνωστα.

Αναρωτήθηκα. Καλά, το Υπουργείο και οι χορηγοί δεν μπόρεσαν να καλύψουν το κόστος μιας αξιοπρεπούς ανάδειξης των έργων, αλλά οι επενδυτές των 36 εκατομμυρίων που παραχώρησαν το κτίριο δεν θα μπορούσαν να συμβάλλουν οικονομικά για μια αξιοπρεπή παρουσία των έργων αυτής της έκθεσης; Άραγε τους ζητήθηκε; Και δεν εννοώ να γίνουν σοβαρές οικοδομικές επεμβάσεις στο κτίριο, αλλά έχοντας την εμπειρία της εμβληματικής έκθεσης της Βάνας Ξένου το 2004 με τίτλο «Έλευσις -Πέρασμα» που συμμετείχα στην όλη επιμέλεια, κάποιοι θα θυμούνται με ποιούς τρόπους αναδείχθηκαν τότε τα έργα στο εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο «Κρόνος» σεβόμενοι τους επισκέπτες και τα έργα.

Παραθέτω στην συνέχεια ενδεικτικά και για την ενημέρωση των αναγνωστών, κάποια από τα έργα που κατέγραψα, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στο έργο του Γιώργου Κοντονικολάου, που κατάφερε με την επιλογή του να ξεφύγει, από το δυσμενές περιβάλλον.

Νίκος Τρανός, Χειμερία Νάρκη, 2024

Ένα «παραμύθι», στον ημιυπόγειο μελαγχολικό χώρο του μεγάρου με αφετηρία τον εγκλωβισμό μιας μικρής αρκούδας - ενός προστατευόμενου είδους- στην Εγνατία οδό στην Βόρεια Ελλάδα.

Μαριάννα Στραπατσάκη, Μνημείο Ψιθύρων, (2024),

Μία σύνθεση με αποσυναρμολογημένα καθίσματα του κινηματογράφου Ιντεάλ, ως ένα τοτέμ ενταγμένο στο κτίριο το οποίο και ανήκε.

Κλαίρη Τσαλουχίδου-Χατζημηνά, Check In, 2004

Σωρός από βαλίτσες ως σύμβολα ταξιδιών που έχουν χαραχτεί στην μνήμη.

Suzan Daboll, A Journey to Presence, 2024,

Εγκατάσταση σε πέντε δωμάτια με ευρεθέντα αντικείμενα

Γιώργος Κοντονικολάου, Πέρασμα, 2024

Ένα επιμελώς κατασκευασμένο περιβάλλον, όπου το δάπεδο καλύπτεται εξ ολοκλήρου με μία περίτεχνη σύνθεση μαρμάρινων θραυσμάτων, με κενά που γεμίζουν με χώμα και φέρουν ίχνη από εγχάρακτες ετερόκλητες ευαίσθητες γλυπτικές χειρονομίες του καλλιτέχνη.

Γνωρίζοντας τον καλλιτέχνη και την διαδρομή του από την εποχή που δούλευε με όλη την οικογένεια του, εξαιρετικοί μαρμαράδες από την Τήνο, από τους επιλεγμένους συνεργάτες του γραφείου μας, θα παραθέσω ένα κριτικό σημείωμα που δημοσίευσε στο F/B η Marelle Danslacour, που μεταξύ άλλων αναφέρει:

Πέρασμα / Passage

Mια αίσθηση μετάβασης σ έναν κόσμο που θέλει να μας αποκαλυφθεί.

Ένα δωμάτιο-ανασκαφή είναι το έργο με το αριθμό 31, στο δεύτερο όροφο του Μεγάρου Σλήμαν-Μελά. Ο δημιουργός του, Γιώργος Κοντονικολάου ενθαρρύνει τους επισκέπτες να το πατήσουν και να το εξετάσουν από κοντά.

Σκαμμένο χώμα λοιπόν, με τα φτυάρια να ξαποσταίνουν στον τοίχο και τα "ευρήματα" στο φως. Μαρμάρινες πλάκες, ακανόνιστες με χαράξεις και ανάγλυφα, καταλαμβάνουν όλο το πάτωμα σαν τα κομμάτια ενός παζλ που περιμένει να συναρμολογηθεί. Πατάς πάνω τους διστακτικά και προσπαθείς να τις αποκρυπτογραφήσεις. Νομίζεις ότι τούτα τα σύμβολα κρύβουν τρομερά μυστήρια κι όμως ...όσα μαρτυρούν είναι πληροφορίες για το κτίριο και τον διάσημο ιδιοκτήτη του.

Ο Σλήμαν, έμπορος κι ερασιτέχνης αρχαιολόγος, με μια ζωή εξωστρεφή, γεμάτη ταξίδια, περιπέτεια κι επιτεύγματα. Το Μέγαρο πάλι, με τη δική του ιστορία , στην αρχή συνυφασμένη με τη ζωή της οικογένειας κι αργότερα, μ όλες τις αλλαγές χρήσης που του επιφύλασσε η μοίρα : Σχολείο στην κατοχή, μετά ... κατακερματισμένο σε γραφεία και πάσης φύσεως εμπορικές επιχειρήσεις.

Ο Γιώργος Κοντονικολάου έχει μελετήσει ενδελεχώς και τις δυο θεματικές που δουλεύει στο Πέρασμα. Συλλέγει τις πληροφορίες, τις συμπυκνώνει σ ένα λιτό προσωπικό κώδικα και τις εκθέτει μέσα απ την υπέροχη τέχνη του στα ελάχιστα τετραγωνικά του δωματίου.

Σ ένα μάρμαρο διαβάζουμε χαραγμένες τις συντεταγμένες του Μεγάρου Σλήμαν-Μελά , εδώ που μέσα απ την Τέχνη γράφεται σήμερα ένα τέλος εποχής. Ένα άλλο μάρμαρο, με το σύμβολο του θήλεως είναι για τα δύσκολα χρόνια που φιλοξένησε τάξεις του Αρσακείου. Το κουτάλι και το μαχαιροπήρουνο για το εμβληματικό αστικό εστιατόριο Ιντεάλ στο ισόγειο του κτιρίου...

Ο Ερρίκος Σλήμαν, ειν' ένας πλούσιος κοσμοπολίτης και ταξιδευτής. Μια τεθλασμένη γραμμή-χάρτης στην πέτρα απαριθμεί τις χώρες που βρέθηκε στη ζωή του, μια άλλη εγχάραξη αποκαλύπτει την συστηματική ικανότητά του να μαθαίνει ταχύτατα ξένες γλώσσες, ένα ανάγλυφο αυτί θυμίζει τις οδυνηρές ωταλγίες απ τις οποίες υπέφερε (όχι άσχετες με το θάνατό του), η λιτή απεικόνιση του θησαυρού του Ατρέα είναι αντιστρόφως ανάλογη με την αίγλη της σπουδαίας ανακάλυψης. Και, το μοναδικό αξιοποιημένο σημείο που δεν βρίσκεται στο δάπεδο ...αλλά φωλιάζει σε μια μικρή εσοχή στον τοίχο, σαν εικονοστάσι, ... ο Όμηρος ο εμπνευστής των οραμάτων του ... ο μικρός θεός που ένιωθε να τον καθοδηγεί και να τον ενθαρρύνει στις ανασκαφικές του απόπειρες.

Εργο εύγλωττο μα όχι εύκολο.

Ο Κοντονικολάου, γλύπτης-εξαιρετικό ταλέντο στην ΑΣΚΤ (μαθήτευσε στον Γ.Λάππα και την Α.Λίτη) αλλά και έμπειρος καλοτεχνίτης του μαρμάρου, απόφοιτος της σχολής της πατρίδας του της Τήνου, εργάζεται στο εργαστήριό του αλλά και στο ύπαιθρο καθώς συμβάλλει στην αποκατάσταση των αρχαίων μνημείων στη νησίδα Δεσποτικό , δίπλα στην Αντίπαρο. Γνωρίζει πέρα απ το να δίνει μορφή στην ύλη , να μπαίνει στις ατραπούς του χωροχρόνου και να αναζητά στοιχεία, συνάφειες, ιστορίες.

Όταν τον συναντήσετε, δίπλα στο έργο 31 του Μεγάρου, ζητείστε να σας μυήσει στον υπέροχο κόσμο που θα συναντήσετε πατώντας στην ανασκαφή του.

Απόστολος Φ. Βέττας, Ερείπια από Χαρτί και Ατελεύτητες Ιστορίες, 2024,

Μία εγκατάσταση από γλυπτά φτιαγμένα από χαρτί, με έναν υποβλητικό φωτισμό, που παραπέμπουν σε αρχιτεκτονικές μακέτες, συνομιλούν με ζωγραφικά έργα και τις απρόσμενες σκιές τους, και σχετίζονται με την διαδρομή του καλλιτέχνη με την σκηνογραφία.

Δήμητρα Σκανδάλη, Ναυτικές Ιστορίες, λεπτομέρεια, 2024 

Υπολείμματα παραδοσιακών ξύλινων αλιευτικών σκαφών, από καΐκια που συλλέχθηκαν από τον βυθό του παραθαλάσσιου χωριού της Αλυκής στην Πάρο, και καταστράφηκαν το 2018, ως συνέπεια χρηματοδοτικών κινήτρων που επέβαλε η Ευρώπη.

Το κοινό ανταποκρίνεται και η προσέλευση και σε αυτή την έκθεση είναι μεγάλη. Έχουμε δυστυχώς αρχίσει να εξοικειωνόμαστε σε τέτοιου είδους εκθέσεις, που παραβλέπονται οι στοιχειώδεις απαιτήσεις για την ανάδειξη των έργων τέχνης. Και αυτό με ανησυχεί. Εύχομαι και ελπίζω ότι μέσα στον χρόνο θα αναδειχθούν διέξοδοι για την όποια βελτίωση. Δεν είναι εύκολο το γνωρίζω αλλά ας το προσπαθήσουμε. «Λεφτά υπάρχουν»! Ας τα αναζητήσουμε, με προσεκτικές βέβαια επιλογές διερευνώντας και τις προθέσεις των χορηγών.

2.

 ΕΚΘΕΣΗ ΤΩΝ PIERIS.ARCHITECTS:

 “2ND NATURE” ΣΤΟ ΩΔΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Αναζητώντας την οικο-συναισθηματική διάσταση της αρχιτεκτονικής

Δέχθηκα μια ευγενική πρόσκληση από την δημοσιογράφο Ιωάννα Γκουμούζα για να παρευρεθώ στην συνέντευξη τύπου της νέας αυτής έκθεσης του αρχιτεκτονικού γραφείου Pieris.Architects. Έσπευσα στον Πολυχώρο Ω12 του Ωδείου Αθηνών γεμάτος περιέργεια, μια και χρόνια έχουμε να δούμε εκθέσεις με το έργο αρχιτεκτονικών γραφείων, που στο παρελθόν ήταν μια τακτική υπόθεση ειδικά στο Μουσείο Μπενάκη.

Μία έκθεση που πραγματοποιήθηκε σε συνεπιμέλεια με τον επί χρόνια συνεργάτη τους designer και δημιουργικό διευθυντή της DpS Athens Δημήτρη Παπάζογλου και είχε σαν στόχο να παρουσιάσει τις δραστηριότητες του γραφείου στα 50 χρόνια συνεχούς παρουσίας στα αρχιτεκτονικά δρώμενα. Αφετηρία το πρώτο γραφείο στην Κύπρο που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Πιερής, πατέρας της Στέλλας και του Πιέρου Πιερή που μετά την ακαδημαϊκή και επαγγελματική τους θητεία στο Λονδίνο, συνεχίζουν την πορεία του γραφείου, ανοίγοντας καινούργιους δρόμους, με βραβεία και διακρίσεις.

Άποψη του κήπου από την ενότητα με τίτλο «Αγκαλιάζοντας το απροσδόκητο» Φωτο: Gavriil Papadiotis

Διασχίζοντας μετά την είσοδο έναν στενό υποβαθμισμένο διάδρομο και κατεβαίνοντας μέσα σε ένα υποφωτισμένο ανελκυστήρα, βρέθηκα μπροστά σε έναν παράδοξο, μεγάλο υπόγειο νυχτερινό τεχνητό κήπο, με ατμοσφαιρικό φωτισμό που επιμελήθηκε ο Γιώργος Σαμολαδόπουλος, που με έβαλε σε σκέψεις και προβληματισμούς για το τί θα ακολουθούσε. Μια ενότητα με τίτλο «Αγκαλιάζοντας το απροσδόκητο» που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα τοπίου Κάρολο Χανικιάν. Ομολογώ ότι με αιφνιδίασε ως μία απρόσμενη χειρονομία, που προφανώς επιδιώκει να μας βάλει στο κλίμα της βιώσιμης ανάπτυξης και της οικο-συναισθηματικής διάστασης της αρχιτεκτονικής που όπως σημειώνουν οι μελετητές, βρίσκονται στον πυρήνα της δουλειάς του γραφείου.

Στέλλα Πιερή

Αν και γνώριζα σε γενικές γραμμές τα έργα του γραφείου, έχοντας παρακολουθήσει σειρά παρουσιάσεων από την Στέλλα Πιερή σε εκδηλώσεις κυρίως του Βασίλη Μπαρτζώκα, περίμενα μετά το πέρασμα από τον κήπο να βρεθώ απέναντι σε έργα με έμφαση κυρίως σε αυτό το πνεύμα, έργα με περιορισμένο ενεργειακό αποτύπωμα. Έργα, όπως οι ίδιοι υποστηρίζουν στο πλαίσιο του όρου Eco-emotion, ένος όρου που εφευρέθηκε από τους Pieris. Architects για να περιγράψει το συναίσθημα που ξυπνά όταν οι άνθρωποι έρχονται ελεύθερα σε επαφή με τη φύση υποστηρίζοντας ότι παράλληλα σημαίνει οικολογικο-συναισθηματική αρχιτεκτονική και σχεδιασμό με γνώμονα την ενσυναίσθηση.

María José Guitierrez, μονάδα φιλοξενίας Zeuhary Hospedaje Campestre στο Μεξικό 

Μάλιστα την προηγούμενη ημέρα είχα διαβάσει και ένα ενδιαφέρον άρθρο του Νίκου Πατσαβού, στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού ek, που πραγματοποίησε η αρχιτέκτων María José Guitierrez για την μονάδα φιλοξενίας Zeuhary Hospedaje Campestre στο Μεξικό, που με γοήτευσε όχι μόνο για τις προσφερόμενες εμπειρίες αλλά και την οικολογική προσέγγιση, την ελαχιστοποίηση του αποτυπώματος και τις χειροποίητες κατασκευές, έχοντας παράλληλα και μια προσωπική βιωματική ενασχόληση εδώ και χρόνια με τα δικά μου «αρχέτυπα». Συσχέτισα αυτό το έργο με την μελέτη των Pieris. Architects, με τίτλο Posidonia Energy Zero Glamping, στην Χαλκιδική, μια πρώτη τουριστική ανάπτυξη Glamping (Glam + Camping) που σχεδιάστηκε ποτέ στην Ελλάδα, όπου τα πολυτελή καταλύματα συνδυάζονται με τον χαλαρό χαρακτήρα του camping, αναδεικνύοντας τη μοναδικότητα της μεσογειακής φύσης και τη διαχρονική γοητεία της Χαλκιδικής.

Pieris. Architects, Posidonia Energy Zero Glamping,στην Χαλκιδική

Ομολογώ ότι μπαίνοντας στους εκθεσιακούς χώρους σε μια ατμόσφαιρα προετοιμασίας και έντασης λίγο πριν τα εγκαίνια, βρέθηκα σε μία τυπική εκθεσιακή αφήγηση που αναπτύσσεται μέσα σε μια δαιδαλώδη διαδρομή, με επιλεγμένα έργα του γραφείου σε διαφορετικές αλληλένδετες θεματικές ενότητες. Έργα υλοποιημένα αλλά και μη, που στόχο έχουν, όπως σημειώνουν οι μελετητές, «να διασφαλίσουν ότι οι πόλεις και οι κοινωνίες μας θα παραμείνουν βιώσιμες».

Φωτο: Gavriil Papadiotis

Μακέτες και πανό με σχέδια και φωτογραφίες των έργων, ακουμπισμένα στις κάθετες επιφάνειες του χώρου. Ψηφιακές προβολές, γλυπτικές συνθέσεις, και μια ενότητα με τίτλο «Πνοή» με δημιουργίες διεθνών καλλιτεχνών που σχετίζονται με θέματα κλιματικής αλλαγής, ενέργειας καθώς και αρχιτεκτονικής.

Φωτο: Gavriil Papadiotis

Η πλειονότητα των έργων όμως, εκτιμώ ότι δεν ανταποκρίνονται με έμφαση σε αυτό το πνεύμα, όσο και αν υποστηρίζεται ότι συνοδεύονται από μια σειρά επιστημονικά βασισμένων επιλογών, τόσο σε επίπεδο υλικών και τεχνολογίας όσο και βιοκλιματικού σχεδιασμού, με χρήση παθητικών και ενεργητικών συστημάτων που απαιτούνται για να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο βιώσιμο περιβάλλον. Υπάρχει θα έλεγα μία επίφαση προς αυτή την κατεύθυνση σε επίπεδο στόχων και αρχών που δύσκολα βέβαια μπορούν να υλοποιηθούν στην ελληνική πραγματικότητα.

Φωτο: Gavriil Papadiotis

Σε κάθε περίπτωση βρίσκω εξαιρετικά θετικό ότι μετά από τόσα χρόνια επανεκκινούν εκθέσεις με τα έργα ελλήνων αρχιτεκτόνων και με την ουσιαστική συμβολή των εταιρειών με σοβαρές χορηγίες. Μας έχουν λείψει αυτές οι εκθέσεις και δεν έχω παρά να χαιρετίσω θετικά την νέα αυτή φιλόδοξη πρωτοβουλία του γραφείου Pieris.Architects, έστω και αν θεωρώ ότι υπήρξε μια όχι τόσο ξεκάθαρη στόχευση, μέσα από τα εκθέματα, και παρόλο που η βραδιά των εγκαινίων κατέληξε σε ένα κοσμικό γεγονός με την παρουσία υπουργών και δημόσιων προσώπων, με έντονη την απουσία αρχιτεκτόνων σε αντίθεση με τις ανάλογες εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν συστηματικά στο μουσείο Μπενάκη πριν από τα χρόνια της κρίσης. Τότε πέρα από το ευρύ κοινό, αρχιτέκτονες, φοιτητές και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι συνέρρεαν στα εγκαίνια, έχοντας την δυνατότητα να σχολιάσουν και να συζητήσουν επί της ουσίας και να ακολουθήσουν άρθρα και δημοσιεύματα. Αναρωτιέμαι ακόμη, γιατί και στις δύο συζητήσεις που οργανώθηκαν παράλληλα με την έκθεση στις 9 και 13 Νοεμβρίου απουσίαζαν οι αρχιτέκτονες στο πάνελ των ομιλητών, και πραγματοποιήθηκαν με εκπροσώπους εταιρειών και άλλων οργανισμών.

Τέλος με προβλημάτισε ο αρχιτεκτονικός χειρισμός της έκθεσης μέσα στον εμβληματικό χώρο του Δεσποτόπουλου. Είναι η πρώτη φορά μετά από σειρά εκθέσεων, εκδηλώσεων και συναυλιών που έχω δει σε αυτόν των χώρο, που τελικά ένοιωσα ότι με τις επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν, και κυρίως με την ενταξη του κήπου με τα πλευρικά διαχωριστικά, στο κεντρικό υποβαθμισμένο τμημα της αίθουσας, αλλοιώθηκε πλήρως ο χαρακτήρας του. Στην ουσία αποδομήθηκε και αντιμετωπίστηκε σαν ένα αδιάφορα εκθεσιακό κέντρο, ενώ θα έπρεπε να υπάρχει μια αξιοπρεπής συνομιλία.

Έχω την εντύπωση ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει από την εποχή προ κρίσης και των εκθέσεων που πραγματοποιούντο στο μουσείο Μπενάκη. Διαφαίνεται ένας διαφορετικός τρόπος προβολής των αρχιτεκτονικών γραφείων.

Οι συντελεστές της έκθεσης και οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν με έργα τους

Συμπληρωματικά το γραφείο Pieris.Architects επισημαίνει ότι πληροί ήδη 8 από τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και εφαρμόζει στρατηγικές ESG, τις οποίες προτίθεται να δημοσιοποιήσει στο άμεσο μέλλον, παρόλο που δεν απαιτείται από την ελληνική νομοθεσία.

Επίσης ότι το προβαλλόμενο στην έκθεση SPOT στο Campus του πανεπιστημίου στην Πάτρα, αποτελεί το πρώτο κτίριο στην Ελλάδα που κατασκευάζεται εξ ολοκλήρου με τρισδιάστατη εκτύπωση, αξιοποιώντας την τεχνολογία της πληροφορίας ώστε να διαχειρίζονται ακόμα πιο σύνθετες γεωμετρίες με ακόμα πιο οικολογικά υλικά. Είναι το πρώτο κτίριο στην Ελλάδα που χρησιμοποιεί τεχνολογίες τρισδιάστατης εκτύπωσης, συμπεριλαμβανομένης της εκτύπωσης Gantry Concrete 3D και Robotic Arm.

Το κτίριο γραφείων SPOT στο Campus του πανεπιστημίου στην Πάτρα,

Το κτίριο ενσωματώνει πράσινες στέγες, στρατηγικά ανοίγματα και περιβάλλοντα εξωραϊσμό για να βελτιώσει τόσο την περιβαλλοντική ποιότητα όσο και την αισθητική. Η τρισδιάστατη εκτύπωση μειώνει σημαντικά τη χρήση υλικών και την παραγωγή απορριμμάτων. Κατασκευασμένο με το οικολογικό τσιμέντο της Lafarge, το οποίο διαθέτει έως και 90% χαμηλότερες εκπομπές CO₂ σε σύγκριση με το παραδοσιακό σκυρόδεμα CEM I, το SPOT υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο των προηγμένων τεχνολογιών στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων και στον καθορισμό νέων προτύπων στη βιώσιμη αρχιτεκτονική.

Η έκθεση ολοκληρώθηκε στις 16 ΝΟΕ 2024.

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

 

1. ΚΑΤΑΓΓΕΛΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΥΔΑΠ

2. ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ 

«ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΣΗΜΕΡΑ»

Δύο σημαντικά θέματα θα μας απασχολήσουν σήμερα, που σχετίζονται αφενός με την συνεχή υποβάθμιση του θεσμού των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και την απαξίωση των διακριθέντων μελετητών, με αφορμή μια παράδοξη και παράτυπη επιλογή της ΕΥΔΑΠ για την υλοποίηση της βραβευμένης μελέτης, όπως οι νικητές του διαγωνισμού υποστηρίζουν.  Aφετέρου με την πρόσφατη παρουσίαση του νέου βιβλίου του Δημήτρη Φιλιππίδη με τίτλο «Για το Αττικό τοπίο σήμερα», με ένα απρόσμενο και ευαίσθητο εξώφυλλο, που αναδεικνύει την επιβίωση της ταπεινής βλάστησης στα πεζοδρόμια του σκληρού αστικού τοπίου της Αθήνας, ως ένα ενδεικτικό παράδειγμα μιας άλλης προσέγγισης του τοπίου στην πόλη.

1.

ΚΑΤΑΓΓΕΛΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΥΔΑΠ

που επιλέγει έναν παράδοξο και παράτυπο δρόμο υλοποίησης του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών για τα Νέα Γραφεία Διοίκησης στο Γαλάτσι

Είναι γνωστή εδώ και χρόνια η διαδρομή του γραφείου xza-architects, με πολλά υλοποιημένα κτίρια και με πολλές διακρίσεις σε ελληνικούς και διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, έχοντας ήδη λάβει 32 βραβεία. Ένα γραφείο που ξεκίνησε το 1989 από την Θεώνη Ξάνθη τον Γεράσιμο Ζακυνθινό και το Θοδωρή Ανδρουλάκη, και συνεχίζει μέχρι σήμερα με την ένταξή νεότερων αρχιτεκτόνων που έχουν εισβάλει δυναμικά, όπως η Μαργαρίτα Ζακυνθινού-Ξάνθη, ο Γιώργος Λάριος και ο Σπύρος Γιωτάκης, συνεχίζοντας την πετυχημένη πορεία του γραφείου. Ενός γραφείου, που παρά τις αντίξοες συνθήκες εξακολουθεί να μάχεται για την αρχιτεκτονική, μέσα από τους ελάχιστους πια αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, διατυπώνοντας την δική τους άποψη και συγκροτώντας μια ενδιαφέρουσα διαδρομή, έχοντας παράλληλα να αντιμετωπίσουν και την απρόσμενη απαξίωση, από όσους αντιμάχονται τον υγιή αυτό θεσμό επιδιώκοντας διαδικασίες που τον παρακάμπτουν.

Στο πλαίσιο αυτό κινείται και το υλικό που μου εμπιστεύτηκε πρόσφατα η Θεώνη Ξάνθη που παράλληλα είναι και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήματος Αρχιτεκτόνων Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, στον Τομέα των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων, και αφορά τις παράτυπες διαδικασίες που ακολουθήθηκαν για τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που προκήρυξε ως όφειλε η ΕΥΔΑΠ το 2022, με θέμα τα Νέα Γραφεία Διοίκησης στο Γαλάτσι και με επίσημο τίτλο: ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΚΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΥΔΑΠ Α.Ε. ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Το πρώτο βραβείο που έτυχε εξαιρετικής αποδοχής από τον κόσμο της ΕΥΔΑΠ, το κοινό και τον τύπο, το έλαβαν οι αρχιτέκτονες Θ. Ξάνθη, Μ. Ζακυνθινού-Ξάνθη, Γ. Λάριος, Σ. Γιωτάκης.

Σύμφωνα με την νομοθεσία για τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, η οποία μάλιστα τροποποιήθηκε μόλις τον περασμένο Μάρτιο ( ΦΕΚ 1785Β/24), για την υλοποίηση του έργου, η Εταιρεία ή εκπονεί η ίδια τη μελέτη με τη δική της τεχνική υπηρεσία και με υποχρεωτικό σύμβουλο τον βραβευθέντα αρχιτέκτονα, ή αναθέτει τη μελέτη στο βραβευθέντα αρχιτέκτονα.

Αντ΄ αυτού όμως η ΕΥΔΑΠ, δεν ακολουθεί τις διαδικασίες ανάθεσης της μελέτης στην βραβευθείσα ομάδα, όπως προβλέπεται από τη νομοθεσία. Επιλέγει να χρησιμοποιήσει τη βραβευθείσα πρόταση για να προκηρύξει νέο μειοδοτικό διαγωνισμό προσφορών για την εκπόνηση της προμελέτης και των τευχών, με προτεινόμενη αμοιβή 1.170.000 ευρώ, εκχωρώντας σε άλλους μελετητές-προσφοροδότες και όχι τους πνευματικούς δημιουργούς, το σύνολο της βραβευθείσας μελέτης (αναλυτικά σχέδια, τεχνική έκθεση, περιγραφές, ιδέα κλπ.), χωρίς την άδεια των βραβευθέντων. Παράλληλα λόγω τού μεγάλου μεγέθους του εργου ζητούνται από τους υποψηφίους ετήσιοι κύκλοι εργασιών 1 εκατ. ευρώ και ίδια κεφάλαια 300.000 ευρώ, καθώς και προηγούμενη εμπειρία σε κτίρια γραφείων επιφάνειας 5.000 τ.μ. εντός της τελευταίας πενταετίας. Προδιαγραφές που περιορίζουν τη συμμετοχή μόνο για  ελάχιστα πολύ μεγάλα– μελετητικά γραφεία.

Προσκαλεί δηλαδή άλλους (τρίτους) μελετητές να δώσουν προσφορά προμελέτης πάνω στην βραβευθείσα μελέτη. Χωρίς ο βραβευμένος μελετητής να έχει εκχωρήσει σε τρίτους/ιδιώτες/άλλους μελετητές το δικαίωμα να επεξεργαστούν περαιτέρω την ιδέα του, η ΕΥΔΑΠ παραδίδει συνημμένα όλα τα σχέδια, όπως παρουσιάστηκαν στο διαγωνισμό ιδεών και την τεχνική έκθεση που επίσης κατατέθηκε. Πλειστηριάζει δηλαδή την ιδέα τους και προσβάλλει τα ηθικά, πνευματικά και περιουσιακά δικαιώματα των κατόχων του έργου. Δεν μπαίνει καν στον κόπο να αναφέρει τα ονόματα των βραβευθέντων αρχιτεκτόνων.

Μέσα από την προσεκτική παρατήρηση των σχεδίων και των ψηφιακών απεικονίσεων της μελέτης που μπορείτε να δείτε εδώ,  και κυρίως  το βίντεο εδώ, διαπιστώνεται μια πολύ ενδιαφέρουσα και εξαιρετικά επεξεργασμένη λύση, ιδιαίτερα προωθημένη αρχιτεκτονικά σε σχέση με την συνήθη εικόνα των δημοσίων υπηρεσιών. Και θεωρώ ότι είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να περάσουμε σε πιο ελκυστικά δημόσια κτίρια ξεπερνώντας την γνωστή θλιβερή εικόνα που εισπράττουμε συνήθως. Βασική όμως προϋπόθεση είναι η εκπόνηση της όλης μελέτης αλλά και η επίβλεψη να γίνει από τους μελετητές που μόνο αυτοί μπορούν να δώσουν πνοή στην μελέτη τους. Γιατί είναι γνωστό ότι η αλλαγή μελετητών αποφορτίζει το πνεύμα της μελέτης και οδηγεί σε συμβατικές και άτολμες επιλογές, παραφράζοντας και απλουστεύοντας τις αρχικές προθέσεις.

Έτσι η ΕΥΔΑΠ καταπατά κάθε επαγγελματικό και πνευματικό δικαίωμα των συνδημιουργών, και παράλληλα απαξιώνει την παραγωγή δημόσιας αρχιτεκτονικής μέσα από αρχιτεκτονικούς αξιοκρατικούς, διαγωνισμούς καταφεύγοντας σε πρακτικές δημοπρασίας ιδεών. Μάλιστα καθώς ο νέος διαγωνισμός είναι μειοδοτικός προσφορών, η κρίση θα γίνει με βάση τυπικά προσόντα και θα αναδειχθεί η οικονομικότερη προσφορά.

Η Θεώνη Ξάνθη καταλήγει στο σημείωμά της:

Ας αναλογιστεί η ΕΥΔΑΠ ότι αποτελεί στη συνείδηση του κόσμου έναν σπουδαίο κοινωφελή οργανισμό, που με αυτή την κίνηση εκτίθεται, εξυπηρετώντας άλλα συμφέροντα. Η κοινωνία, ο κόσμος των Αρχιτεκτόνων και των Μηχανικών δεν περιμένει ειδικά από την ΕΥΔΑΠ να καταστρατηγεί κάθε νομοθεσία και, καθώς επιθυμεί να πραγματοποιήσει το συγκεκριμένο κτίριο, να προχωρά αυθαίρετα και παράνομα χωρίς τους αρχιτέκτονες του έργου, προσφέροντάς το σε άλλους μειοδότες. Σε ποιους άραγε και γιατί;

2.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ: 

«ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΣΗΜΕΡΑ»

Αναζητώντας μία άμυνα που να μας λυτρώνει από τις δεσμεύσεις του παρελθόντος

Όλα ξεκίνησαν από το ευρηματικό εξώφυλλο, που αντίκρυσα μόλις μου προσέφερε το βιβλίο φρεσκοτυπωμένο από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, με αυτή την παράξενη και ελκυστική φωτογραφία του Δημήτρη Φιλιππίδη, που όσα χρόνια τον γνωρίζω καταγράφει αδιακόπως ό,τι παράδοξο, αναπάντεχο, ασήμαντο ή ταπεινό, ό,τι τελικά, διαφεύγει της προσοχής του μέσου περιπατητή. Και δεν ήταν μόνο το εξώφυλλο με την ταπεινή βλάστηση στους αρμούς των πλακών πεζοδρομίου που μου τράβηξε την προσοχή, γιατί με το που άνοιξα το βιβλίο έπεσα επάνω σε αμέτρητες εικόνες από αποκόμματα εφημερίδων, από την αξιοζήλευτη συλλογή του, που επί χρόνια συμπληρώνει και κατακλύζει ασφυκτικά τους χώρους του.

Φύλαξα το βιβλίο για τις καλοκαιρινές διακοπές και ξεκίνησα να το διαβάζω καθημερινά στην παραλία, αμέσως μετά το μπάνιο στην θάλασσα, που συχνά αναζητώ την συνέχεια της απόλαυσης, υπογραμμίζοντας με το μολύβι τα σημεία που μου κινούσαν το ενδιαφέρον, βάζοντας θαυμαστικά και ερωτηματικά και κρατώντας σημειώσεις, στα περιθώρια των σελίδων και στα οπισθόφυλλα.

Ο Φιλιππίδης επί μέρες κάτω από τον καυτό ήλιο, με προβλημάτιζε, με γοήτευε με τις αναλύσεις και τις διαπιστώσεις του, μα και με δυσκόλευε με τις απρόσμενες τοποθετήσεις του σε σχέση με τις καθιερωμένες απόψεις μας για το τοπίο. Ορισμένες φορές αναρωτήθηκα τι θέλει να πει ο ποιητής, που από την μια μέσω των ελκυστικών αποκομμάτων των εφημερίδων και περιοδικών μας παρέπεμπε σε οικείους δρόμους, προκαλώντας μάλιστα τον θαυμασμό μας για τους εύστοχους συσχετισμούς εικόνων και κειμένων, κάτι που αποκαλύπτει μία σπάνια αποδελτίωση, και από την άλλη οι ανατρεπτικές του τοποθετήσεις με έβαζαν σε σκέψεις και αμφιβολίες. Περιεργαζόμουν και απολάμβανα πανοράματα της Αθήνας, χάρτες, σπάνια τοπογραφικά σχέδια και ιστορικές φωτογραφίες, ώσπου φτάνοντας στο κεφάλαιο για την διατύπωση της καταληκτικής «πρότασης», αισθάνθηκα, ότι δεν ήθελα να συνεχίσω.

Γιατί συνειδητοποίησα ότι τα μέχρι τότε απολαυστικά αλλά και αιρετικά διαβάσματά μου, σε σχέση μάλιστα με τον παραπλανητικό τίτλο του βιβλίου, δεν είχαν κατασταλάξει για να μπορέσω να περάσω στην εξ αυτών διατύπωση της πρότασης. Έκλεισα το βιβλίο και το φύλαξα για καιρό, όπως συνήθως κάνω, ώσπου να ξεκαθαρίσουν οι καινούργιοι προβληματισμοί, μέχρι το πρόσφατο αεροπορικό ταξίδι μου στο Λονδίνο, όπου κάθε φορά μέσα στην ηρεμία της πτήσης απολαμβάνω την ανάγνωση βιβλίων. Και αυτή την φορά το ξαναδιάβασα από την αρχή απνευστί, με την βοήθεια των υπογραμμίσεων και σημειώσεων, και εκεί στα 32 000 πόδια συνειδητοποίησα τί πάλι επιδιώκει να μας αποκαλύψει ο συγγραφέας.

Αφού μας αποκάλυψε κάποια άλλα και διαφορετικά στοιχεία του τοπίου, που είναι ξεχασμένα σήμερα, ξεκινώντας από το παρελθόν όπου το αττικό τοπίο δεν είχε καθόλου πράσινο και στην πορεία πρασίνισε από κάποιους που ήρθαν από άλλα μέρη και ήθελαν να το εξωραΐσουν, ο Φιλιππίδης προχωρεί σε μια διαφορετική ανατρεπτική ανάγνωση του αστικού τοπίου υποδεικνύοντας μας να επικεντρωθούμε στην παρατήρηση και την απόλαυση των τριών βασικών χαρακτηριστικών που το συγκροτούν, τις αρχαιολογικές ανασκαφές, τα νταμάρια, και τα άδεια οικόπεδα και τις εκσκαφές για την εγκατάσταση των δικτύων στην πόλη, που συνήθως προσπερνούμε αδιάφορα, και φέρουν στο φως ετερόκλητα κομμάτια της ιστορίας μας.

Στέλιος Γιαμαρέλος, Δημήτρης Φιλιππίδης, Μυρτώ Κιούρτη,  Ασπασία Κουζούπη στο βιβλιοπωλείο «Επί λέξει»

Ο Φιλιππίδης, τόνισε η Μυρτώ Κιούρτη στην παρουσίαση του βιβλίου κοιτάζει την πραγματικότητα του τόπου που τον απασχολεί και σε αυτό το ταξίδι ανακάλυψης επιδιώκει να δει την αλήθεια, τις συνέχειες και ασυνέχειες της ιστορίας, τα παράδοξα, τις αντιφάσεις, τα ανερμήνευτα, τα καλά και τα κακά, τα ωραία και τα άσχημα αυτού του τόπου. Και μας καλεί να μπούμε σε αυτό το ταξίδι της εξερεύνησης γιατί είναι τρομερά απολαυστικό από μόνο του.

Μερική άποψη του κοινού από την παρουσίαση του βιβλίου

Στην πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου στο βιβλιοπωλείο «Επί λέξει», παρουσία πολλών παλαιότερων και νεότερων φίλων, μίλησαν εκτός από την Μυρτώ Κιούρτη, αρχιτέκτονας, διδάκτωρ ΕΜΠ, η Ασπασία Κουζούπη, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, διδάκτωρ αρχιτέκτων ΑΠΘ, αρχιτέκτων Αστικού Τοπίου MAS.ETH, και ο συγγραφέας του βιβλίου. Συντόνισε ο Στέλιος Γιαμαρέλος, αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας & Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής, The Bartlett School of Architecture, University College London.

Μυρτώ Κιούρτη, Ασπασία Κουζούπη

Στέλιος Γιαμαρέλος, Δημήτρης Φιλιππίδης

Ακολούθησε ενδιαφέρουσα συζήτηση, με άμεσες και ουσιαστικές τοποθετήσεις και προσωπικές αναφορές του συγγραφέα, όσο ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος φιλοτεχνούσε το πορτραίτο του.

Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Σκίτσο με τίτλο: Ο Δημήτρης Φιλιππίδης ανάμεσα σε βιβλία από το βάθος της αίθουσας

Ο Φιλιππίδης μας διευκρίνισε ότι μια και για αυτόν δεν υπάρχουν όλα αυτά περί ιστορίας και παράδοσης, και με χαρακτηρισμούς του αττικού τοπίου με ρομαντισμούς, είχε μια ακραία πρόθεση, να προσπαθήσει να διαλύσει και να ισοπεδώσει την ιστορία που είναι το παρελθόν, και να αντιμετωπίσει το παρόν προτρέποντας να ασχοληθούμε με αυτά που είναι μπροστά μας. Επεδίωξε να στήσει μια άμυνα, να δημιουργήσει ένα φάρμακο που να μας λυτρώνει από αυτού του είδους τις δεσμεύσεις, έτσι ώστε να μπορούμε να απολαύσουμε όλα αυτά που συχνά προσπερνούμε αδιάφορα στις περιπλανήσεις μας. Να μπούμε σε αυτό το ταξίδι της εξερεύνησης γιατί είναι τρομερά απολαυστικό από μόνο του θαυμάζοντας και απολαμβάνοντας όλα αυτά τα ετερόκλητα κομμάτια της ιστορίας μας, που δεν συνάδουν με το κυρίαρχο αφήγημα.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση 

 

“THE ELLINIKON”

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ KENGO KUMA

 ΕΝΑ ΣΤΙΓΜΙΑΙΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ, ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ, ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ

ΣΕ ΔΥΟ ΜΕΡΗ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 

Έχοντας εδώ και καιρό ξεχαστεί και εφησυχάσει με την πορεία του μεγαλύτερου έργου αστικής ανάπλασης στην Αττική, η διάλεξη του διακεκριμένου Ιάπωνα αρχιτέκτονα KENGO KUMA, που πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 16 Σεπτεμβρίου 2024, με τίτλο “Architecture’s return to Nature” στη «σκηνή» του The Ellinikon Experience Centre, ενεργοποίησε την μνήμη μου και τους προβληματισμούς μου. Ήταν η αφορμή που με οδήγησε σε μια προσπάθεια να επιδιώξω μέσα από μια συστηματική διερεύνηση, την συγκρότηση ενός στιγμιαίου χρονικά αποτυπώματος της εξέλιξης του έργου, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι εδώ και καιρό είχα μια αόριστη, ίσως παραπλανητική και θολή εικόνα για το όλο project, μέσα από την περιστασιακή πληροφόρηση της επενδυτικής εταιρείας.

Αν και ήταν μια τυπική διάλεξη, που προφανώς την κάνει όπου προσκαλείται, όπου απουσίαζε ένα σαφές θεωρητικό υπόβαθρο, αναμφίβολα όμως μας παρουσίασε έργα που είναι πολύ δυνατά και χαρακτηρίζονται από αυτοσχέδιες επιλογές μέσα από μια δημιουργική φαντασία ενός χαρισματικού αρχιτέκτονα.

1.2., Γιώργος Τριανταφύλλου, Στέγαστρο των Τύμβων στον Μαραθώνα φωτο Γ. Τριανταφύλλου / 3. Kengo Kuma, Μουσείο του Hirosinge, φωτο: ©︎ Mitsumasa Fujitsuka.

Η ρυθμική χειροποίητη επανάληψη διατομών, από ξύλο, μπαμπού ή ακόμη και πέτρα στον χώρο, που εξασφαλίζει μια ενδιαφέρουσα διακριτική και ενίοτε ποιητική διαφάνεια, ή αν θέλετε μια επιδιωκόμενη εσωστρέφεια, ανάμεσα στους χώρους, εσωτερικούς και εξωτερικούς, αποτελεί αναμφίβολα το πιο γνωστό κύριο χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του Kengo Kuma, μιας χειρονομίας που συχνά εδώ και χρόνια σχετίζεται και με τις δικές μου επιλογές σε έργα (εικ. 1,2,3) που έχω πραγματοποιήσει από την δεκαετία του 80, και προφανώς, τα έργα του με το που πρωτοεμφανίστηκαν μου κίνησαν έντονα το ενδιαφέρον.

Kengo Kuma,

Greate (Bamboo) Wall, στο Πεκίνο , 2002, Φωτο ©︎ Satoshi Asakawa

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ

Ο Kuma αναμφίβολα είναι από τους πιο ιδιοφυείς και διεθνώς αναγνωρισμένους σύγχρονους αρχιτέκτονες γνωρίζει να μετακινείται με ευκολία από την μικρή στην μεγάλη κλίμακα, να επιλέγει διαφορετικά κύρια υλικά επιμένοντας στο ξύλο, το μπαμπού, αλλά και την πέτρα και το οπλισμένο σκυρόδεμα ακόμη και το άχυρο, και το ύφασμα- μεμβράνη, ανάλογα με τα δεδομένα και τις δυνατότητες του κάθε τόπου έχοντας παράλληλα και την τόλμη στην γλυπτική διαμόρφωση των κτιριακών μορφών.

The Riviera Galleria

Με προβλημάτισε όμως ότι στην διάλεξή του, το δικό μας Riviera Galleria (εικ. 4) , στην παραλία του Ελληνικού, το προσπέρασε εν συντομία, αν και περιμέναμε να το αναδείκνυε με περισσότερες εικόνες και περιγραφές, με μία ιδιαίτερη έμφαση, τιμώντας άλλωστε και αυτούς που τον προσκάλεσαν. Και ενώ η Lamda, στο πλαίσιο της θεαματικής αυτής προσπάθειας προβολής του έργου του Ελληνικού, φαίνεται να είχε την πρόθεση να προσκαλέσει τον Kuma για την ανάδειξη του έργου του στο Ελληνικό, τελικά ο συνοπτικός τρόπος που το παρουσίασε και το σχολίασε μάλλον το υποβάθμισε σε σχέση με άλλα του έργα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Kuma μας έδειξε έργα που είναι πολύ δυνατά. Έργα με μια υψηλή τεχνολογία και χειροποίητη επεξεργασία από τεχνίτες άλλου επιπέδου και φυσικά και με  άλλους προϋπολογισμούς. Ανάμεσα σε αυτά ξεχώρισα και παρουσιάζω στην συνέχεια, το Μουσείο του Hirosinge, (2000) στην Ιαπωνία, το Greate (Bamboo) Wall, (2002), ένα μικρό ξενοδοχείο στο Πεκίνο με επιρροές από το Σινικό Τείχος, το Yusuhara Wooden Bridge Museum, Kochi, (2010),   το Stone Museum Tochigi, (2000) στην Ιαπωνία, με όψεις από πέτρινες περσίδες, όπως και σε μεγαλύτερη κλίμακα το Ολυμπιακό Στάδιο στο Τόκυο (2019) με έντονη την χρήση του ξύλου, και με επιρροές από το παλιά τέμπλα και τις πολυεπίπεδες παγόδες. Εντυπωσιακό το Victoria & Albert Museum στην Σκωτία (2018) όπως και το το πρώτο βραβείο για τον σταθμό στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό Saint Denis Pleyel Emblematic στο Παρίσι (2024).

Μουσείο του Hirosinge, (Nakagawa-machi Bato Hiroshige Museum of Art, 2000)

Greate (Bamboo) Wall, στο Πεκίνο, 2002

Φωτο ©︎ Satoshi Asakawa

Stone Museum Tochigi, Japan 2000

Yusuhara Wooden Bridge Museum, Kochi, Japan 2010

φωτο: ©︎ Takumi Ota

National Olymbic Stadium, Tokyo, Japan, 2019

Saint Denis Pleyel Emblematic Train Station, Paris France, 2024

Victoria & Albert Museum, Dundee, Scotland, 2018

Riviera Galleria, The Hellinikon

Το Riviera Galleria, εκτιμώ ότι δεν αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα της καταξιωμένης διαδρομής του, και άλλωστε δεν περιλαμβάνεται στον επίσημο ιστότοπο του Kuma. Απλά εμπεριέχει μια χαρακτηριστική πινελιά από τα παλιά.

Μία συστοιχία από επιμήκη συμβατικά ορθογώνια κτίρια κατά μήκος της παραλίας, απλά επιδέχονται κυματοειδή παλλόμενα σκίαστρα από μεμβράνες πάνω σε ικανού μήκους 4,5 μ. διαδοχικές ξύλινους δοκούς, ενώ στα εσωτερικά κυριαρχούν τα γνωστά απρόσωπα χαρακτηριστικά ενός τυπικού εμπορικού κέντρου  με τα γνωστά καθιερωμένα πολυτελή υλικά, καθρέφτες και ανοξείδωτα.

Κλείνοντας την διάλεξή του μας εξέπληξε με το λιτό Κέντρο Επισκεπτών στο Εθνικό Πάρκο Butrini στην Αλβανία, ένα ενδιαφέρον σε εξέλιξη έργο που κινείται στις καθαρές αρχικές κατευθύνσεις του Kuma, συνδυάζοντας την πέτρα με το ξύλο. Αλλά και με μικρά απέριττα καταλύματα, όπως το μινιμαλιστικό ξύλινο τροχόσπιτο Jyubako .

Butrini National Park Visitor Center. Butrint, Albania

Το μινιμαλιστικό ξύλινο τροχόσπιτο Jyubako .

"THE ELLINIKON":

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΤΟ 2013

Το master plan του γραφείου Norman Foster

Οι περισσότεροι θυμόμαστε τους πρώτους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και στην συνέχεια το αρχικό καταξιωμένο master plan του γραφείου Norman Foster που είχε σαν στόχο «ένα νέο πρότυπο για ολοκληρωμένη και βιώσιμη διαβίωση, μετατρέποντας την τοποθεσία ενός πρώην αεροδρομίου σε μια ζωντανή συνοικία, με πολλές διαφορετικές γειτονιές που συγκεντρώνουν δραστηριότητες κατοικίας, ψώνια, εργασίας, αναψυχής, ψυχαγωγίας και πολιτιστικών γύρω από το μεγαλύτερο παράκτιο πάρκο της Ευρώπης.». 

Και στην συνέχεια την σταδιακή προσπάθεια αποδόμησής του, μέσα από τις επίμονες και επώδυνες επεμβάσεις των επενδυτών μέσω του Σπύρου Τσαγκαράτου, διεκδικώντας από το ΤΑΥΠΕΔ την μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση, μέσα από μια σκληρή διαπραγμάτευση. Αξιόλογα κτίρια που κρίθηκαν διατηρητέα από τον καθηγητή του ΕΜΠ Νίκο Μπελαβίλα και αρχιτέκτονες καθηγητές πανεπιστημίου, όπως ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης, ως αξιόλογα αρχιτεκτονικά δείγματα, που συνδέονται με την ιστορία του πρώτου αεροδρομίου της χώρας και φέρουν την υπογραφή σπουδαίων αρχιτεκτόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως του Θουκυδίδη Βαλέντη, ή του Στιούαρτ Τόμσον, αποφασίστηκε να κατεδαφιστούν.

Το προς κατεδάφιση πρώην Αμερικανικό Κολλέγιο Θηλέων στο Ελληνικό.

Τελικά η επιστημονική ομάδα αρχιτεκτόνων μηχανικών, σύμβουλοι του ΤΑΥΠΕΔ (Γιάννης Κίζης, Τάσος Κωτσιόπουλος και Γιώργος Πανέτσος), πρότεινε στο Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), την διατήρηση μόνον της «Παγόδας» και μετά από προσωπική τηλεφωνική παρέμβαση έγινε εφικτό να διατηρηθεί και ο περίφημος υδατόπυργος (1953) επί της λεωφόρου Βουλιαγμένης, ένα χαρακτηριστικό τοπόσημο ύψους 36 μ. και με ελάχιστο εμβαδόν μπροστά στα 6 εκατομμύρια τ.μ. Εκτός από το αεροσταθμό του Eero Saarinen που είναι πλέον διατηρητέο μνημείο νεότερης αρχιτεκτονικής, όπως χαρακτηρίστηκε από το Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων, δεν διασωθεί τίποτε από τα παλιά κτίρια που είχαν ένα επίπεδο και έφεραν μνήμες από το παρελθόν.

Ο Υδατόπυργος στη Λεωφ.Βουλιαγμένης, 

φωτο: Κωνσταντίνος Σταθούλης

Έκτοτε μετά πολλών δυσκολιών και καθυστερήσεων το έργο ξεκίνησε με αργά βήματα, ακόμη και με προβαλλόμενες στα μέσα πρωτοφανείς «τελετές κατεδαφίσεων», που παρακολούθησε ο πρωθυπουργός, στο όνομα της εδραίωσης μια θετικής άποψης και για την επιβεβαίωση της ανάπτυξης.

Ο πρωθυπουργός στη τελετή κατεδάφισης

Είναι γνωστό ότι στην πορεία η όλη υπόθεση του Ελληνικού πολιτικοποιήθηκε, απέκτησε δηλαδή ένα χαρακτήρα μιας κομματικής αντιπαλότητας, για το πότε και αν θα ξεκινήσει το έργο, και για το πόσες και ποιές ευνοϊκές εξυπηρετήσεις παραχωρεί η εκάστοτε κυβέρνηση, προς την εταιρεία Lamda, Development., που άλλωστε είναι επίσης γνωστή και από προσωπική εμπειρία για την πάρα πολύ σφιχτή χρηματοδότηση των αρχιτεκτονικών μελετών, ακόμη και  σημαντικών έργων. Και μέσα σε αυτό το κλίμα δημιουργήθηκαν στο ευρύτερο κοινό αντίθετα συναισθήματα απέναντι στο έργο που εντάθηκαν και μέσα από τις διαφοροποιήσεις των ΜΜΕ, οδηγώντας σταδιακά σε μια επικρότηση αλλά και μία αμφιβολία και αμφισβήτηση του έργου.

Μας εντυπωσίασαν οι τακτικές διαφημιστικές παρουσιάσεις της Εταιρείας για τα έργα, αλλά παράλληλα μας τρόμαξαν κάποιες επιλογές όπως η υπερφίαλη πρόταση για το καζίνο, εμπνευσμένο από τις Καρυάτιδες που μας δημιούργησε ερωτήματα και αμφιβολίες και τελικά ανεστάλει.

Αρχιτεκτονικό Γραφείο Steelman Partners,

Το Νέο Καζίνο στο Ελληνικό

Μέσα σε αυτή την δίνη αποσπασματικών πληροφοριών με έναν επιτηδευμένο τρόπο προβολής και παρουσίασης της εξέλιξης του έργου, προέκυψε σταδιακά μια σχετική αδιαφορία, μέχρι που η διάλεξη του Kengo Kuma και η ισχνή παρουσίασή του για το Riviera Galleria, μου προκάλεσε το ενδιαφέρον και έτσι αποφάσισα να διερευνήσω το θέμα πιο συστηματικά.

Ανιχνεύοντας συστηματικά τον ιστότοπο του The Ellinikon, και διερευνώντας γενικότερα το όλο θέμα στο διαδίκτυο και στον τύπο, επεδίωξα  να συγκροτήσω ένα στιγμιαίο χρονικά αποτύπωμα της εξέλιξης του έργου.  Και αυτό το αποτύπωμα θα επιδιώξω στην συνέχεια συνοπτικά να παρουσιάσω, ξεκινώντας από τα masterplans, και συνεχίζοντας με την περιγραφή της εξέλιξης των έργων που έχουν ολοκληρωθεί, ή έχουν δρομολογηθεί, καθώς και εκείνων που προβλέπονται από την μελέτη. Καταγράφοντας περιγραφές από τις δημοσιεύσεις των επενδυτών, με παράλληλα δικά μου σχόλια και εκτιμήσεις, με στόχο να δοθεί μια συνολική εικόνα του όλου έργου στην συγκεκριμένη φάση και μετά την διάλεξη του Kengo Kuma, όπου εκτός από τα έργα υποδομής που φαίνεται να προχωρούν, ελάχιστα ακόμη έργα είναι υπό εξέλιξη.

Το δεύτερο μέρος της  παρουσίασης θα ολοκληρωθεί με σκέψεις, ερωτήματα και ανησυχίες που προέκυψαν μετά από όσα διαπίστωσα μέσα από αυτή την διερεύνηση.

Συνεχίζεται...

“THE ELLINIKON”

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ KENGO KUMA

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΣΥΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΣ  ΤΑ MASTER PLANS

Αρχικό masterplan, του γραφείου Foster + Partners

Τελευταία εκδοχή του masterplan της Lamda development όπως δημοσιεύεται στον επίσημο ιστότοπό της

Συσχετίζοντας μακροσκοπικά τα δύο masterplans, διαπιστώνεται μια διαφορετικότητα όχι ως προς την διάταξη των χρήσεων γης, αλλά κυρίως ως προς τις διατάξεις των και τα μεγέθη των κτιρίων και την πυκνότητα των επιμέρους ενοτήτων, που δεν έχουν επικαιροποιηθεί σε σχέση με τις επί μέρους φωτορεαλιστικές απεικονίσεις που διαφοροποιούνται.

Προσωπικά δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι τελικά τα νέα προβλεπόμενα συγκροτήματα κατοικιών στην παραλιακή ζώνη νοτιότερα από την Λεωφόρο Ποσειδώνος, όπως και ο Πύργος Riviera Tower τελικά βρίσκονται εκτός του περιγράμματος αεροδρομίου του Ελληνικού και νοτιότερα από την ήδη δομημένη με υπάρχουσες ιδιωτικές κατοικίες περιοχή που υποδεικνύεται στις ακόλουθες εικόνες  με κόκκινο περίγραμμα.

Τα νέα προβλεπόμενα συγκροτήματα κατοικιών όπως και ο Πύργος Riviera Tower πραγματοποιούνται νοτιότερα από την ήδη δομημένη με υπάρχουσες ιδιωτικές κατοικίες περιοχή που υποδεικνύεται με κόκκινο περίγραμμα.

Τέλος δεν επισημαίνεται ποιές περιοχές θα ανοικοδομηθούν από την εταιρεία και ποιές θα παραχωρηθούν ως οικόπεδα στο πλαίσιο της νέας αιφνίδιας προοπτικής να ακολουθήσουν την λογική ενός νέου real estate.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ

Αντλώντας πληροφορίες και υλικό από τον πρόσφατα ενημερωμένο ιστότοπο της Lamda Development, που εμπεριέχει και κατατοπιστικό βίντεο που καταδεικνύει την πορεία των εργασιών, παραθέτω στην συνέχεια συνοπτικά ποια έργα έχουν ολοκληρωθεί , ποια είναι σε εξέλιξη και ποια είναι προβλεπόμενα και υπό μελέτη.

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΑ ΕΡΓΑ

Tο experience park, είναι ένα νέο αστικό πάρκο 75 στρεμμάτων με παιδικό δάσος, συντριβάνια, κήπο Zen, και χώρους γυμναστικής, όπου εντάσσεται και το experience centre στο οποίο αποκαλύπτονται οι βασικοί στόχοι, η φιλοσοφία και τα χαρακτηριστικά του The Ellinikon, καθώς και το κτίριο Κέντρο Φροντίδας Ατόμων με αναπηρία, που σχεδιάστηκαν από το αρχιτεκτονικό γραφείου Betaplan.

THE EXPERIENCE PARK

ΤΗΕ EXPERIENCE CENTRE

ΚΕΝΤΡΟ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ

ΕΡΓΑ ΥΠΟ ΕΞΕΛΙΞΗ

ΕΡΓΑ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΧΩΜΑΤΟΥΡΓΙΚΑ ΕΚΣΚΑΦΕΣ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΙΣ...

...και απομάκρυνση παλαιών εγκαταστάσεων έργα απορρύπανσης εδάφους και υπόγειων υδάτων και αναβίωση των ρεμάτων (Τραχώνων), αντιπλημμυρικά έργα, αναζωογόνηση του οικοσυστήματος, εξυγίανση της συνολικής έκτασης και ελαχιστοποίηση περιοχής αποβλήτων, υποδομές δρόμων, εκσκαφές έργων.

ΥΠΟΓΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ...

...για την απρόσκοπτη πρόσβαση στο παραλιακό μέτωπο.  Θεωρείται η  πιο σύγχρονη σήραγγα στην Ευρώπη, μήκους 1,5 χιλιόμετρου με τρεις λωρίδες ανά κατεύθυνση.

ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ

Marina Tower

Θεωρείται o πρώτος “πράσινος” οικιστικός ουρανοξύστης στην Ελλάδα, σχεδιασμένος από το αρχιτεκτονικό γραφείο Foster + Partners, με 200 μ ύψος, και 50 ορόφους, που βρίσκεται σήμερα στην σκυροδέτηση του ογδόου ορόφου. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο και σαφώς εκτός τη περιοχής του αεροδρομίου στην παραλιακή ζώνη, και δίπλα στην Riviera Gallery.

Marina Tower

διαγραμματικό masterplan

Εκτός από τον Πύργο Riviera Tower οι προβλεπόμενες περιοχές κατοικίας κατανέμονται πέριξ του πάρκου, και συμβολίζονται στο διαγραμματικό masterplan με σκούρο πράσινο χρώμα.

Με τα σημερινά δεδομένα και μόνο στις περιοχές που κατανέμονται κυρίως στην νοτιοδυτική πλευρά του The Ellinikon, φαίνεται να έχουν δρομολογηθεί μελέτες και κατασκευές κατοικιών σε ενότητες με τίτλους όπως Little Athens, The Covas Villas και The Cove Residense, όπως απεικονίζονται στο master plan. Σύγχρονα σπίτια και διαμερίσματα, με πληθώρα επιλογών, καταστήματα, εστιατόρια και παροχές ευεξίας.

Εδώ δρομολογούνται μια σειρά από οικιστικές ενότητες, όπως το συγκρότημα Park Rise σχεδιασμένο από το αρχιτεκτονικό γραφείο Bjarke Ingels Group (BIG) με 88 κατοικίες.

 Bjarke Ingels Group (BIG), Park Rise 

Επίσης τα συγκροτήματα Pavilion Terraces και Promenade Heights σχεδιασμένα από το γραφείο Αρχιτεκτονικό Γραφείο 314.

Αρχιτεκτονικό Γραφείο 314, Pavilion Terraces

Το γυναικείο γραφείο Deda  Architects, σχεδιάζει ένα συγκρότημα τεσσάρων κτιρίων, το Atrium Gardens, όπως και το γραφείο Tsolakis Architects το λιτό συγκρότημα Trinity Gardens.

Deda  Architects, Atrium Gardens

Tsolakis Architects, Trinity Gardens

Ακολουθούν κατοικίες υψηλών προδιαγραφών, στην περιοχή νοτιοδυτικά σε κόκκινο κύκλο,  με τίτλους The Cove Residences και The Cove Villas και συγκεκριμένα από επιλεγμένα αρχιτεκτονικά γραφεία 'όπως τα  Tombazis & Associates Architects, ISV Architects , K Studio, Bobotis+Bobotis Architects, Oppenheim Architects, USA, Saota, South Africa και άλλα.

The Cove Villas

ISV Architects

Ellinikon mall και o Mixed Use Tower

Υπό εξέλιξη είναι και το ellinikon mall και o mixed use tower ενταμένα στο (Commercial Hub), σε μία έκταση 185.000 τ.μ. το μεγαλύτερο εμπορικό συγκρότημα της Ελλάδας και ένα από τα μεγαλύτερα στη Νότια Ευρώπη.  Θα περιλαμβάνει χώρους εμπορίου, αναψυχής και εργασίας, καθώς επίσης το Retail Park και τον προκλητικό Πύργο Μικτής Χρήσης, με ξενοδοχείο, γραφεία και διαμερίσματα που σχεδίασαν το αρχιτεκτονικό γραφείο Aedas, με έδρα το Hong Kong, σχεδίασαν μία παράδοξη αλλοπρόσαλλη αρχιτεκτονική που παραπέμπει στο Ντουμπάι και αγνοεί το αττικό τοπίο, με τοπικούς αρχιτέκτονες το γραφείο Α&Μ Architects, όπως και το «Hard Rock Hotel & Casino Athens» σχεδιασμένο από τους Diarchon Architects.

Ellinikon mall και o Mixed Use Tower

ΕΡΓΑ ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΑ ΥΠΟ ΜΕΛΕΤΗ

The Ellinikon Park

Θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα παραλιακά πάρκα παγκοσμίως, σημείο αναφοράς για τον πολιτισμό, τον αθλητισμό και την αναψυχή, με 2.000.000 τ.μ. πράσινου, από το σύνολο των 6.000 στρεμμάτων. Παράλληλα The Ellinikon Sports Park (Αθλητικό Πάρκο), 444.000 τ.μ. θα αποτελέσει πρότυπο αθλητικών εγκαταστάσεων και υπόδειγμα δημόσιου χώρου αναψυχής και θα περιλαμβάνει τα πιο δημοφιλή αθλήματα.

The Ellinikon Sports Park

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Προβλέπονται Εγκαταστάσεις πρωτοβάθμιας & δευτεροβάθμια Εκπαίδευσης, που μέχρι σήμερα έχουν δρομολογηθεί τα Εκπαιδευτήρια Κωστέα-Γείτονα από το γραφείο Tsolakis Architects, με στόχο να αποτελέσει ένα σύγχρονο πρότυπο σχολείο που θα προσφέρει Εθνικό και Διεθνές Πιστοποιημένο Πρόγραμμα Σπουδών Ως προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση πρόσφατα ανακοινώθηκε, ότι η Hellenic Healthcare Group σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας δρομολογούν την ίδρυση της πρώτης ιδιωτικής Ιατρικής Σχολής στην Ελλάδα, εντός του Ελληνικού. Ήδη υπάρχει συμφωνία για την αγορά των εγκαταστάσεων της πρώην Olympic Catering, οι οποίες διαθέτουν δομημένη επιφάνεια 8.000 τετραγωνικών μέτρων.

ΥΓΕΙΑ

Είναι γνωστό ότι έχουν κατατεθεί ήδη προτάσεις από Ομίλους Υγείας (Hellenic Healthcare Group και Ιατρικού Αθηνών) και νοσοκομείων (Ιασώ, Ερρίκος Ντυνάν). Επίσης το Healthcare Park θα αναγερθεί σε προνομιακή και εύκολα προσβάσιμη τοποθεσία δίπλα από το The Ellinikon Mall και θα εκτείνεται σε επιφάνεια χώρου κύριας χρήσης περίπου 6.000 τ.μ.

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΖΙΝΟ

Τέλος προβλέπονται δύο νέα πολυτελή παραθαλάσσια ξενοδοχεία στο The Ellinikon,  κατά μήκος της παραλίας και της μαρίνας, το Marina Hotel & Branded Residences και το Beach Hotel, με αποκορύφωμα το Hard Rock Hotel & Casino Athens, μία επένδυση της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και της HARD ROCK INTERNATIONAL, ύψους 1,5 δισ. Ευρώ, που έχει ήδη δρομολογηθεί. Συνδυάζει ένα πολυτελές ξενοδοχείο 5 αστέρων καζίνο διεθνών απαιτήσεων, εκθεσιακό και συνεδριακό κέντρο υψηλών προδιαγραφών, χώρο ψυχαγωγίας, άθλησης, συνάθροισης κοινού, εστιατόρια, café, bar, συγκρότημα SPA και πισίνας και καταστήματα λιανικής πώλησης.

Hard Rock Hotel & Casino Athens

ΣΚΕΨΕΙΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙKH ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ

Χρειάστηκε να περάσουν από το 2013, ένδεκα ολόκληρα χρόνια για να αρχίσουμε να έχουμε κάποια χειροπιαστά δεδομένα, όπως έργα ολοκληρωμένα ή που έχουν δρομολογηθεί, τα οποία αρχίζουν να επανα-εκκινούν το ενδιαφέρον μας, που σε όλο αυτό το διάστημα είχε εξασθενήσει, μέσα από προκαταλήψεις, πολιτικές αντιπαλότητες, αλλά και εντυπωσιακές διαφημιστικές παρεμβάσεις της εταιρείας. Έτσι μετά από την πρόσφατη διερεύνηση προκλήθηκαν μια σειρά διαπιστώσεων, σκέψεων και ερωτημάτων που διατυπώνονται στην συνέχεια.

Θα ξεκινήσω με τις μελέτες των έργων, όπου διαπιστώνεται απουσία πανελλήνιων ή διεθνών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Πραγματοποιούνται μόνο κλειστοί διαγωνισμοί με επιλεγμένα γραφεία, σε περιορισμένους χρόνους, και όπως με πληροφορούν συνάδελφοι αρχιτέκτονες, με ελάχιστες αμοιβές, υπέρμετρες απαιτήσεις, πολλές δεσμεύσεις και αυστηρές πολυσέλιδες προδιαγραφές της τάξεως των 500 σελίδων, στο πλαίσιο μιας εξαντλητικής γραφειοκρατίας. Δεδομένα που απομάκρυναν εκ των πραγμάτων γνωστά και καταξιωμένα αρχιτεκτονικά γραφεία, ενώ κάποια απορρίφθηκαν γιατί θεωρήθηκαν «ακριβά». Παράλληλα, η εταιρεία μέσω των συμβούλων της ασκεί έντονες και ενίοτε απαξιωτικές πιέσεις στους επιλεγμένους μελετητές, σχετικά με τα μεγέθη (ας πούμε των κουφωμάτων) και τα κοστολόγια, που καθορίζουν ασφυκτικά τις επιλογές τους και αντί να δοθούν δυνατότητες για καινοτόμες προτάσεις, που θα έπρεπε να υποστηριχθούν σύμφωνα με το προβαλλόμενο στα μέσα πνεύμα του χαρακτήρα του έργου, οδηγούν σε πιο συμβατικές και απρόσωπες λύσεις. Και στην πορεία ακολουθούν συνεχείς διαδικασίες value engineering και redesign, που έχουν σαν στόχο την συνεχή μείωση του κόστους και την απλούστευση των σχεδίων και των προδιαγραφών. Παράλληλα, διαπιστώνεται μια σφικτή οικονομική πολιτική από την Lamda με καθυστέρηση καταβολής των συμφωνημένων χρημάτων.

Riviera Galleria

Αναμφίβολα η μελέτη για το Riviera Galleria που πραγματοποιείται ήδη σε συνεργασία των γραφείων Kengo Kuma και Betaplan, αποτελεί μια αξιοπρεπή συμβατική λύση, κυρίως ως προς το εξωτερικό, με μια χαρακτηριστική πινελιά, το κυματοειδές στέγαστρο του χαρισματικού Kengo Kuma, και με προφανώς περιορισμένο προϋπολογισμό. Άλλωστε, όσο τα έργα στο γραφείο του πολλαπλασιάζονται θεαματικά, είναι φυσικό να αλλοιώνεται και η αρχική αρχετυπική ιδέα-ταυτότητα του Kuma, που αναγκασμένος να ακολουθήσει και τις εκάστοτε επιταγές του εργοδότη, προχωρεί σε επιλογές και προτάσεις που δεν συγκινούν, απλά φέρουν μια υπόμνηση της προσωπικής του γραφής, άλλοτε επιτυχής και άλλοτε αναπαραστατική.

Θεωρώντας ότι ο Πύργος του Foster ξεχωρίζει, ως ένα από τα πιο λιτά έργα του, με προβληματίζει όμως η αίσθηση που έχω, ότι κάποια έργα κινούνται στο πνεύμα μιας απρόσωπης, εντυπωσιακής και ενίοτε υπερφίαλης αρχιτεκτονικής που αγνοεί το αττικό τοπίο, έργα χωρίς έμπνευση και καινοτόμες προσεγγίσεις, παρά τους ισχυρισμούς των επενδυτών για μια πρωτοποριακή και καινοτόμο επένδυση.

The ellinikon mall & the mixed use tower,

Χωρίς να έχω προκαταλήψεις για τα ύψη των κτιρίων, αναφέρομαι κυρίως στην αρχιτεκτονική του εμπορικού κέντρου, ellinikon mall και του mixed use tower, όπου οι αρχιτέκτονες Aedas, με έδρα το Πεκίνο, σχεδίασαν μία παράδοξη αλλοπρόσαλλη αρχιτεκτονική που παραπέμπει στο Ντουμπάι και αγνοεί το αττικό τοπίο όπως και το «Hard Rock Hotel & Casino Athens» σχεδιασμένο από τους Diarchon Architects.

Δυστυχώς συζητείται έντονα ότι ακόμη και η ποιότητα κατασκευής των έργων δεν είναι η αναμενόμενη, και το ερώτημα είναι και κατά πόσον και οι επιλεγμένοι εργολάβοι μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις. Κατά ένα τρόπο επιβεβαιώνεται ότι ενώ θα περιμέναμε όλοι για μια τέτοια τόσο κερδοφόρα επένδυση, με χαμηλό τίμημα αγοράς, ότι θα είχαμε την δυνατότητα να απολαύσουμε και κάποια πραγματικά τολμηρά και καινοτόμα έργα υψηλής ποιότητας, μιας πιο «ακριβής» αρχιτεκτονικής, τόσο από ξένους όσο και από έλληνες αρχιτέκτονες, αυτό τελικά φαίνεται ανέφικτο για την Ελλάδα στο όνομα της γνωστής επιχειρηματικής λογικής.

Σχετικά με την ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, από τις επτά περιοχές με σκούρο πράσινο χρώμα, που κατανέμονται οι κατοικίες πέριξ του πάρκου και παρουσιάζονται στο master plan, μόνο οι κατοικίες σε κάποια συγκροτήματα και κάποιες βίλες που κατανέμονται κυρίως στην νοτιοδυτική πλευρά και στο παραλιακό μέτωπο έχουν δρομολογηθεί, και έχουμε εικόνα για την αρχιτεκτονική τους.

Τίθεται το ερώτημα τί προβλέπεται στις υπόλοιπες περιοχές όπως απεικονίζονται στο Masterplan. Κατά πόσον ισχύουν τα μεγέθη και ο συντελεστής δόμησης για πολυώροφα συγκροτήματα, βόρεια της υφιστάμενης κατοικημένης περιοχής, όπως απεικονίζονται στην ακόλουθη φωτορεαλιστική προσέγγιση, από το διαδίκτυο.

Επίσης, αν και κατά πόσον οι περιοχές αυτές  θα πωληθούν τελικά ως οικόπεδα προς ανοικοδόμηση, στο πλαίσιο μιας μη προβλεπόμενης αρχικά και κατά άλλους σκανδαλώδους διαδικασίας real estate, όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα από την Lamda, που έτσι αποκτά νωρίτερα έσοδα και δεν επιβαρύνεται με το κόστος ανέγερσης και την δέσμευση κεφαλαίων. Έτσι παρακάμπτεται η αρχική πρόταση του γραφείου Foster για «μια πολυκεντρική συνοικία πολλών βατών και μικτής χρήσης γειτονιών» με μια ομοιόμορφη αισθητική πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά, και οδηγούμαστε σε μία απρόσμενη μέσα από ετερόκλητες μελέτες προοπτική. Οπότε πιθανόν τα νέα κτίρια να απεμπλακούν από μία ομοιόμορφη μορφολογικά και εισοδηματικά κατεύθυνση και πιθανώς να οδηγηθούμε στην γνωστή, ίσως και ενδιαφέρουσα διαφορετικότητα.

Η συνολική εικόνα των έργων, με πολυτελή εμπορικά κέντρα, Καζίνο, ίδιωτικά νοσοκομεία, σχολεία και πανεπιστήμια και ο εντυπωσιακός τρόπος προβολής τους, δεν φαίνεται να αφήνει χώρο και για μεσαία ή χαμηλά εισοδήματα, τουλάχιστον ως προς τις ιδιοκτησίες. Δεν προβλέπονται, έστω και σε κάποιο μικρό ποσοστό, κατοικίες για χαμηλότερα εισοδήματα, μια τακτική που σε άλλες πόλεις, όπως στο Λονδίνο επιβάλλεται στα νέα κτίρια σε ποσοστό από 10-40%, οπότε διαφαίνεται μια προοπτική ενός «γκέτο» υψηλών εισοδημάτων.

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτό μπορεί να επηρεάσει και την επισκεψιμότητα και την χρήση σε στους κοινόχρηστους χώρους πρασίνου και τα πάρκα, που είναι πιθανόν να μην είναι προσιτά στο ευρύ κοινό, όπως θα έπρεπε σε ένα δημόσιο χώρο. Έχω την αίσθηση, ότι θα δημιουργηθεί ένα κλίμα και μια ατμόσφαιρα, από το δομημένο περιβάλλον αλλά και τους κατοίκους των υψηλών εισοδημάτων, που θα απωθεί τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής.

Πού οδηγείται λοιπόν το The Ellinikon αποκτώντας μια νέα ταυτότητα που φαίνεται να αγνοεί τον κοινωνικό της περίγυρο, προσβάλλοντας ταυτόχρονα με τις προκλητικές αρχιτεκτονικές χειρονομίες εν τω συνόλω το ήδη καθιερωμένο ύφος και  ήθος της ευρύτερης περιοχής. Και πώς θα συνομιλήσει με τις αστικοποιημένες περιοχές που την περιβάλλουν, τα Σούρμενα με τους πρόσφυγες του Πόντου, την Γλυφάδα, την Αργυρούπολη, τον Άλιμο, μιας μικροαστικής κυψέλης με ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα και μια ευρεία διαστρωμάτωση;

Χάθηκαν άλλωστε δυστυχώς σημαντικά ακίνητα που κατεδαφίστηκαν αδιακρίτως, όπως τα κτίρια του πρώην Αμερικανικού Κολλεγίου Θηλέων και μετέπειτα της πολιτικής αεροπορίας, κατασκευασμένα στις αρχές της δεκαετίας του 1930, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ελκυστικούς πόλους σύνδεσης με το παρελθόν και την ιστορία του τόπου, και  που γύρω τους θα προκαλούσαν ή θα προσέλκυαν πιθανόν και ιδιάζουσες χρήσεις πάντα ελκυστικές στην πόλη. Όπως επίσης δεν είναι ακόμη γνωστό το πώς θα αξιοποιηθεί και το Κτίριο του Eero Saarinen.

Αναρωτιέμαι ακόμη πώς οι κάτοικοι των ήδη αγορασμένων διαμερισμάτων θα εγκατασταθούν με την ολοκλήρωση των κτιρίων και θα υποστούν και θα αντέξουν να κατοικούν μέσα σε ένα εξελισσόμενο τεράστιo εργοτάξιο, που θα κρατήσει χρόνια ενώ θα περιμένουν υπομονετικά την ολοκλήρωση των δημόσιων χώρων και την ανάπτυξη των φυτών.

Εύχομαι και ελπίζω, ότι μέσα στον χρόνο, στο πλαίσιο μιας αυτορρύθμισης και πιθανόν πολλών ανατροπών, σε γενικές γραμμές όλα θα ισορροπήσουν προς μια θετική κατεύθυνση, εκτιμώντας παράλληλα ότι τέτοιοι σχολιασμοί μπορούν να συμβάλλουν σε προβληματισμούς και πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν και να περιορίσουν τους χρόνους εξισορρόπησης, με καλύτερα αποτελέσματα.

Y.Γ. Το παρόν  αποτελεί διευρυμένη εκδοχή από παραγγελία άρθρου σε αρχιτεκτονικό περιοδικό.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση και  καλύτερη ανάλυση